نهج زندگی | گاهی خدا هشدار می‌دهد، اما نه با قهر، بلکه با نعمت!

خبرگزاری حوزه | امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در یکی از حکمت‌های نهج‌البلاغه می‌فرمایند:

«یَا ابْنَ آدَمَ، إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ، فَاحْذَرْهُ.» (حکمت 25)

ای فرزند آدم! هنگامی که می‌بینی پروردگارت نعمت‌هایش را پی‌درپی بر تو می‌فرستد در حالی که تو معصیت او را می کنی، از او بترس (مبادا مجازات سنگینش در انتظار تو باشد).

شرح:

در نگاه نخست، ادامه‌داربودن نعمت‌ها، امری است مایه‌ شکر و سعادت، اما در منطق الهی، تداوم نعمتی که همراه با معصیت شده، نشانه خطری بزرگ است، نه نشانه رضایت خداوند.

استمرارِ نعمت، گاه لطف ظاهری است، اما در باطن، امتحان یا مقدمه‌ استدراج است؛ یعنی تدریجی به سوی سقوط کشانده‌شدن، بی‌آنکه فرد متوجه شود. (1)

به نظر می‌رسد که در وهله اول، باید نگاه‌مان را به مقوله نعمت و بلا تغییر دهیم؛ چنانچه قرآن کریم می‌فرماید:

«فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ * وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهَانَنِ * کَلَّا.» (فجر/ 15–17)

امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش اکرام می‌کند و نعمت می‌بخشد (مغرور می‌شود و) می‌گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است. * و امّا هنگامی که برای امتحان، روزیَش را بر او تنگ می‌گیرد (مأیوس می‌شود و) می‌گوید: «پروردگارم مرا خوار کرده است. * چنان نیست که شما می‌پندارید.

این آیه، برداشت سطحیِ انسان از نعمت و بلا را تصحیح می‌کند؛ چرا که نعمت، همیشه نشانه کرامت نیست، چنان‌که تنگی و سخت‌شدن امور نیز همیشه نشانه خشم الهی نیست. محور و شاخصه حقیقی، همان رابطه قلبی و معنوی انسان با خداست که البته دیدنی نیست.

نکته مهم و قابل توجه دیگر این است که نعمت، همواره نیازمند مراقبت است. هر نعمتی که انسان را از خدا غافل کند، در واقع نقمت است. اگر دیدیم که پس از معصیت، راه رزق و نعمت همچنان باز است، باید بیش از پیش استغفار کنیم؛ چراکه شاید آن نعمت، آزمایش پایانی باشد.

لذاست که امام صادق علیه‌السلام در این رابطه می‌فرمایند:

«إِنَّ اَللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً فَأَذْنَبَ ذَنْباً أَتْبَعَهُ بِنَقِمَةٍ وَ یُذَکِّرُهُ اَلاِسْتِغْفَارَ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ شَرّاً فَأَذْنَبَ ذَنْباً أَتْبَعَهُ بِنِعْمَةٍ لِیُنْسِیَهُ اَلاِسْتِغْفَارَ وَ یَتَمَادَی بِهَا وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَعْلَمُونَ» بِالنِّعَمِ عِنْدَ اَلْمَعَاصِی.» (کافی، ج 2، ص 452)

به‌راستی چون خدا خیر بنده‌ای را بخواهد و او گناهی مرتکب شود، خداوند به دنبال آن، او را کیفر دهد و استغفار را به یاد او می‌آورد و چون بدِ بنده‌ای را بخواهد و آن بنده گناهی کند، به دنبال آن، خداوند به او نعمتی می‌دهد تا استغفار را از یاد او ببرد و به آن گناه ادامه دهد و این است معنی قول خدای عز و جل: «محققاً آنها را نعمت‌گیر کنیم از راهی که ندانند. (اعراف/182)» یعنی به وسیلۀ نعمت‌دادن هنگام ارتکاب گناه.

پی‌نوشت:

1. «استدراج» در فرهنگ اسلامی از سنت‌های الهی است؛ به این معنا که خداوند، گناهکارانِ بی‌پروا را به‌تدریج به عذاب گرفتار می‌کند؛ یعنی هرچه بیشتر گناه می‌کنند، نعمت‌های بیشتری به آنها می‌دهد و آنها بدین سبب بیشتر دچار غرور و غفلت می‌شوند و در نتیجه عذاب سخت‌تری خواهند داشت. (تفسیر نمونه)

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه