به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، دبیرخانه همایش یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با همکاری انجمن علمی مطالعات سیاسی حوزه، نشست تخصصی «درآمدی بر تطور دانش علوم سیاسی در یکصد سال اخیر حوزه علمیه قم» را شامگاه چهارشنبه ۱۹ آذر ماه با حضور جمعی از فعالان و علاقهمندان در سالن جلسات انجمنهای علمی حوزه برگزار کرد.
در این نشست، دکتر علیرضا نائیجی با تشریح تحولات تاریخی و فکری، به بررسی نقش حوزه علمیه در شکلگیری و توسعه دانش علوم سیاسی اسلامی پرداخت.
دبیر انجمن علمی مطالعات سیاسی حوزه علمیه قم در ابتدا به نقش تاریخی بازتأسیس حوزه علمیه قم و تحولات سیاسی-اجتماعی ایران اشاره کرد و بیان داشت که این بستر، زمینهساز شکلگیری رشتهها و مراکز علمی جدیدی شده است.
وی با تأکید بر اهمیت مبانی دینی در این مطالعات، اظهار کرد: آموزش علوم سیاسی در کنار علوم حوزوی، محققان و نظریهپردازانی را پرورش داد که مطالعات سیاسی اسلامی را بر اساس مبانی دینی تولید کردند؛ این روند موجب تولید آثار پژوهشی متعددی و ایجاد مراکز علمی و تثبیت علوم سیاسی اسلامی شد که متفاوت از رویکرد و سیره غربی، نقش مهمی را در فهم و هدایت مسائل سیاسی ایران معاصر ایفا میکند.
مبانی ذاتی سیاست در اندیشه اسلامی
دکتر نائیج پیش از ورود به تحولات معاصر، بر ریشههای تاریخی دانش سیاست در سنت اسلامی تأکید کرد و با اشاره به سیره پیامبر (ص) و تأسیس دولت اسلامی در مدینه، رابطه دین و سیاست را ذاتی دانست و گفت: علم سیاسی به معنای علم سیاست یک بحث را دارد، اما به معنای بحث فلسفه سیاست و آموزههای سیاست، یک بحث بنیادینی است که در اندیشه اسلام و تفکر اسلامی وجود دارد. رابطه سیاست و اسلام یک رابطه ذاتی است، رابطه تلازم و مربوطه به یک زمان و دوره خاصی نیست.
دو تحول بنیادین: مشروطه و انقلاب اسلامی
دکتر نائیج ادامه داد: دو پدیده محوری را که به طور عمیق بر فضای فکری و دانش سیاسی در ایران تأثیر گذاشتند:
۱. نهضت مشروطه
مشروطه تأثیر عمیقی بر فضای فکری و دانش سیاسی ایران گذاشت و در عین حال، موجب نوعی «ستیزه» یا «دیوانزدایی» در عرصه دانش شد، بهویژه زمانی که رویکردهای غربی در فضای کشور حاکم شدند و این امر موجب شد که حوزه علمیه در آن دوره، ارتباط چندانی با این دانش پیدا نکند.
۲. انقلاب اسلامی
دومین پدیده، پیروزی انقلاب اسلامی بود که حوزه را به شدت با موضوعات و فضاهای جدیدی درگیر کرد. این انقلاب، همزمان با فروپاشی مارکسیسم در سطح جهانی، موجب «حیات مجدد دین» در عرصه جهانی شد و به تبع آن، توجه به علوم سیاسی در حوزه را افزایش داد. موضوعاتی مانند ولایت فقیه، حکومت اسلامی، و رابطه دین و سیاست به بحثهای جدی در حوزه تبدیل شدند.
شکلگیری مراکز دانش سیاسی در حوزه
دکتر نائیج توضیح داد که رشته علوم سیاسی به عنوان یک دانش مستقل در کنار سایر علوم دینی، همزمان با فضای انقلاب و در اواخر دهه شصت شمسی در حوزه رشد و تدریس شد. این امر به شکلگیری مراکز نوین دانشی منجر شد. این مراکز جدید در فضای حوزه علمیه، علم خود را به شدت با بحثهای اسلامی گره میزنند و همکاری حوزه و نهادهای دانشگاهی را به همراه دارند… این همکاریها در قم شکل میگیرد، مانند دفتر همکاری حوزه و دانشگاه که بعدها به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تبدیل شد.
وی ادامه داد: اگرچه دانشگاه امام صادق (ع) در تربیت نیرو موفق بوده، اما «توفیق جدی» در زمینه اسلامیسازی علوم انسانی کسب نکرده است، و آموزش دانش سیاسی در خود حوزه علمیه با حضور طلاب دغدغهمند، مسیر نوآوری و تولید محتوای جدید در علوم انسانی اسلامی را فراهم میکند.
گذار از آموزش به پژوهش و تولید محتوا
نائیج اظهار کرد که پس از ایجاد آموزش، مراکز پژوهشی به تبع آن شکل گرفتند و پژوهشکدههایی مانند پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی (دفتر تبلیغات) که فعالیت خود را در سه گروه فقه سیاسی، علوم سیاسی، و فلسفه سیاسی آغاز کرد، نقش بزرگی در تولید محتوا و سرفصلهای این عرصه ایفا کردند.
او به دیگر مراکز پژوهشی اشاره کرد:
گروه فلسفه سیاسی در مرکز دائرةالمعارف اسلامی مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی (ره).
گروه سیاست در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مرکز تحقیقات حکومت اسلامی وابسته به مجلس خبرگان رهبری.
گروه علوم سیاسی در پژوهشکده مطالعات منطقهای جامعة المصطفی.
این مراکز، حوزه را از مرحله آموزش وارد مرحله پژوهش کردند.
فصلنامههای علمی-پژوهشی
دکتر نائیج در پایان به ظهور عرصه جدیدی برای بروز و ظهور این پژوهشها اشاره کرد:
فصلنامههای علمی و پژوهشی: «یکی از عرصههایی که میتواند خودش را نشان دهد هرچند که در قالب آثار و کتابها باشد، اما یکی از عرصههای فصلنامههای علمی و پژوهشی است که شاید در فضای قبل از انقلاب اسلامی اصلاً حوزه وارد این بحثهای علمی چنین نبود.
وی به نمونههایی مانند فصلنامه علوم سیاسی در دانشگاه باقرالعلوم(ع)، فصلنامه حکومت اسلامی، معرفت سیاسی، و فصلنامه حکمرانی اسلامی اشاره کرد که امروزه تعدادشان به بیش از ده یا دوازده فصلنامه در حوزه دانش سیاسی اسلامی میرسد.
انتهای پیام
نظر شما