اشاره؛
اعتکاف سهروزه برای نوجوان، دریچهای رو به آسمان میگشاید؛ اما نوجوان در این سن در جستوجوی هویت، ارتباط و تجربههای زنده است. اگر اعتکاف تنها سکوت و فاصله از دنیای پرتحرک باشد، ارتباط دشوار میشود. پرسش این است که آیا میتوان در خلوت معنوی، هم نشاط و لبخند داشت و هم معنویت را ریشهدار کرد؟
برای یافتن پاسخی روشن به این پرسش، و نیز برای بررسی راهکارهای عملی برگزاری اعتکافی خاطرهانگیز و معنوی برای نوجوانان، با حجتالاسلام محسن کاردانپور، کارشناس حوزه نوجوان، به گفتوگو نشستهایم که در ادامه متن این مصاحبه را با شما مخاطبین گرامی به اشتراک میگذاریم.
ضمن تشکر صمیمانه از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسمی حوزه قرار دادید؛
*چگونه رنگ و بوی معنوی را در مراسم اعتکاف برای نوجوانان ایجاد کنیم؟
خیلی از افراد تصور می کنند معنویت اعتکاف تنها به دعا، نماز و اعمال مذهبی محدود است، در حالی که عوامل دیگری نیز در ایجاد این فضا مؤثرند. یکی از این عوامل، «ایجاد روحیهی شادی، نشاط و تعالی» است که با آموزههای اسلام نیز هماهنگی دارد.
یکی از راههای ایجاد معنویت در اعتکاف، ارائهی فعالیتهای فرهنگی جذاب، شاد و جوانپسند است که در عین حال، ارزشهای متعالی را نیز منتقل میکند.
*آیا شاد بودن آموزشها و ارائهی برنامههای شاد با اصلِ اعتکاف منافات دارد؟
اصلاً خیر! اتفاقاً به نظر من برنامههای اعتکاف را برای قشر جوان، نوجوان و کودک باید با اصل شادی و با المانهای شادیآفرین طراحی کرد، تا مفهوم اعتکاف به دل بچهها بنشیند.
*مرز بین شاد بودن برنامه های اعتکاف و ایجاد حس معنوی در نوجوانان کجاست؟
به نظر من، شادی در دلِ خودِ اعتکاف نهفته است. اعتکاف که نوعی ارتباط عارفانه و عاشقانه با خداست، در درونش شادی معنوی گنجانده شده. من اگر بودم، به جای مراسم اعتکاف، عبارت «مراسم شادی مذهبی» را به کار میبردم.
اینکه فردی در قالب روزهداری و مراسم معنوی، بتواند در این سه روزو به ویژه در پایان با اعمالی مانند اعمال ام داود این ارتباط را بین خود و خدایش ایجاد، تقویت و حفظ کند، ایجاد، تقویت و حفظ چگونه ممکن میشود؟ پاسخ در همان «نشاط و تعالی» است.
خداوند متعال هم در قرآن میفرماید: «وقتی حالت کسالت دارید، به نماز نزدیک نشوید.» این آیه به روشنی نشان میدهد که عبادت باید با نشاط و حضور قلب همراه باشد.
در آموزههای دینی ما، پیامبر اکرم (ص) نسبت به رخوت و سستی نمازگزاران و عبادتکنندگان در مسجد حساسیت نشان میدهند. همچنین، اسلام دستورالعملهایی برای ایجاد و افزایش شادی در میان خانوادهها، عبادتکنندگان و بندگان خدا دارد که خود مؤید اهمیت این موضوع است.
* با توجه به روحیات و نیازهای متفاوت نوجوانان، چه شاخصهای عملی میتواند به ما کمک کند تا برنامهی اعتکافی طراحی کنیم که هم شاد و جذاب باشد، و هم معنویت را در چارچوب اصلی اعتکاف حفظ کند؟
به نظر من، اگر بتوان اعتکاف کودکان را از نوجوانان و نوجوانان را از بزرگسالان تفکیک کرد، بسیار مناسب است؛ زیرا برای هر فعالیتی، باید با توجه به گروه مخاطب و جامعهی هدف عمل نمود.
