به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه های نماز جمعه این هفته به ادامه مباحث مربوط به حیات دینی پرداخت.

متن خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ به این شرح است:

با توجه به اینکه ایمان مهمترین رکن اساسی در «حیات دینی» شمرده می شود و نقش اوّل را در آن ایفاء می کند، لازم و بایسته است همواره در تقویت آن همّت گمارد. بدین منظور در ابتدا می بایست عواملی که ایمان را تقویت می کند در سر لوحۀ اعمال انسان قرار گیرد. لذا می بایست به اموری که نقش مهمی در تقویت ایمان دارند، پرداخته شود. که البته در مباحث پیشین به برخی از آنها که «یاد خدا» و «تلاوت قرآن» از جمله آنان است، اشاره گردید.

 * جایگاه عمل صالح در تقویت ایمان

بر اساس آیات و روایات یکی از عواملی که جایگاه بسیار مهمی در تقویت ایمان دارد، «عمل صالح» می باشد. بدین جهت در بسیاری از آیات هنگامی که از ایمان سخن به میان می آید «عمل صالح» نیز درکنار آن مورد تأکید قرار می گیرد. که در این بین می توان به این آیات اشاره داشت: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا؛ مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده ‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى ‏دهد!». [1] و خدای تعالی در آیه ای دیگر می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً؛ هر كس كار شايسته‏اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حياتى پاك زنده مى ‏داريم». [2] و در سورۀ عصر ذات اقدس ربوبی همۀ افراد بشر را در زیان می بیند مگر کسانی از دو بال ایمان و عمل صالح برخوردار باشند. «إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏؛ مگر كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده ‏اند». [3]

* ایمان حقیقی به خدا و عالم غیب، انسان را به سوی عمل می‌کشاند

در بسیاری از آیات دیگر نیز بر ارتباط این دو اصل و دو عنصر تأکید فراوانی شده است، [4] چرا که دلیل تأکید زیاد آیات و روایات گوناگون بر این مطلب، این است که ایمان و باور حقیقی انسان به خدا و عالم غیب، انسان مؤمن را به سوی عمل می کشاند. به بیان دیگر این باورها در عمل صالح خود را بارور می نماید، و نوعی تعامل میان این دو وجود دارد. زیرا هرجا که ایمان باشد عمل را نیز به دنبال دارد، و هر جا که عمل صالح باشد باعث افزایش ایمان می شود. بنابراین اگر کسی ادعا کند ایمان بدون عمل هم کافی است، چنین فردی یا ایمانش بسیار ضعیف است؛ یا گمان می کند که ایمان دارد و حال آنکه از حقیقت ایمان بهره ای نبرده است. لذا آیۀ شریفه در این باره می فرماید: «يَوْمَ يَأْتي‏ بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ في‏ إيمانِها خَيْراً؛  اما آن روز كه بعضى از آيات پروردگارت تحقّق پذيرد، ايمان ‏آوردن افرادى كه قبلًا ايمان نياورده ‏اند، يا در ايمانشان عمل نيكى انجام نداده ‏اند، سودى به حالشان نخواهد داشت‏». [5]

نکته ای که در این مقام توجّه به آن بسیار لازم و بلکه ضروریست این است که در قرآن و همچنین در روایات عملی که از کیفیت مناسبی برخوردار باشد، مطلوب خدای تعالی شمرده است. لذا قرآن کریم در این خصوص می فرماید: «نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا؛ ما بهترين اعمالشان را قبول مى ‏كنيم‏». [6] بنابراین روشن و واضح است آنچه که کیفیت در عمل را جهت می دهد خود ایمان و نیت پاک و خالص است. که نمونۀ آن را می توان در سوره مبارکه «انسان» ـ در قضیۀ بخشش چند قرص نان حضرت از سوی امیرالمومنین(ع) و حضرت زهرا(س) به یتیم و اسیر و مسکین ـ یادآوری نمود. «إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لانُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لاشُكُوراً؛ و مى‏گويند: ما شما را بخاطر خدا اطعام مى‏ كنيم و هيچ پاداش و سپاسى از شما نمى ‏خواهيم‏». [7]

* مزد و پاداش الهی در گرو سعی و تلاش جدی

تلاش و کوشش جدّی اگر برای هدف متعالی باشد، در قرآن کریم نسبت به آن پاداش الهی در نظر گرفته شده است. «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى؛‏ و اينكه براى انسان بهره‏اى جز سعى و كوشش او نيست‏». [8] لذا خدای تعالی نسبت به کسانی که عمل نیک انجام می دهند وعده داده که هیچ گاه عملشان ضایع نخواهد شد، بلکه پاداش آن داده می شود. «إِنَّا لانُضيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً؛ ما پاداش نيكوكاران را ضايع نخواهيم كرد». [9]

