سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» پیرامون «گریه بر میت» در سنت رسول خدا (ص) را از نگاه کتب علمای اهل سنت به قلم علامه فقید مرحوم آیت الله عسگری را منتشر می کند.

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثيراً»

به راستي كه رسول خدا صلي الله عليه و آله براي شما اسوه و سرمشق نيكويي است، براي آنان كه به خدا و روز قيامت اميد داشته و خدا را بسيار ياد مي كنند. (احزاب، 21)

از متن كتاب و سنت از برگيريم      عز و شرف گذشته از سر گيريم

* وحدت بر محور كتاب و سنت

ما مسلمانان يكپارچه، از درون و از راه مسائل اختلافي با خود به نزاع برخاستيم و دشمنان اسلام از برون و از راهي كه ندانستيم، وحدتمان را به تفرقه و شوكتمان را به ضعف كشاندند تا از دفاع ناتوانمان كردند و بر ما چيرگي يافتند؛ در حالي كه خداي سبحان فرموده است: «وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ»

و (فرمان) خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد و با يكديگر نزاع نكنيد كه ناتوان شويد و قدرت و شوكت شما برود!. (انفال، 46)

یا در جای دیگر می فرماید: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ» هر مصيبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است كه انجام داده‏ايد، و بسيارى را نيز عفو مى‏كند. (شوري، 30)

پس شايسته آن است كه امروز و هر روز، به كتاب و سنت بازگرديم و وحدت كلمه خود را بر محور كتاب و سنت بازيابيم كه خداي متعال مي فرمايد: «فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في‏ شَيْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ» پس اگر در چيزي نزاع كرديد حكم آن را به خدا و رسول باز گردانيد. (نساء، 59)

ما نيز، در اين سلسله از بحث ها به كتاب و سنت مراجعه كرده و ابزار روشنگر راه خود را در مسائل مورد اختلاف از كتاب و سنت مي گيريم تا - به إذن خداي متعال - وسيله وحدت كلمه و يكپارچگي دوبارۀ ما گردد.

* الف – دسته اول از رواياتي كه مي گويد: پيامبر (ص) بر متوفي گريست و بر آن ترغيب فرمود

* گريه پيامبر (ص) بر پسرش ابراهيم 

در صحيح بخاري، صحيح مسلم، سنن ابي داود و سنن ابن ماجه از انس بن مالك روايت كنند كه گفت: با رسول خدا صلي الله عليه وآله وارد شديم ... ابراهيم در حال جان سپردن بود. چشمان پيامبر (ص) اشك ريزان شد، عبدالرحمان بن عوف گفت: اي رسول خدا! شما هم؟!. حضرت فرمود: پسر عوف! اين رحمت است سپس بر آن افزود و فرمود: درست مي بيني ديده گريان است و دل اندوهبار، ولي هرگز چيزي - جز آنچه كه پروردگارمان را خشنود كند - بر زبان نياوريم. اي ابراهيم! براستي كه ما از جدايي تو اندوهگينيم.

اين روايت در سنن ابن ماجه چنين است: انس بن مالك گويد: هنگامي كه ابراهيم پسر رسول خدا صلي الله عليه و آله جان سپرد؛ پيامبر صلي الله عليه و آله به حاضران فرمود: او را در كفن هايش نپوشانيد تا براي آخرين بار ديدارش كنم. سپس بر بالينش آمده بر روي او خم شد و گريست.

در سنن ترمذي آمده است: جابر بن عبدالله گويد: پيامبر صلي الله عليه و آله دست عبدالرحمان بن عوف را گرفت و با وي بر بالين پسرش ابراهيم آمد و او را كه در حال جان سپردن بود در بر گرفت و بر دامن نهاد و گريستن را آغاز کرد. عبدالرحمان بن عوف گفت: آيا گريه مي كني؟ مگر شما نبودي كه از گريه كردن باز مي داشتي؟!