ما یک اصلی داریم به نام «مخاطبسنجی»، سپس «نیازسنجی» و پس از آن «ذائقهسنجی» . برخی نیز آن را «مخاطبشناسی، نیازشناسی و ذائقهشناسی» مینامند. یعنی ابتدا باید مخاطب را به خوبی شناخت، سپس نیازهایش را سنجید و در نهایت، بر اساس ذائقهی او، محتوای مناسب را ارائه داد.
نیازهای روحی و معنوی نوجوان با بزرگسال قطعاً متفاوت است. فرد بزرگسال، سنینی را پشت سر گذاشته و نیازهای جداگانه و متفاوتی دارد در مقایسه با نوجوان یا جوانی که ممکن است در بحرانهای بلوغ، یا در فراز و نشیبهای عواطف و احساسات این دوره باشد، جایی که ممکن است احساسات بر عقلش غلبه کند.
میخواهم تأکید کنم که نیازهای روحی و روانی این گروههای سنی متفاوت است. به همین دلیل، باید برای هرکدام مرز و تمایز مشخصی قائل شد.
هرچند گاهی اوقات به نظر اینجانب، حضور کودک، نوجوان، جوان و بزرگسال در کنار هم میتواند تأثیری متقابل داشته باشد؛ گاهی شور و احساسات گروه سنی پایینتر به بزرگترها سرایت میکند، و گاهی تجربه و آرامش بزرگترها به جوانترها منتقل میشود. اما با وجود این تعامل مثبت، اصلِ «تفاوت نیازهای معنوی و روحی» هر گروه پابرجاست.
مرزبندی باید بر اساس رفتارها و خواستههای خود آنان صورت گیرد. این گروهها باید از هم تفکیک شوند. سپس، بر اساس این تفکیک و شناختی که از هر گروه به دست میآید، نیازهایشان سنجیده شود و در نهایت، بر اساس نیاز و ذائقهی خاصی که دارند، خوراک معنوی مناسب به هر یک ارائه گردد.
*برای طراحی برنامهای جذاب برای نوجوانان، چه قالبها و روشهای نوین آموزشی و تربیتی را میتوان به کار گرفت؟
نکته اول:
ما حتی برای شادیِ صرف نیز در دین اسلام ارزش قائل شدهایم؛ اینکه انسان شاد باشد، متبسم و بشّاش باشد.
در حکمت ۳۳۳ نهجالبلاغه، حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام میفرمایند:
«المُؤمِنُ بِشْرُهُ فی وَجهِهِ وَ حُزْنُهُ فی قَلبِهِ»؛ یعنی شادی مؤمن در چهرهاش نمایان است، در حالی که حزن و معنویت در قلبش جای دارد.
پس شاد بودن ظاهری و ناراحت بودن در باطن، از نشانههای مؤمن هست.
نکتهٔ دوم:
این است که در جامعهٔ امروز و در این برهه، با نسل جدیدی که به «آلفا» و «زد» و... معروف شده و مرزبندیهای خاص خود را دارد، نمیتوان جوان امروز را صرفاً با سخنرانیهای خشک یا جلسات بیشور و بدون هیجان و روشهای سنتی تبلیغ جذب کرد. به نوجوان امروزی نمیتوان گفت فقط بنشین و گوش بده یا صرفاً به شیوههای قدیمی او را راهنمایی کن.
امروزه باید از قالبهایی مثل اجرای برنامههای شادِ متعالی و مذهبی، کلاسهای نوین و ابزارهای مورد علاقهٔ جوانان استفاده کرد. حتی از ورزشهای پرطرفدار مثل فوتبال نیز میتوان بهره برد. برای انتقال آموزههای اخلاقی نباید صرفاً به بیان مستقیم کلام بزرگان دین بسنده کرد، بلکه میتوان کلام را از بزرگان دین گرفت و نمونههای ارزشمند این آموزهها را در دل ورزشکاران، بازیگران یا سلبریتیهای مثبت که هنجارها ها را رعایت میکنند، یافت.
