به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام ترابی در خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به ادامه سلسله مباحث خود درباره خانواده در قرآن پرداخت و در خصوص توبه و نیایش خانوادگی گفت:
موضوع کلّی بحث، «خانواده در قرآن» بود. داستان زندگی اوّلین خانواده را از قرآن کریم دنبال میکردیم تا از آن درسها و پندهایی برای خانوادهها برگیریم. بحث این هفته «توبه و نیایش خانوادگی» است. ان شاء الله این سلسله مباحث موجب گردد بایدها و نبایدهای دیگری از خانواده را تحت راهنماییهای قرآن و عترت طاهره بیاموزیم. در آیاتی از کلام الله میفرماید:
فَتَلَقَّى آَدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (البقره/ 37) قَالا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا (اعراف/23) ثم اجتباه فتاب علیه و هدی (طه 122)
سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود و [خدا] بر او ببخشود آرى، او [ست كه] توبهپذيرِ مهربان است.
مقدّمه: آیات یاد شده مربوط به زمانی است که خانوادهی نوبنیاد آدم و حوا علیهما السلام به طمع جاه و رفاه دائمی، عهد الهی را فراموش کرده، فریب وسوسهی شیطان را خورد و در نتیجه توفیق اقامت بیشتر در بهشت را از دست دادند و خود را به زحمت و مشقت انداختند. در حقیقت اعتماد نسبت به وسوسههای شیطان نه تنها برای این خانواده نتیجهی مثبتی نداشت، بلکه مورد ملامت خداوند سبحان نیز قرار گرفتند. یکی دیگر از نتایج تلخ وسوسه، از هم پاشیدن خانوادهی کوچک و خوشبخت آدم و حوا بود که بعد از هبوط به زمین، یکدیگر را گم کردند.
آیات یاد شده اشاره به پشمانی آدم و حوا دارد. ظاهرا این پشیمانی یا لااقل، اوّلین آثار پشیمانی بلافاصله رخ داد و هر چه که میگذشت پشیمانی آنان بیشتر و بیشتر میشد. امّا اثر طبیعی خوردن از درخت منهیه، اجتناب ناپذیر بود و به محض خوردن از آن، امکان ادامه حضور در بهشت از دست رفت. به هر حال، به تصریح آیه سوره اعراف، آدم و حوا هر دو پشیمان شدند و به دنبال توبه بودند که در نهایت موفق به توبه میشوند و مورد مرحمت خدای سبحان قرار میگیرند و حتی به خاطر این توبهی واقعی، خداوند سبحان حضرت آدم را انتخاب کرد و او را برگزید و خوشبختی و شادی بار دیگر به این خانواده بازگشت.
مطلب اوّل:
«تلقّى» یعنی «دريافت داشت». «كلمات» جمع «كلمه» است و «التّوّاب» مبالغه به معناى «بسيار توبهپذير» است. «توبه» گاهی به بنده نسبت داده می شود و گاهی به خدای سبحان. توبه از سوی بنده به معنای پشیمانی از گذشته و توبه از سوی خدا به معنای اعطای توفیق بازگشت به بندگان در ابتدا و قبول توبهی بندگان بعد از پشمانی آنان است. پس «فتاب عليه» یعنی خدا ابتدا توفيق بازگشت و توبه را به حضرت آدم ـ و البته همچنین حضرت حوا ـ ارزانى فرمود و بعد هم توبه را پذيرفت.
توبه بعد از انجام خطا یک امر فطری است، چنان که حضرت آدم پس از وسوسههاى شيطان و لغزشى كه پديد آمد، براثر حقجويى و به انگيزه بازگشت به سوی حق، به نيايش توبه کرد و به نیایش نشست. البته توبه از هرگناه و حرامی واجب است، همانگونه كه توبه از ترك واجب نيز لازم است، ولی توبه از انجام مکروه و ترک مستحب، مستحب است.
میبینیم که پس از پذیرش توبه آدم از سوی خداوند، دیگر گناه اوّلیهای وجود ندارد تا کسی بخواهد بابت گناه آدم فدا شود. و اگر هم گناهی بوده هر کس تنها در مقابل عمل اختیاری خودش مسؤول است. به علاوه اساسا آنچه از آدم و حوا رخ داد گناه به معنای کار حرام نبوده بلکه به معنای ترک اولی و توبه او هم یک توبه مستحب بود.
مطلب دوم:
قرآن کریم در گزارش فشردهی خود از سرگذشت آدم، چگونگى مراحل بازگشت او را یک به یک ذکر نفرموده است. امّا در برخی از روایات آمده:
آدم و حوا علیهم السلام وقتی که از بهشت دنیا خارج شدند، در سرزمین مکّه فرود آمدند. حضرت آدم بر کوه صفا در کنار کعبه، هبوط کرد و در آن جا سکونت گزید و از این رو آن کوه را صفا گویند که آدم صفی الله (برگزیدهی خدا) در آن جا وارد شد. حضرت حوا بر روی کوه مروه (که نزدیک کوه صفا است) فرود آمد و در آن جا سکونت گزید. آن کوه را از این رو مروه گویند که مرئه (یعنی زن که منظور حوا باشد) در آن سکونت نمود.
