خبرگزاری «حوزه»، الگوى مصرف از نگاه قرآن و حديث  و راهكارهاى اصلاح الگوى مصرف  از امكانات ملّى را به قلم آیت الله محمدی ری شهری را منتشر می کند.

مهم‏ترين راه‏كارهايى كه با بهره‏گيرى از رهنمودهاى پيشوايان اسلام مى‏توان براى اصلاح الگوى مصرفْ از منابع ملّى، ارائه داد، عبارت‏اند از:

* تقويت برنامه‏ريزى‏هاى كلان اقتصادى‏

نخستين گام در اصلاح الگوى مصرف از منابع ملّى، تقويت برنامه‏ريزى‏هاى كلان اقتصادى است. در روايتى از امام على عليه السلام مى‏خوانيم: حُسنُ التَّدبيرِ و تَجَنُّبُ التَّبذيرِ مِن حُسنِ السِّياسَةِ.

حُسن تدبير و پرهيز از حيف و ميل، [بخشى‏] از حُسن سياست است.

بر پايه اين روايت، سياستمداران نظام اسلامى براى استفاده بهينه از منابع ملّى، از يك سو بايد تدبيرهاى اقتصادىِ خود را تقويت كنند و از سوى ديگر، از زياده‏روى‏ها و ريخت و پاش‏هاى بى‏فايده در دستگاه‏هاى دولتى، پيشگيرى نمايند. اميرمؤمنان عليه السلام در روايتى ديگر مى‏فرمايد: سُوءُ التَّدبيرِ مِفتاحُ الفَقرِ.  سوء تدبير، كليد فقر است.

 اين سخن، اشاره بدين معناست كه سياستمدارانى كه از تدبير لازم در مديريت اقتصادى كشور برخوردار نيستند، زمينه‏ساز عقب‏ماندگى اقتصادىِ جامعه هستند.

* استفاده بهينه از منابع ملّى‏

رعايت اولويت‏هايى كه موجب استفاده بهينه از منابع ملّى و بودجه عمومى است، به مراتب، مهم‏تر از رعايت اولويت‏ها در هزينه كردن از منابع شخصى است. از اين رو، بر همه مديران در نظام اسلامى، فرض است كه با همه توان خود تلاش كنند تا از منابعى كه از بودجه عمومى در اختيار دارند، به بهترين وجه، در جهت مصالح مردم استفاده نمايند و بدين سان، در آزمون امانتدارى اموال عمومى، موفّق باشند:

«إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا.

در حقيقت، ما آنچه را كه بر زمين است، زيورى براى آن قرار داديم تا آنان را بيازماييم كه كدام يك از ايشان نيكوكارترند».

بى‏ترديد، تلاش براى استفاده بهينه از منابع و امكانات ملّى، يكى از مصاديق بارز اين آيه كريمه، و موفّقيت در اين تلاش، دستيابى به پاداش بهترين عمل است.

* نهايت صرفه‏ جويى‏

يكى از لوازم اجتناب‏ناپذير استفاده بهينه از منابع ملّى، صرفه‏جويى همراه با تدبير، در مصرف بودجه عمومى است. امام على عليه السلام در اين‏ باره، بخش‏نامه‏اى به كارگزاران حكومتى خود دارد كه بسيار قابل تأمّل و آموزنده است. متن اين بخش‏نامه، چنين است:

أدِقّوا أقلامَكُم، و قارِبوا بَينَ سُطورِكُم، وَ احذِفوا عَنّى فُضولَكُم، وَ اقصِدوا قَصدَ المَعانى، و إيّاكُم وَ الإكثارَ؛ فإنَّ أموالَ المُسلِمينَ لا تَحتَمِلُ الإضرارَ.

قلم‏هايتان را تيز كنيد، سطرها را به هم نزديك سازيد، [در نگارش‏] براى من، زيادى‏ها را حذف كنيد و به معنا بنگريد، و از زياده‏نويسى بپرهيزيد؛ چرا كه بيت المال مسلمانان، زيان بر نمى‏تابد.