*آیا در آموزههای دینی و سیرهی اهلبیت، الگوهایی برای چگونگی برگزاری اعتکاف ویژهی نوجوانان و جوانان وجود دارد؟
در منابع دینی و سیرهی معصومین (علیهمالسلام) الگوهایی برای برگزاری اعتکاف جوانان و نوجوانان وجود دارد ما میتوانیم رفتار اهل بیت (علیهمالسلام)، پیامبر اکرم (ص) و معصومین را در سایر فعالیتهایی که با جوانان و نوجوانان داشتند، مطالعه کرده و آن را به بحث اعتکاف تعمیم دهیم.
به عنوان مثال، احترام گذاشتن پیامبر اکرم (ص) را در نظر بگیرید: اگر در جنگ یا تصمیمی، نظر یک جوان یا نوجوان نه از روی بیاحترامی به بزرگترها، بلکه به دلیل عاقلانهتر، منطقیتر و کارآمدتر بودن ارائه میشد، حضرت آن را میپذیرفتند و به دیگران میفرمودند: «این نظر را پسندیدم؛ خوب، عاقلانهتر و منطقیتر است و پاسخ بهتری میدهد.»
در آن واقعه، مسلمانان نه تنها پیروز شدند، بلکه با پذیرش نظر آن جوان، به او شخصیت، هویت و ارزش بخشیدند. این رویکرد «شخصیتدهی» و «ارزشگذاری» بر جوانان و نوجوانان، بهوضوح در سیرۀ معصومین(علیهمالسلام) نمود دارد.
حتی در موضوع اعتکاف نیز میتوانیم از همین روش «مسئولیتدهی به جوانان و نوجوانان» استفاده کنیم.
میتوانیم آنان را در فرآیند برگزاری اعتکاف مشارکت داده و بهصورت عملی کادرسازی کنیم. با آموزش و سپردن مسئولیتهای مدیریتی اعم از مدیریت میانی یا اجرایی در برگزاری مراسم اعتکاف به آنان، میتوانیم این فضا را به کارگاهی برای تربیت مدیران تراز اسلامی و نبوی برای آیندۀ جامعه تبدیل کنیم.
ترجمهی الگوهای رفتاری معصومین به زبان امروز: شیوهای نوین در اعتکاف نوجوانان
ابتدا باید جوان امروزی را بهدرستی بشناسیم: دختر است یا پسر؟ در چه سن و مرحلهای قرار دارد؟ در کدام منطقه جغرافیایی و با کدام فرهنگ زندگی میکند؟ بر اساس موقعیت زندگی و فرهنگی که دارد، نیازهایش چیست و چه نوع محتوایی برایش جذابتر و قابل پذیرش است؟
پس از این شناخت، همان الگوهای اصیل را میتوان به زبان و قالبی منطبق با ویژگیهای همان منطقه و فرد ترجمه، بومیسازی و بهروزرسانی کرد. به تعبیر خودمان، باید آن را به «زبان خودشان» درآورد و اجرا کرد.
نکتهٔ مهم این است که روش اهلبیت(علیهمالسلام) در برخورد با جوانان و کودکان، اگرچه مربوط به حدود ۱۴۰۰ سال پیش است، اما یک متد اصولی و پایدار محسوب میشود. امروزه میتوان با شناخت تیپهای شخصیتی، رغبتها و علایق نسل جدید (که با ابزارهایی مانند آزمونهای روانشناسی شخصیت و رغبتسنجی قابل بررسی است) همان اصول را به شکلی نوین و متناسب با ذائقهٔ آنان ارائه داد.
*چگونه میتوان بدون کاهش جذابیت برنامه برای نوجوانان، عمق معنوی اعتکاف را افزایش داد؟
مخاطب ما در فعالیت اعتکاف کسی که در این برنامه حضور مییابد و از آن بهره میبرد وارد یک «برنامه زندگی سهروزه» میشود. گاهی اوقات، یک عمر انسان از یک سو و این سهروز اعتکاف از سوی دیگر قرار میگیرد. بسیاری مسیر زندگیشان در همین سهروز تغییر میکند، یا گامی که در مسیر درست برداشتهاند، در این سهروز محکمتر میشود.