فرمود: نه، من از فغان و فرياد دو گروه احمق و سفيه گناهكار باز داشتم؛ آنان كه هنگام مصيبت چهره مي خراشند و گريبان مي درند و ناله هاي شيطاني سر مي دهند.

* گريه پيامبر (ص) بر عمويش حمزه

در طبقات ابن سعد، مغازي واقدي، مسند احمد و ديگر كتب مكتب خلفا روايت كنند: رسول خدا صلي الله عليه و آله - پس از جنگ احد - هنگامي كه صداي گريه از خانه هاي انصار بر كشته هايشان را شنيد، ديدگانش اشكبار شد و گريست و فرمود: ولي حمزه گريه كننده اي ندارد!. سعد بن معاذ كه آن را شنيد به نزد زنان بني عبد الاشمل شتافت و آنان را به سوي پيامبر صلي الله عليه و آله و تسليت بر او و گريستن بر حمزه فرا خواند. پيامبر صلي الله عليه و آله بر ايشان دعا كرد و آنان را بازگردانيد. پس از آن واقعه، هيچ يك از زنان انصار بر مرده اي نگريست مگر آنكه ابتدا بر حمزه گریه كرد و پس از آن بر مرده خويش گريست.

* گريه پيامبر صلي الله عليه و آله بر شهداي جنگ موته

در صحيح بخاري روايت كند: پيامبر صلي الله عليه و آله چگونه شهيد شدن زيد و جعفر و ابن رواحه را، پيش از رسيدن خبر آنان، براي مردم توصيف كرد و فرمود: زيد پرچم را برگرفت و ضربت خورد و شهيد شد! سپس جعفر پرچم را برگرفت؛ او نيز شهيد شد! پس از آن ابن رواحه پرچم گرفت و شهيد شد. پيامبر صلي الله عليه و آله در حالي اين سخنان را مي فرمود كه ديدگانش ‍ سرشك مي ريختند!.

* گريه پيامبر (ص) بر جعفر بن ابي طالب

در استيعاب، اُسد الغابۀ، اصابۀ، تاريخ ابن اثير و ديگر كتب مكتب خلفا روايتي است كه فشرده آن چنين است:

هنگامي كه جعفر و اصحاب او به شهادت رسيدند، رسول خدا صلي الله عليه و آله به خانه او رفت، فرزندانش را فرا خواند و آنان را - در حالي كه سرشك ديدگانش فرو مي ريخت - بوئيد و نوازش كرد. همسر جعفر، اسماء گفت:

پدر و مادرم فداي شما باد، چه چيز شما را مي گرياند؟؛ آيا از جعفر و ياران او چيزي به شما رسيده؟ فرمود: آري، امروز شهيد شدند. اسماء گفت: من برخاستم و صيحه زدم و زنان را گرد آوردم، وارد خانه فاطمه (س) كه شدم ديدم او مي گريد و مي گويد: واي عمويم! و رسول خدا صلي الله عليه و آله كه چنين ديد فرمود: به راستي كه گريه كنندگان، بايد بر مثل جعفر بگريند.

* گريه پيامبر (ص) بر مزار مادرش آمنه

در صحيح مسلم، مسند احمد، سنن ابي داود، نسائي و ابن ماجه روايت كنند: ابوهريره گويد: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله قبر مادرش را زيارت كرد و گريست و همه اطرافيان را گريانيد.