اين بخش‏نامه، بدين معناست كه سياست صرفه‏جويى در اموال عمومى بايد به صورت قانون و دستور العمل، به كارگزاران نظام اسلامى ابلاغ شود و آنان موظّف‏اند براى بهره‏گيرى بهتر و بيشتر از وقت خود و مديريت‏هاى بالاتر از خود و امكانات ملّى نهايت صرفه‏جويى را داشته باشند.

* پيشگيرى از سوء استفاده شخصى و خانوادگى‏

در نظام اسلامى، پيشگيرى از سوء استفاده شخصى و خانوادگى از امكانات ملّى بايد در ميان كارگزاران آن، به فرهنگ تبديل شود. آنان بايد توجّه داشته باشند كه اموال عمومىِ در اختيار آنها، در واقع، امانت ملّى‏اند و تنها در خصوص مسئوليتى كه به عهده دارند، مى‏توانند از اين‏ امكانات استفاده كنند، و هرگونه استفاده شخصى از امكانات عمومى، نامشروع است.

مشهور است كه امير مؤمنان عليه السلام، شبى وارد بيت المال شد و چگونگى تقسيم اموال را مى‏نوشت كه طلحه و زبير، نزد ايشان رسيدند. به محض ورود آنها، امام، چراغى كه در برابرش بود، خاموش كرد و دستور داد تا چراغى ديگر از خانه‏اش آوردند!

آنان كه از اين برخورد امام، شگفت زده شده بودند، سبب آن را پرسيدند. امام عليه السلام پاسخ داد:

كانَ زَيتُهُ مِن بَيتِ المالِ، و لا يَنبَغى أن نُصاحِبَكُم فى ضَوئِهِ.

روغن آن چراغ، از بيت المال بود؛ از اين رو، سزاوار نيست كه با شما در روشنايى‏اش هم‏نشينى كنيم!

در حكومت امام على عليه السلام در بهره‏گيرى از بيت المال، تفاوتى ميان نزديكان امام و ديگران وجود نداشت. يكى از نكات بسيار آموزنده در سيره علوى، اين است كه يك روز پيش از شهادت آن امام بزرگ، مردم بر او وارد شدند و گواهى دادند كه حقوق آنان را از بيت المال، به طور يكسانْ رعايت كرده، استفاده شخصى از بيت المال نداشته و با دورترين مردم در حكومت، همانند نزديك‏ترين آنان به او، رفتار شده است.

 بنا بر اين، پيروان راستين امام على عليه السلام و مديرانى كه افتخار خدمت در نظام منسوب به آن بزرگوار را دارند، بايد با يارى جستن از خداوند متعال و روح بلند آن امام بزرگ، همه توان خود را در جهت نزديك شدن هر چه بيشتر به آن الگوى كامل انسانيت، به كار گيرند.

*دورى جستن از بذل و بخشش اموال عمومى‏

از ديدگاه اسلام، بخشش، نيكوست؛ امّا از اموال خود، نه از اموال ديگران. بخشش از اموال ديگران، نه تنها نيكو نيست، بلكه نكوهيده و ناپسند است. لذا در نظام اسلامى، دولتمردانْ حق ندارند از اموال ملّى ببخشند. در روايتى از امام على عليه السلام آمده است:جودُ الوُلاةِ بِفَى‏ءِ المُسلِمينَ جَورٌ و خَترٌ. بخششِ حكمرانان از اموال مسلمانان، بيدادگرى و خيانت است.

در سيره حكومتى علوى آمده كه: هنگام تقسيم بيت المال، برده پيرى، نزد امير مؤمنان عليه السلام آمد و تقاضاى يارى كرد. امام عليه السلام به او فرمود:

وَ اللّهِ، ما هُوَ بِكَدِّ يَدى و لا تُراثى مِنَ الوالِدِ، و لكِنّها أمانَةٌ ارعيتُها فَأَنَا اؤدّيها إلى أهلِها.

به خدا سوگند! كه اين، نه دست‏رنج من است و نه ميراثم از پدر؛ بلكه امانتى است كه به من سپرده شده. پس آن را به اهلش مى‏رسانم.

 در ادامه، امام عليه السلام با درخواست يارى از مردم، مشكل آن نيازمند را حل كرد.