گاهی اوقات عمر یک انسان از یکسو و این سهروز اعتکاف از سوی دیگر قرار میگیرد. خیلیها مسیر زندگیشان در همین سهروز عوض میشود یا اگر مسیر درستی انتخاب کردهاند، گامهایشان در این راه محکمتر میگردد.
سؤال مهم اینجاست و باید به نوجوانان نشان دهیم که معنویت اعتکاف تنها در نماز خواندن، دعاهایی مانند دعای امداوود، روزهداری، سحرخیزی، خواندن زیارت عاشورا یا نماز اول وقت خلاصه نمیشود، بلکه اینها ابزارهایی هستند که معنویت اعتکاف را به همراه میآورند.
اما یک معنویت دیگر هم در اعتکاف میتوان یافت: خدمت به خلق.
یعنی دیدن، درک کردن و برآوردن نیاز همنوع.
در روایت است که حضرت موسی (ع) از خدا پرسید: «اگر روی زمین به صورت بنده بودی، چه کاری را دوست میداشتی؟»
خدا فرمود: «خدمت به خلق.»
و وقتی پرسید: «بهترین خدمت کدام است؟» گفت: «شاد کردن دل مردم.»
اگر این را به نوجوانان نشان دهیم که معنویت تنها در نماز و روزه نیست، بلکه در خدمت و شاد کردن دل دیگران نیز تجلی مییابد، اعتکاف برایشان هم عمیقتر و هم جذابتر میشود.
شادیِ اعتکاف، از دل خدمت و گرهگشایی میجوشد
حالا برخی فکر میکنند شادی فقط در مطایبه، خندیدن و لبخند خلاصه میشود. در حالی که شاد کردن دل دیگران میتواند در همین سهروز اعتکاف بهویژه امسال که ایام اعتکاف نزدیک به زمان امتحانات است به شکلهای عمیقتری هم باشد. مثلاً اگر کسی که درسش خوب است، کسی که در مدرسهی تیزهوشان درس میخواند یا از لحاظ درسی قویتر است، در این دو سهروز روزی نیمساعت یا یکساعت بیاید و مشکلات درسی همنوعانش دوستان، هممدرسهایها یا دیگر معتکفین همسن و سال خود را برطرف کند، این خودش هم جذابیت دارد و هم نوعی شادکردن دل دیگران است.
یعنی ایجاد شادی و نشاط فقط با خنده نیست، بلکه با «کار راه انداختن» و «گرهگشایی» هم محقق میشود. یکی میتواند مشورت بدهد، دیگری میتواند سوالهای درسی ریاضی، فیزیک یا شیمی را حل کند. هرکس به اندازهی توانش میتواند گرهای بگشاید و این همان خدمتی است که هم دلها را شاد میکند و هم فضای اعتکاف را معنویتر و ملموستر میسازد.
بنابراین، پاسخ به این پرسش در گروِ همین «خدمت به دیگران» و راهانداختن کارِ دیگران است.
این خدمت فقط بخشش خوراکی یا وسائل مادی نیست، بلکه بخشیدن احساسات و عواطف انسانی است: توجه، همدلی، دانش و حمایتی که میتواند دیگران را سرزنده کند و دلشان را شاد سازد.
*نقش خانواده ها در آماده سازی نوجوان برای اعتکاف چیست؟
نقش خانوادهها در آمادهسازی نوجوانان برای اعتکاف بسیار مهم است. برای بررسی این موضوع، باید از چند زاویه به آن نگاه کرد:
_ از یک سو، برخی خانوادهها دارای فرزندانی (دختر یا پسر) هستند که برای اولین بار قصد شرکت در اعتکاف را دارند و این نیازمند آمادهسازی ویژهای است.
_ از سوی دیگر، برخی نوجوانان تجربهٔ شرکت چندباره در این مراسم معنوی را دارند.