* دسته دوم از روایات؛ گريه پيامبر (ص) بر فرزندش حسين (ع) در مناسبت هاي گوناگون

* حديث ام الفضل

در مستدرك صحيحين، تاريخ ابن عساكر، مقتل خوارزمي و ديگر كتب مكتب خلفا آمده است: از ام الفضل دختر حارث روايت كنند كه او بر پيامبر خدا (ص) وارد شد و گفت: اي رسول خدا! من در شب گذشته خواب ناخوشايندي ديدم! فرمود: چه ديده اي؟. گفت: خيلي سخت است، فرمود: چيست؟. گفت: ديدم گويا قطعه اي از جسد شما جدا شد و در دامنم قرار گرفت!. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: چيز خوبي ديده اي؛ فاطمه انشاءالله پسري به دنيا مي آورد و در دامان تو جاي مي گيرد. پس گويد: پس از آن، فاطمه - همان گونه كه پيامبر (ص) فرموده بود - حسين را به دنيا آورد، و او در دامن من جاي گرفت. روزي خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيدم و حسين را در دامان آن حضرت نهادم، اندكي بعد توجهش از من منصرف شد، به ناگاه ديدم ديدگان پيامبر صلي الله عليه و آله سيل آسا اشك مي بارد!. گويد: گفتم: اي نبيّ خدا! پدر و مادرم به فدايت، شما را چه مي شود؟!. فرمود: جبرئيل - عليه الصلاۀ و السلام - به ديدارم آمد و به من خبر داد كه، امتم به زودي اين پسرم را مي كشند. گفتم: اين را؟!. فرمود: آري، او قدري از تربت سرخش را نيز براي من آورد.

حاكم، صاحب مستدرك صحيحين گويد: اين حديث با شرائط شيخين -بخاري و مسلم- حديثي صحيح است، ولي آن را نياورده اند.

* روايت زينب بنت جحش

در تاريخ ابن عساكر، مجمع الزوائد، تاريخ ابن كثير و ديگر كتب مكتب خلفا روايت كنند: زينب گويد: در يكي از اوقات كه رسول خدا صلي الله عليه و آله در خانه من بود و من، حسين را که تازه به راه افتاده بود را نگه مي داشتم، لحظه اي از وي غافل شدم و او نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله رفت. فرمود: آزادش بگذار. - تا آنجا كه گويد - سپس دستش را بلند كرد. پس از آن كه پيامبر صلي الله عليه و آله نمازش را به انجام رسانيد گفتم: اي رسول خدا! من امروز كاري را از شما ديدم كه تا به حال نديده بودم؟!. فرمود: جبرئيل نزد من آمد و به من خبر داد امت من اين فرزندم را مي كشند. گفتم: پس تربتش را به من نشان بده و او تربت سرخ رنگي برايم آورد.

* روايت عايشه 

در تاريخ ابن عساكر، مقتل خوارزمي، مجمع الزوائد و ديگر كتب پيروان مكتب خلفا از ابي سلمه بن عبدالرحمن روايت كنند: عايشه گويد: رسول خدا صلي الله عليه و آله كه حسين را بر ران خود نشانيد، جبرئيل نزد او آمد و گفت: اين پسر توست؟. فرمود: آري، گفت: ولي امتت به زودي - پس از تو - او را مي كشند. ديدگان پيامبر صلي الله عليه و آله اشكبار شد. جبرئيل گفت: اگر بخواهي سرزميني را كه در آن كشته مي شود به تو نشان مي دهم. فرمود: آري چنين كن. جبرئيل نيز، خاكي از سرزمين طف (كربلا) را به آن حضرت نماياند.

در عبارت ديگري چنين است: جبرئيل به سوي سرزمين طف در عراق اشاره كرد و تربتي سرخ فام برگرفت و به او نشان داد و گفت: اين تربت قتلگاه اوست.

در اين باب، روايات ديگري است كه خبر دادن فرشتگان به رسول خدا صلي الله عليه و آله - درباره شهادت امام حسين عليه السلام - را تأييد مي كند. * روايت ام سلمه

