خبرگزاری حوزه/ این روزها مصادف است با سالروز رحلت آیت الله محمدصالح حائری مازندرانی که در 1297ق  تولد یافت و تا آخرین سال حیات طیبه اش، یعنی در 1391ق، به جان کوشید تا در دوران خویش از زمره خوبان درآید و در مهد علم، رادمردی شود عزیز و عظیم.

زمینه علمی ایشان متنوع، کوشش متکثر و بار علمیش، خرمنی مواج از علوم مختلف و سلوک مجاهدت آمیز بود.

رادمردی برومند برای عرصه های مختلف علمی

از فلسفه مشاء گرفته تا فقه و اصول، از کلام و تفسیر  گرفته تا شعر و ادب که او را از سرآمدان و در زمره عالمان برجسته شیعی در قرن چهاردهم نمود، میدان گسترده‌ای است که آیت الله مازندرانی در آن با بال علم و اخلاص و شور و شعور به پرواز درآمد.

ایشان متولد مازندران بود، از خطه سرسبز شمال، اما به دلیل سکنی گزیدن و بیتوته نمودن در سمنان عالم پرور و نخبه آور، به «سمنانی» هم معروف بود و مشهور.

والد مکرمش میرزافضل‌اللّه مجتهد حائری مازندرانی که خود از فقهای امامیه و از زمره نجف رفتگان حوزوی بود و جدش، شیخ‌معین‌الدین قاسمی، از جمله برجسته‌ترین شاگردان علامه مجلسی و مجتهدی بارز و عالمی مبرز و در میان اقران و ملازمانش، قله ای بود علمی و عملی در حوزه اخلاق و عرفان.

محمدصالح حائری مازندرانی در کربلا ادبیات عرب را نزد ملاعلی معروف به سیبویه همین در نزد ملاعباس معروف به اخفش و فقه و اصول را نزد پدر و برادربزرگش، شیخ علی علامه، فراگرفت.

در ۱۳۱۲ق، آخوند خراسانی در سفری به کربلا، در پی آشنایی با آیت‌الله حائری، به استعدادش پی برد و او را با خود به نجف برد.

مردی از تبار خطه باران خیز علم و ادب

این مرد نورانی و عالم ربانی توانست با قدرت فهم علمی و درایت فکری خویش و استعدادی که از خود نشان داد در فقه و اصول از شاگردان برجسته آخوند خراسانی شود و در تدوین نهایی کتاب کفایةالاصول به ایشان یاری رساند.

ایشان در درس فقه و اصول میرزاحسین‌ بن حاج‌ میرزا خلیل تهرانی که یگانه بازمانده مکتب درسی صاحب جواهر و از مدرسین برجسته آن دوران بود حضور یافت و بهره های سترگی از خوان علمی و منبع فیاض ظهور معنوی این استاد عالی‌مقام برد.

علوم عقلی نیز جزء شاگردان حاج‌ ملااسماعیل بروجردی حائری بود که در ردیف برجسته‌ترین اساتید و مدرسان حکمت و ریاضیات به شمار می‌آمد.

تلاشهای توأمان فکری و فرهنگی و سیاسی عالمی مبرز

آیت الله حائری مدت دوازده سال از عمر پربرکت خویش را در نجف اشرف تحصیل، تدریس و تألیف کرده و توفیق یافت تا با طی مراحل علمی و کسب قوه فکری لازم، موفق به اخذ  اجازات متعددی در اجتهاد و روایت شود.

پس آن گاه در سال ۱۳۲۴ق، به ایران بازگشت و در شهر بابل به تدریس و دیگر فعالیت‌های معنوی و علمی پرداخت و از زمره مراجع تقلید مقیم در آن سامان گشت.

این سالها مصادف بود با دوران حضور سیطره آمیز بیگانگان در کشور ایران و همین موقعیت هم سبب ساز عکس العمل و موضع گیری های بصیرت آمیز، مدبرانه و مسئولانه این عالم ربانی گشت.

 مبارزه با استثمار و استعمار در این زمان به دغدغه ای جدی برای ایشان تبدیل شد و لحظه ای از مقابله و مبارزه با عمال استکبار و عوامل ظلم و زروگویی ابا نداشت و دریغ نورزید.

ایشان در یکی از سخنرانی های خود در مسجد جامع بابل، این چنین گفته بود: "هر کس با قرآن مخالفت کند، کافر است اگر چه رضاخان باشد."

همین سخنرانی هم بود که موجبات دستگیری و زندانی شدن ایشان را فراهم کرد و باعث شد تا این عالم مبارز، مدت نه ماه زندانی و بعد از آن به سمنان تبعید شود.

اما زندان و تبعید باعث نشد این مرد نورانی  عالم از پای بنشیند لذا در سمنان نیز با فعالیت‌های علمی و تلاش‌های معنوی خود، به شمع جمع دوست‌داران علم و سالکان طریق معرفت و معنویت مبدل شد.

بزرگانی همچون جلال‌الدین همایی، بدیع‌الزمان فروزانفر، نیما یوشیج و محمدتقی جعفری در زمره کسانی بودند که از ملازمان و خوشه چینان خرمن علم و معرفت و آموزگاری این مرد بزرگ به شمار می آمدند.