اگر نوجوان برای نخستین بار در اعتکاف شرکت میکند، خانواده باید توجه داشته باشد که آیا فرزندشان تجربهٔ دوری از خانواده را دارد یا خیر؟ آیا میتواند با این فاصلهٔ یک تا سهروزه کنار بیاید؟ اگر این دوری برایش دشوار است یا ممکن است دچار اضطراب شود، لازم است خانواده پیش از آغاز برنامه، با او گفتوگویی صمیمانه داشته باشد.
شاید این موضوع در ظاهر ساده به نظر برسد، اما دوری از خانواده میتواند برای نوجوان ایجاد ناراحتی کرده و فکر او را مشغول کند، به گونهای که نتواند از فضای معنوی اعتکاف بهرهٔ لازم را ببرد. بنابراین، اگر شرکت در اعتکاف برای او نخستین بار است و شرایط حساسی دارد، حتماً باید از نظر روحی و فکری از سوی خانواده آماده شود.
حتی بهتر است خانوادهها پس از افطار به نوجوانان خود سری بزنند، چه دختر باشند و چه پسر. اگر حساسیت بیشتری مد نظر است، میتوان در ساعات مختلف روز مانند صبح، ظهر یا عصر نیز این کار را انجام داد تا از دلواپسی، دلهره و اضطراب آنان کاسته شود. این راهی برای آمادهسازی و همراهی آنان است. اگر فرزندشان در آستانه سن تکلیف است و به تازگی وارد این مرحله معنوی شده، شاید برخی خانوادهها با چنین چالشهایی روبهرو نباشند و نیاز به این آمادهسازی احساس نکنند.
انتظارات نادرست: چراغ قرمز در مسیر رشد معنوی نوجوانان
_ از زاویهای دیگر، برخی خانوادهها انتظارات عجیبی دارند. مثلاً توقع دارند نوجوانشان پس از شرکت در مراسم معنویای مانند اعتکاف، به کلی تغییر کند و تمام اشکالات اخلاقی یا ناهنجاریهای گذشته را کنار بگذارد. این اشتباه بزرگی است. همانطور که بهبود و رشد تدریجی است، بد شدن نیز به مرور رخ داده و اصلاح آن نیز زمانبر خواهد بود. اگر انتظار داشته باشیم نوجوان ما بلافاصله پس از اعتکاف، دیگر هرگز دروغ نگوید، غیبت نکند یا حرف ناشایست نزند، و به محض مشاهده تکرار این رفتارها ناامید شویم، نگاهی غیرواقعبینانه داریم.
بیشک شرکت در مراسم معنوی مانند اعتکاف میتواند تأثیری مثبت در رفتار و نگرش نوجوانان و جوانان داشته باشد، اما این انتظار که پس از آن، کلیه خطاهای پیشین بهطور کامل و فوری رفع شوند، واقعبینانه نیست. اگرچه ممکن است برخی ناهنجاریهای اخلاقی یا رفتاری پس از این مراسم کاهش یابد، اما توقع حذف کامل آنها در کوتاهمدت انتظاری نادرست است.
والدین گرامی باید توجه داشته باشند که اگر پس از اعتکاف، برخی رفتارهای نامطلوب فرزندشان تکرار شود، با سرزنش یا تحقیر شرکت او در این مراسم، نه تنها کمکی به اصلاح رفتارش نکردهاند، بلکه ممکن است سبب دوری او از فضای معنوی و حتی عدم تمایل به شرکت در آینده شود.
اعتکاف، گشودن گرههای درونی است، نه حل بحرانهای جهانی
_ از سوی دیگر، انتظار نتایج ملموس و مادی فوری مانند تغییر در شرایط آبوهوایی یا اقتصادی نیز نادرست است. اگر به نوجوان القا شود که دعاهایش در اعتکاف حتماً باید به بارش باران یا کاهش قیمتها منجر شود، در صورت محققنشدن این خواستهها، ممکن است دچار تردید یا دلسردی نسبت به ارزشهای معنوی شود.