طبق روايت امام صادق علیه السلام آدم علی نبیّنا و آله و علیه السلام پس از خروج از بهشت و فرود به دنيا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گريان در حال سجود بود. جبرئيل بر آدم فرود آمد و پرسيد: چرا گريه ميكني اي آدم؟ گفت: چگونه ميتوانم گريه نكنم در حاليكه خداوند مرا از جوارش بيرون رانده و در دنيا فرود آورده است. گفت: اي آدم به درگاه خدا توبه كن و به سوي او بازگرد. گفت: چگونه توبه كنم؟ جبرئيل در روز هشتم ذيحجّه (یوم الترویه) آدم را به سرزمین مني برد تا شب را آنجا بماند و صبح روز بعد (روز عرفه) به صحراي عرفات رفت و به تعلیم جبرئيل عصر عرفه غسل كرد و پس از نماز عصر، در عرفات وقوف کرد و به تعبیر قرآن کریم «كلمات» و الفاظی را از پروردگار دريافت كرد.
در اینجا برخی معتقدند کلماتی که به حضرت آدم القا شد از جنس الفاظ و اصوات نبوده بلکه با زبان حال یا به صورت یک نجوای درونی به همراه برخی اعمال بوده؛ چرا که در آن زمان هنوز آدم سخن گفتن نیاموخته بود. آنها معتقدند جناب آدم با عمل خود یعنی با دویدن بین صفا و مروه، مکنونات قلبی خود و پشیمانی و توبه به درگاه الهی را ابراز کرد و صفا و مروه نیز به همین دلیل شعائر الهی شمرده شدهاند: (ان الصفا والمروة من شعائر الله). و این نظیر کاربرد واژهی «کلمه» در مورد حضرت عیسی است که خداوند سبحان او را کلمه نامید، فی قوله تعالي (انما المسيح عيسي ابن مريم رسول الله وكلمته القاها ....).
مطلب سوم:
طبق روایات، و نیز به تصریح قرآن کریم، «كلمات» که در آیه شریفه به آن اشاره شده از جنس الفاظ نیز بوده و این خانواده با نیایش به درگاه الهی توبه کردند. این که متن نیایشهای آنان چه بود؟ اقوالی مطرح است:
1ـ « قَالا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ» (اعراف/23)
2ـ سُبحانَكَ اللهُمَ وَ بِحمدِك لا الهَ الاّ اَنْتْ عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسي وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبي اِغْفرلي اِنَّكَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحيمْ؛
3ـ اللّهم لا اله الّا انت سبحانك و بحمدك، ربّ انّى ظلمت نفسى فتب علىّ انّك انت التّوّاب الرّحيم؛
4ـ سبحاناللَّه والحمدللَّه و لا اله الّااللَّه واللَّهاكبر؛
5 ـ در روايات بسيارى نقل شده كه آدم به هنگام ندامت و بازگشت بهسوى خدا، نامهاى بزرگ و پرشكوهى را بر عرش نگريست و از حقيقت آنها پرسيد. پيام آمد كه: اينها نامهاى محبوبترين و برترين بندگان خداست. از ابن عباس روایت شده که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله دربارهی کلماتی که آدم از پروردگارش دریافت نمود و خداوند توبه او را پذیرفت پرسیدم، فرمود: از خداوند به حق محمّد و علی و فاطمه و حسن و حسین درخواست کرد که توبه او را بپذیرد و خداوند هم پذیرفت. (کشف الغمه، ج1، ص465؛ العمده، ص 379)
مطلب چهارم:
نیایش و راز و نیاز به درگاه الهی و طلب بخشایش به خاطر کوتاهیها در امر بندگی یکی از نیازهای معنوی حفظ بنیان خانواده و از عوامل استحکام خانواده ها و کلید خوشبختی خانوادههاست. مخصوصا نیایش دسته جمعی همان طور که پدرمان آدم و مادرمان حوا، یک صدا از خداوند طلب بخشایش کردند و عرض کردند: گفتند: «پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم، و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى، مسلماً از زيانكاران خواهيم بود».
مطلب پنجم:
توبه و پشمانی آدم و حوا سبب خوشبختی مجدّد آنان شد. شایسته است انسان مؤمن و عاقل، چه مرد و چه زن، به خصوص در فضای خانواده با عمل و با زبان خود، مسؤولیت اشتباهات خود را بپذیرد و درصدد جبران برآید. این که برخی میگویند: «حرف یک کلام است»، در همه جا صادق نیست؛ چون مؤمن هر گاه فهمید اشتباه کرده باید از حرف غلطش برگردد و پشیمان شود و در صدد جبران برآید؛ زیرا اصرار بر حرف غلط و راه غلط، اشتباهی بزرگتر خواهد بود. کم نیستند خانوادههایی که یکی از زن یا مرد خطایی مرتکب میشود و با کلّه شقّی و خود داری از پذیرفتن اشتباه و عدم عذرخواهی، کار را به جاهای باریک میکشانند. و این خود یکی دیگر از مکاید شیطان و نقاط ضعف شخصیتی و نفسانی انسان است که اجازه نمی دهد انسان در برابر خطایش عذر بخواهد. اگر در خانواده که نخستین نهاد اجتماعی است، عذر خواهی در برابر خطای گذشته تمرین و تجربه نشود، جامعه عائلهی بشری به مشکلاتی دچار می شو که امروزه متأسفانه شاهد هستیم.
لذا می بینیم کسانی که تروریستهای سازمان یافته را پروراندند و به جان مردم منطقه انداختند و امروز غرور و خود بزرگ بینی به آنان اجازه نمیدهد از عائلهی بشری عذر خواهی کنند. و اگر هم جسته و گریخته چیزی می گویند خیلی زود تحت فشارها از آن بر می گردند.
