خبرگزاری «حوزه»/حجت الاسلام والسلمین ربانی گلپایگانی در مقاله ای با عنوان نفش انسان در شرور طبیعی از نگاه وحی و عقل الهی آورده است.

از مجموع آیات قران کریم و روایات به روشنی به دست می آید که انسان همان گونه که از پدیده ها و حوادث طبیعی تاثیر می پذیرد بر آن ها نیز تاثیر می گذارد. پدیده ها و حوادث خوب و نافع طبیعی، نتیجه عقیده، اخلاق و عمل نادرست و ناپسند بشر است.

برخی آیات بیان گر آن است که این قانون جنبه اجتماعی دارد؛ اما برخی دیگر بر شمول قانون مزبور نسبت به افراد بشر نیز دلالت می کند. البته این تأثیر فاعلی نقش علل و اسباب طبیعی پدیده ها و رخدادهای طبیعی را باطل نساخته و انکار نمی کند و در طول آن هاست نه در عرض آن ها.

* پیامدهای خوب و بد دنیوی اعمال انسان از نگاه عقل

 پیامدهای خوب و بد دنیوی اعمال انسان از نگاه عقل در دو مرحله امکان و اثبات مورد برسی قرار می گیرد:

* امکان عقلی

در این باره که تأثیر انسان در حوادث و رخدادهای طبیعی چگونه است و با تأثیر اسباب و علل طبیعی چه نسبتی دارد، چند فرض متصور است:

الف: سببیت انسان در حوادث طبیعی در عرض سببیت اسباب و عوامل طبیعی و به صورت علی البدل است؛ یعنی مشیت الهی چنین اقتضاء کرده که حوادث طبیعی گاهی به واسطۀ اسباب و علل طبیعی واقع شود و گاهی از طریق اسباب و علل بشری؛

ب: انسان و اسباب طبیعی در عرض یکدیگر و به صورت مشترک در حوادث طبیعی تأثیر می کنند؛ یعنی هر حادثۀ طبیعی معلول مشترک آن دو می باشد؛

ج: تأثیر انسان در حوادث طبیعی در طول تأثیر اسباب و عوامل طبیعی می باشد؛ به این معنا که عوامل و اسباب طبیعی در تسخیر انسان است و اعمال انسان از طریق اسباب و علل طبیعی در حوادث طبیعی اثر می کند. به عنوان مثال پیدایش باد، معلول اسباب و عوامل طبیعی مخصوص خود است ولی آن اسباب و عوامل تحت تأثیر اعمال انسان قرار می گیرند. بر این اساس ممکن است باد در زمان و مکان مناسب و به مقدار مفید پدید آید، یا در زمان و مکان نامناسب و به اندازه زیان بار. همین گونه است سردی و گرمی هوا و دیگر پدیده های طبیعی.

در این فرض، خیرات و شرور طبیعی در عین این که مستند به علل طبیعی است، به علل بشری نیز مستند است بدون این که یکی از آن دو جایگزین دیگری و یا خنثی کننده نقش آن باشد.

از نظر عقل همه فرض های یاد شده ممکن است؛ زیرا هیچ یک از آن ها مستلزم امتناع ذاتی یا غیری نیست؛ این فرض ها، نه اصل علّیت را نقض می کنند و نه مستلزم اجتماع یا ارتفاع نقیضین هستند.

اما از نظر شواهد تجربی فرض اول نادرست است؛ زیرا شواهد تجربی بیان گر آن است که اسباب و علل طبیعی، چه قدر در حوادث ناگوار و چه در حوادث مفید نقش داشته و میزان نقش آن ها از نظر علم تجربی قابل اندازه گیری است.

فرض دوم اگر چه از نظر شواهد تجربی باطل نیست، ولی با توجه به برتری جایگاه وجودی انسان نسبت به عوامل طبیعی، پذیرفتنی نخواهد بود. بنابراین فرض صحیح در این باره همان فرض سوم است.

علامه طباطبایی (ره) در این باره گفته است: اعمال خوب یا بد انسان که خیرات و شرور طبیعی را به دنبال دارند، نه مبطل علل طبیعی هستند نه شریک آن ها؛ چنان که تأثیر ارادۀ الهی در حوادث طبیعی-اعم از خیرات و شرور- نه مبطل قانون علّیت و مثبت اتفاق و گزاف در عالم وجود است و نه خداوند را شریک علل طبیعی می داند؛ به گونه ای که برخی حوادث معلول اراده الهی، و برخی دیگر معلول علل طبیعی باشد، بلکه مراد إلهیون اثبات علتی در طول علت دیگر و تأثیر عاملی معنوی مافوق علل مادی است؛ در نتیجه تأثیر به صورت ترتیب وجودی (طولی) به هر دو علت مستند می باشد؛ همانند نوشتن که هم مستند به نفس انسان است و هم مستند به دست او.

دیگر عناوین مقالات ارائه شده در این شماره کلام اسلامی عبارتند از: «تقریرهای سینوی برهان صدیقین»، محمد رضا امامی نیا، «روایت امام زنده ظاهر و غیبت امام دوازدهم (عج)»، جواد جعفری، «ابن تیمیه و روایت {الصدیقون ثلاثه}»، سید حسن آل مجدد شیرازی، «دین و پیشرفت؛ ناساز یا همساز؟»، حمیدرضا شاکرین و «روش ‌شناسی کلامی شیخ مفید»، عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی و حسین صدیقی.

نودو یکمین شماره از فصلنامه علمی-پژوهشی «کلام اسلامی» به صاحب امتیازی آیت الله العظمی سبحانی در 160 صفحه و با قیمت 2500 تومان منتشر شده است.

علاقه مندان جهت تهیه نشریه به نشانی: قم، بلوار امین، کوچه 11، مؤسسه تعلیماتی –تحقیقاتی امام صادق (ع)، طبقه 3، دفتر فصلنامه مراجعه کرده و یا با شماره تلفن: 32925152-025 تماس بگیرند.