در واقع، آمادهسازی نوجوانان برای شرکت در چنین برنامههایی، همراه با مدیریت انتظارات و پرهیز از بزرگنمایی نتایج، ضروری است. باید درک کنیم که رشد اخلاقی و اصلاح رفتاری فرآیندی تدریجی است و شرکت در مراسمی مانند اعتکاف، تنها گامی در این مسیر طولانی محسوب میشود.
اعتکاف فرصتی است برای خلوت فرد با خویشتن و با معبود خویش؛ جایی که انسان میکوشد تا گرههای درونی خود را بگشاید، نه آنکه دغدغههای جهانی یا معضلات جامعه را به تنهایی حل کند. بنابراین، نباید در ارزیابی نتایج آن سختگیری کرد و انتظارات را فراتر از ظرفیت این مراسم معنوی برد.
از زاویهای دیگر، آمادهسازی برای اعتکاف تنها به فراهم کردن مقدمات مادی مانند تغذیه مناسب یا کتاب دعا محدود نمیشود. آنچه اهمیت بیشتری دارد، فضای روانی و عاطفی خانواده در روزهای منتهی به اعتکاف است. اگر آرامش و احترام میان پدر و مادر و سایر اعضای خانواده حاکم باشد، این آرامش به نوجوان منتقل شده و زمینهساز تمرکز و حضور قلبی او در خلوت معنوی میشود. در مقابل، اگر تنش و اختلاف در کانون خانواده جاری باشد، نوجوان حتی در میان خلوت اعتکاف نیز ممکن است ذهن آشفتهای داشته باشد و نتواند بهدرستی از این فرصت بهره ببرد.
متأسفانه گاهی خانوادهها با پیگیریهای مکرر و پرسشهایی مانند «فلان دعا را خواندی؟»، «روزهات را کامل گرفتی؟» یا «چرا این دعا را فراموش کردی؟» بار اضافی بر دوش نوجوان میگذارند و به جای تسهیل مسیر، فضایی همراه با اضطراب و احساس تکلیف افراطی ایجاد میکنند.
آمادهسازی واقعی یعنی همراهی بدون قضاوت، فراهم کردن فضای عاطفی پایدار، و دوری از انتظارات دستوپاگیر. نوجوان باید احساس کند که اعتکاف نه یک آزمون پرفشار، که فرصتی است برای تنفس در هوای لطیف معنویت، بدون ترس از سرزنش یا بازخواست.
روزه در ایام اعتکاف امری مستحب است. حال اگر نوجوانی به دلیل مشکل جسمی یا ناتوانیِ موقت نتواند روزه بگیرد، والدین نباید این موضوع را مسئلهای بغرنج تلقی کنند. بلکه با آرامش و اطمینان میتوانند پاسخ دهند:
«اشکالی ندارد، اگر توانستی روز بعد روزه بگیری، و اگر نه، مهم نیت و تلاش توست.»
*چگونه میتوان اثرات اعتکاف را پس از پایان برنامه در زندگی روزمره نوجوانان تداوم بخشید، تا به تجربهای محدود به چند روز تبدیل نشود؟
این پرسش از سایر سوالات اساسیتر است، چرا که همیشه گفتهاند: «حسینی شدن خوب است، اما حسینی ماندن بهتر است».
یا اینکه انجام یک کار نیک ارزشمند است، اما تداوم آن اثر و ماندگاریاش در زندگی است که اهمیت بنیادین دارد. همانطور که در فرهنگ ما تأکید شده: «کل یوم عاشورا و کل ارض کرببلا». اکنون پرسش این است که چگونه میتوان اثر این سه روز خلوت معنوی را در طول سال در زندگی نوجوانان زنده نگه داشت؟
«ماندگاریِ اثر اعتکاف» از خودِ رفتن به آن مهمتر است. گویی اعتکاف، نهفتنِ بذری است در خاک جان، و هنرِ خانواده و جامعه، آبیاری و مراقبت از آن نهال است تا به درختی پایدار تبدیل شود.