اجازات ایشان

از جمله کسانی که به آیت الله حائری اجازه روایت داده بودند، از این قرارند:

شیخ فضل الله حائری مازندرانی؛

شیخ علی علامه حائری؛

    حاج میرزا حسین خلیل تهرانی؛

    حاج میرزا حسین نوری؛

روایت کنندگان

و نیز از جمله کسانی که از این عالم عالی‌قدر اجازه روایت داشتند نیز می توان از بزرگانی که نام سترگشان در ذیل آمده یاد کرد:

    سید شهاب الدین مرعشی نجفی؛

    شیخ جلال الدین علامه حائری؛

    سید فخر الدین امامت کاشان؛

    حاج حسین مقدس مشهدی شاهرودی؛

    سید عزیزالله امامت کاشانی؛

    شیخ مهدی شرف الدین؛

    سید عباس کاشانی؛

    حسین عمادزاده اصفهانی؛

·         این آیت ربانی در نگاه یاران روحانیش

 سید محمد مهدی اصفهانی کاظمینی در باب مراتب فضل و علم ایشان می گوید:

 "علامه شیخ محمد صالح ... یگانه مرجع تقلید مهم مازندران است، تألیفات خوبی دارد که بر فراوانی فضل و وسعت دایره اطلاعات و فزونی دانشش دلالت می کند."

 استاد   محمد تقی جعفری ایشان را «نابغه‌ای عظیم الشأن» دانسته، یاداوری می‌کند: "علامه مردی بسیار با فضل بود، مخصوصا ادبیات عربی اش خیلی قوی بود ... اطلاعات فلسفی اش هم خیلی زیاد بود، در اصول هم حد بالایی داشت."

    محمد هادی امینی هم درباره استاد چنین می‌گوید: "شیخ محمد صالح ... از فقیهان و عالمان بزرگ جهان اسلام و از استادان مسلم در فقه اصول و از مولفان و پژوهشگران و محققان بزرگوار است."

    از استاد محمد رضا حکیمی هم درباره این آیت روحانی و فقیه عرفانی می‌خوانیم: "حضرت علامه سمنانی، از علمای بزرگ و بسیار کم مانند اسلام است در سده گذشته و جامع، معقول و منقول به معنای وسیع و ژرف تعبیر، و صاحب اطلاعات و معلوماتی پهناور و مجتهد در فلسفه و تحقیقات فلسفی، نقاد تیز هوش و پرتوش و توان مباحث فلسفی، بویژه اصول و مبانی حکمت متعالیه در عین رعایت تعادل، و با اشاره و به ارزشمندی نکته هایی در خور ارزش که در فلسفه صدرایی مطرح گشته است."

عبدالرفیع حقیقت هم که از جمله شاگردان آیت الله مازندرانی است دباره استادش چنین می گوید:

"یکی از دانشمندان به نام و علمای بزرگ اسلام در عصر حاضر، آیة الله آقا شیخ محمد صالح حائری مازندرانی (سمنانی) است."

·         آثار برجسته و تألیفات شایسته

سیاهة آثار ایشان پربرکت و در قدر و قیمت، ولا و بلندمرتبه است.

سترگ و شگرف و جانانه، هم آنچنان که خود بود و زیست.

باید هم در کشاکش و از پرتو این زندگی مومنامه و خالصانه، چنین میوه های شکرشکن و جانانه ای هم بیرون تراود و بازتاب یابد.

آثاری که چه در نام و چه در صفحات پرشمارش می توان نشانه هایی روشن از مجاهدتی عالمانه و صبوانه را به تماشا نشست.

    سبائک‌الذهب در شرح کفایة؛

    الاسکناسیة، در بیان احکام اسکناس؛

    العمل الصالح، در فقه استدلالی مشتمل بر طهارت تا دیات، به فارسی؛

    تعلیقه بر مکاسب شیخ انصاری؛

    الاستصحاب.؛

    حواشی بر ریاض؛

    رساله المِشْقَصُ المُصیب فی العول و التَعْصیب؛

    حکمت بوعلی سینا، در پنج مجلد به فارسی؛

    رساله ودایع الحِکَم فی کشف خدایع بدایع الحِکَم، به فارسی

    الدین القویم، درباره ربط حادث به قدیم؛

    الیدالبیضاء، درباره وجود ذهنی؛

    رسالة فی حل نظم منطق السبزواری؛

    تفسیر سوره حمد و حدید و آیةالکرسی؛

    الوحی العریض فی نفی‌الجبر و التفویض؛

    دیوان الادب، شامل برخی اشعار فارسی او با مضامین دینی و اخلاقی؛

    منظومه نونیة العجم، در مدح پیامبر اکرم(ص) و عترت او؛

    احتجاجات مأمون؛

    الاعتقادات؛

    اکسیر سعادت و حیات جاودان و تکثیر شقاوت و سیئات جاهلان و حاسدان؛

    تاریخ معارف امامیه ترجمه کتاب ظلامه العتره الطاهره الی حضره قاده الاسلام الباهره.

آنک پرکشیدن به دیدار یار

سرانجام پس از عمری تلاش، ممارست و مجاهدت علمی و عملی در راه خفظ ارزش‌های اسلامی و پروراندن نهال‌های شکوفای معارف وحیانی، این آیت حق محمدصالح حائری مازندرانی، در سال 1391ق در سمنان درگذشت و پیکر پاکش در حرم مطهر امام رضا(ع) تدفین گشت.

   با استفاده از منابع موجود در دانشنامه جهان اسلام