در مستدرك صحيحين، طبقات ابن سعد، تاريخ ابن عساكر و ديگر كتب پيروان مكتب خلفا روايت كنند كه راوي گفته است: ام سلمه - رضي الله عنها - مرا خبر داد كه: يك شب رسول خدا صلي الله عليه و آله براي خواب در بستر شد و اندكي بعد با حالتي افسرده بيدار گرديد؛ سپس خوابيد و آرام گرفت و دوباره با حالتي سبك تر از آنچه در مرحله اول ديده بودم، بيدار شد؛ سپس خوابيد و باز هم - در حالتي كه تربت سرخ فامي در دست داشت و آن را مي بوسيد - از خواب بيدار شد. عرض كرديم: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله اين تربت چيست؟. فرمود: جبرئيل مرا خبر داد كه اين - حسين عليه السلام- در سرزمين عراق كشته مي شود. به جبرئيل گفتم: تربت زميني را كه در آن كشته مي شود به من نشان بده؛ و اين تربت آن جاست.

حاكم گويد: اين حديث با شرايط شيخين بخاري و مسلم حديثي صحيح است ولي آن را در كتب خود نياورده اند.

* حديث انس بن مالك 

در مسند احمد، المعجم الكبير طبراني، تاريخ ابن عساكر و ديگر كتب پيروان مكتب خلفا روايت كنند: انس بن مالك گويد: يكي از فرشتگان به نام قطر از پروردگار خود اجازه خواست تا به ديدار پيامبر صلي الله عليه و آله بيايد؛ خداوند إذنش داد و او در روز نوبتِ امّ سلمه وارد شد. پيامبر صلي الله عليه و آله به ام سلمه فرمود: مواظب باش كسي در مجلس ما وارد نگردد. در همان حال كه او بر درب اطاق بود ناگهان حسين بن علي - عليه السلام - سر رسيد و در را گشود و وارد شد. رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز، او را در بر گرفت و بوسه باران كرد. آن فرشته گفت: دوستش داري؟. فرمود: آري. گفت: امتت به زودي او را مي كشند!؛ اگر بخواهي مكاني را كه در آن كشته مي شود به تو نشان مي دهم؟. فرمود: آري مي خواهم. گويد: آن فرشته مشتي از مكان كشته شدن او را برگرفت و به آن حضرت نشان داد، پس ‍ از آن قدري ماسه يا خاك سرخ آورد. ام سلمه آن را گرفت و در جامه خود نهاد. راوي حديث، ثابت، گويد: ما - در آن زمان - مي گفتيم: اين كربلاست!.

ب – دسته سوم از رواياتي كه مي گويد: پيامبر (ص) از گريه كردن نهي فرمود؛

در صحيح مسلم و سنن نسائي از عبدالله روايت كنند: حفصه بر حال عمر گريست. عمر گفت: آرام باش دخترم! آيا نمي داني كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرموده: ميّت به خاطر گريه بستگانش بر او عذاب مي بيند؟!.

در روايت ديگري آمده است: عمر گويد: پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: ميّت در قبر به خاطر نوحه و زاري بر او عذاب مي بيند.

و در ديگري: عبدالله بن عمر گويد: هنگامي كه عمر ضربت خورد، مدهوش گرديد. بدين خاطر، بر او صيحه و شيون كردند. چون به هوش آمد گفت: آيا نمي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: ميّت به خاطر گريه زنده عذاب مي بيند.

* استدراك عايشه بر حديث و رفع اشتباه از عمر و پسرش

در صحيح بخاري، صحيح مسلم و سنن نسائي روايت كنند: ابن عباس گويد: به مدينه كه رسيديم، عمر هنوز استقرار نيافته بود كه ضربت خورد. صهيب با فرياد: واي برادرم! واي ياورم! بر بالين او آمد. عمر گفت: آيا نمي داني، آيا نشنيده اي كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: ميّت به خاطر برخي گريه هاي بستگانش عذاب مي بيند؟!.