راهکار عملی برای ماندگاری اثر اعتکاف
یک) برای ایجاد تأثیری ماندگار، باید لحظهای را در ذهن فرزندتان ثبت کنید که او از اعتکاف بازمیگردد. این کار بسیار ساده است:
در روز سوم، پس از انجام اعمال و نماز مغرب و عشا، هنگامی که برای استقبال از فرزندتان میروید، با آغوشی باز، با شوق و ذوق، با تشویق و محبت به پیشوازش بروید. این لحظات شیرین و پرشور، در خاطرهاش نقش میبندد و ماندگار میشود.
این حس زیبا، میل او را برای تکرار این تجربه در سالهای آینده بیشتر میکند و اثرات نیک آن روزها را با رفتار گرم و صمیمی شما تکمیل و تثبیت میکند.
دو) وقتی فرزند از اعتکاف بازمیگردد، چه اشکالی دارد که با علاقه و احترام از او بپرسیم: «چه خبر؟ چه چیزهای خوبی برایت اتفاق افتاد؟ اگر تجربهای ناخوشایند هم بود، با ما در میان بگذارد و سرکوب نشود،این گفتوگو باید فضایی امن و بدون قضاوت ایجاد کند. اگر نوجوان از مشکلی در فضای خواب، کیفیت افطار یا برنامهها گفت، نباید احساس سرخوردگی کند یا با پاسخهای تحکمآمیز و تنبیه کلامی روبهرو شود. بلکه میتوان با گفتن «باریکالله، حرفت را شنیدیم» او را تأیید کرد.
حتی میتوان از او پرسید: «به نظر تو، سال آینده چه کنیم بهتر شود؟ اگر افطار به مذاقت خوش نیامد، سحر چطور بود؟ اگر برنامهای به دلت نچسبید، شاید به دل دیگران چسبیده باشد و برعکس.»
این نگرش، گفتوگو را از حالت یک طرفه خارج میکند و به نوجوان میآموزد که دنیا سیاه و سفید نیست؛ چیزی که او دوست ندارد ممکن است برای دیگری معنادار باشد.
برقراری ارتباط کلامی، گفتوگو درباره نقاط قوت و ضعف، و تبدیل معایب به فرصتی برای تابآوری و یادگیری جمعی، خود راهکاری است برای ماندگار کردن اثر اعتکاف.
وقتی نوجوان ببیند صدایش شنیده میشود و نظرش حتی در بهبود برنامههای آینده مؤثر است، احساس تعلق و مسئولیت او به این سنت معنوی عمیقتر خواهد شد.
سه) راهکار دیگری که میتوان در نظر گرفت، این است که علاوه بر اعتکاف رسمی سهروزه (سیزدهم تا پانزدهم رجب)، برنامههای مشابهی در قالب اعتکاف خانوادگی طراحی و مدیریت کنیم.
به عنوان مثال، سالی یک یا دو بار میتوان در خانه، یک اعتکاف خانوادگی یکروزه یا دوروزه برگزار کرد که پدر، مادر، دختر و پسر، همگی در آن مشارکت داشته باشند. حتی میتوان این برنامه را به صورت اردوی کوتاهمدتی در مشهد، کربلا یا سایر مکانهای معنوی اجرا کرد.
حتی اگر سه روز امکانپذیر نباشد، میتوان یک روز کامل یا چند ساعت مشخص را به خلوت معنوی خانوادگی ختصاص داد. تدوین چنین برنامههایی، الگوبرداری از روحیه اعتکاف و پیادهسازی آن در محیط خانه، اثرات ماندگاری در پی خواهد داشت.
نکته پایانی و بسیار مهم این است که از خود نوجوان و جوان به عنوان یک مدیر و مشارکتکننده فعال نظرخواهی کنیم. از او بپرسیم: «به نظر تو محاسن این برنامه چه بود؟ چه معایبی داشت؟ خودت آن را نقد و بررسی کن.»
همچنین، در جامعه امروز، تقدیر و تشکر چه کلامی و چه در قالب هدیه و جایزههای کوچک میتواند به نوجوانان نشان دهد که کار خوبشان دیده و تحسین شده و دوست داریم بیش از پیش آن را ادامه دهند.
نظر شما