ابن عباس گويد: من برخاستم و نزد عايشه رفتم و از آن چه گذشته بود آگاهش كردم. عايشه گفت: نه به خدا!، رسول خدا هرگز نفرموده: ميت به خاطر گريه كسي عذاب مي بيند. بلكه فرموده: إنّ الكافر يزيده الله ببكاء اهله عذاباً و ان الله لهو اضحك و ابكي، و لا تزر وازرۀ وزر اخري

خداوند كافر را به خاطر بستگانش بيشتر عذاب مي كند، و خداوند است كه مي خنداند و مي گرياند، و هيچ كس

بار گناه ديگري را بر ندارد. قاسم بن محمد گويد: هنگامي كه سخن عمر و پسرش به عايشه رسيد گفت: شما مرا از

كساني خبر مي دهيد كه نه دروغگويند و نه دروغزن، ولي به هر حال گوش آدمي خطا مي شنود.

در صحيح مسلم، صحيح بخاري، سنن ترمذي و موطّأ مالك روايت كنند: هشام بن عروۀ از پدرش، گويد: در نزد عايشه گفته شد كه ابن عمر گفته است: ميت به خاطر گريه بستگانش بر او، عذاب مي بيند. عايشه گفت: خداي بر ابا عبدالرحمن ببخشايد، چيزي را شنيده ولي خوب در نيافته، قضيه چنين بود كه: جنازه يهودي را - در حالي كه بر او مي گريستند - از كنار پيامبر صلي الله عليه و آله عبور دادند، آن حضرت فرمود: شما مي گرييد و او عذاب مي شود.

امام نووي متوفاي 676 ق. در شرح صحيح مسلم، درباره روايات نهي از گريستن كه از رسول خدا روايت شده، گويد: اين روايات تنها از روايت عمر و پسرش عبدالله است. عايشه آنها را انكار كرده و آن را از نسيان و فراموشي و اشتباه آن دو دانسته، و منكر صدور آن از پيامبر صلي الله عليه و آله شده است.

* نهی رسول خدا (ص) از نهی عمر

در سنن نسائي، سنن ابن ماجه و مسند احمد روايت كنند كه: سلمۀ بن ازرق گويد: شنيدم كه ابوهريره مي گفت: يكي از بستگان رسول خدا صلي الله عليه و آله از دنيا رفت، زنان جمع شده و بر او گريه مي كردند، عمر برخاست و آنان را بازداشته و پراكنده مي كرد، رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: عمر! آنان را به حال خود واگذار كه چشم ها اشكبار و دل ها مصيبت ديده و داغشان تازه است.

* مقايسه سه دسته از روايات و نتيجه آن

روايات دسته اول اثبات كرد: گريه كردن بر محتضر و كسي كه در حال جان دادن است و كسي كه جان سپرده و نيز، گريه بر مزار مردگان - شهيد باشد يا غير شهيد - از سيرۀ پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي باشد.

روايات دسته دوم اثبات كرد: رسول خدا صلي الله عليه و آله بارها بر فرزند شهيدش - حسين عليه السلام گريه كردند، و با اثبات آن، گريه آن حضرت بر حسين عليه السلام - به بخش اول مي پيوندد و از سيره و سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله به شمار مي آيد.

روايات دسته سوم اثبات كرد: روايات نهي پيامبر صلي الله عليه و آله از گريه بر ميت، تنها از سوي خليفه دوم و پسرش عبدالله است؛ و از استدراك عايشه بر آنها كه گفت: خداي ببخشايد ابا عبدالرحمن را، چيزي را شنيده ولي درنيافته و سخنان ديگر صحابه مانند: ابوهريره و ابن عباس پيرامون اين موضوع در مي يابيم كه:

آنچه خليفه دوم و پسرش عبدالله درباره نهي پيامبر صلي الله عليه و آله از گريستن بر ميت روايت كرده اند، خطا و اشتباه است.

بنابراين گريستن بر كسي كه در حال مردن است، و گريستن بر ميت، و گريستن بر مزار ميت از سيره و سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله است. از اين رو، گريه بر امام حسين - عليه السلام - نيز، پيروي از سيره و سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله مي باشد.

منبع: کتاب گریه بر میت از سنت های رسول خداست، علامه عسکری (ره)