 * جایگاه یاد مرگ در تقویت ایمان

یکی دیگر از عواملی که در رشد و افزایش و تقویت ایمان بسیار مؤثر است «یاد مرگ» می باشد. بدین بیان که انسان مؤمن سعی می کند با یاد خدا و مرگ، ایمان و عمل خود را اصلاح کند و در مسیر رستگاری قرار گیرد. و به تعبیر غزالی نشانۀ توفیق از ناحیه خدای تعالی آن است که یاد مرگ پیوسته نصب العین آدمی باشد، و لحظه ای از آن غفلت نکند. [10] لذا انسانی که همواره به یاد مرگ باشد حسّ مسئولیت پذیری او هم بیشتر خواهد بود هم برای خود و هم برای دیگران، بنابراین انسان مؤمنی که از فردای خود خبر ندارد و ممکن است مرگ به سراغ او آید، می بایست خود را از هر لحاظ برای سفر آخرت آماده سازد. چراکه امام حسن(ع) در آخرین لحظات عمرش هنگامی که جنادة بن ابی امید از آنحضرت(ع) موعظه و پندی درخواست کرد، امام(ع) در پاسخ وی فرمود: «نَعَمْ اسْتَعَدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُك‏؛ آرى، مهياى مسافرت (آخرت) شو، و توشه آن را پيش از رسيدن اجل فراهم نما، و بدان كه تو دنيا را طلب نمايى و مرگ تو را مى‏طلبد». [11] و جناب جابر بن عبدالله انصاری نقل می کند امام باقر(ع) در تشییع جنازه ای می فرمود: «یاد مرگ انسان را متوجّه دنیای دیگر می نماید و باعث می شود که ایمان و باور خود را تقویت سازد تا در برابر ناملایمات مقاومت کند و از مسیر حق فاصله نگیرد». به همین جهت است که در آیات و نیز روایات تأکید شده است که انسان مؤمن زیاد به «یاد مرگ» باشد. چرا که مطابق تصریح قرآن کریم این مسیر و راهی است که تمام افراد بشر آن را تجربه خواهند نمود. «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ؛ هر انسانى مرگ را مى‏چشد». [12]

* یاد مرگ انسان را از بازی‌های دنیوی باز می دارد

یاد مرگ دارای آثار بسیار مهمی است که از جمله آثار آن این است که انسان را از «بیهودگی و بازیهای دنیوی» باز می دارد، چه اینکه امیرالمومنین(ع) در این خصوص فرموده اند: «أَمَا وَ اللَّهِ إِنِّي لَيَمْنَعُنِي مِنَ اللَّعِبِ ذِكْرُ الْمَوْت؛ ‏به خدا سوگند یاد مرگ مرا از هزل و بیهودگی و بازی باز می دارد». [13] و نیز انسان را از خواب غفلت بیدار می کند. در تعبیر امام صادق(ع) آمده است که فرمود: «ذِكرُ المَوتِ يُميتُ الشَّهَواتِ في النَّفسِ، ويَقلَعُ مَنابِتَ الغَفلَةِ، ويُقَوّي القلبَ بمَواعِدِ اللَّهِ، ويُرِقُّ الطَّبعَ، ويَكسِرُ أعلامَ الهَوى‏ ويُطفِئُ نارَ الحِرصِ، ويُحَقِّرُ الدُّنيا؛ یاد مرگ شهوتها و خواهشهای نفسی را می میراند، و رویشگاه های غفلت را ریشه کن می کند و دل را با وعده های خدا نیرو می بخشد و طبع را نرم و نازک می سازد و پرچم های هوس را درهم می شکند و آتش حرص و آزمندی را خاموش می سازد و دنیا را در نظر کوچک می کند». [14]

* قناعت و زنده شدن دل ؛ دیگر آثار یاد مرگ

یکی دیگر از آثار یاد مرگ این است آدمی را «قانع» بار می آورد، زیرا در همین جهت امیر بیان حضرت علی(ع) می فرمایند: «وَ مَنْ أَكْثَرَ مِنْ ذِكْرِ الْمَوْتِ رَضِيَ مِنَ الدُّنْيَا بِالْيَسِير؛ کسی که یاد مرگ کند، از دنیا به کم و اندک راضی گردد». [15] و فائده دیگر یاد مرگ این است که «مصائب» را برای انسان آسان می کند چه اینکه در بیانی نورانی از امیرالمؤمنین(ع) آمده است: «أَكْثِرُوا ذِكْرَ الْمَوْتِ وَ يَوْمِ خُرُوجِكُمْ مِنَ الْقُبُورِ وَ قِيَامِكُمْ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ تُهَوَّنْ عَلَيْكُمُ الْمَصَائِب؛ ‏مرگ و روز بیرون آمدنتان از قبرها و ایستادنتان در پیشگاه خداوند عز و جل را فراوان یاد کنید تا مصائب بر شما آسان شود». [16] همچنین از آثار دیگر یاد مرگ بر اساس آنچه پیامبر اکرم(ص) فرموده اند «زنده شدن دل و آسانی مرگ» است. چرا که آن وجود رحمت(ص) در این خصوص می فرماید: «أكثِروا ذِكرَ المَوتِ، فما مِن عَبدٍ أكثَرَ ذِكرَهُ إلّا أحيا اللّهُ قلبَهُ وهَوَّنَ علَيهِ المَوتَ؛ مرگ را فراوان یاد کنید زیرا هیچ بنده ای آن را بسیار یاد نکرد مگر این که خداوند دلش را زنده گردانید و مردن را بر او آسان ساخت». [17]

* اگر ایمان بر اساس یاد مرگ تقویت شود، انسان به انجام اعمال نیک بیشتر متمایل می‌شود

روشن و واضح است که اگر ایمان انسان بر اساس یاد مرگ و آخرت تقویت شود، وی به انجام دادن اعمال و کردار نیک بیشتر متمایل می شود. و همین سبب سازندگی و رشد و تعالی روح انسان می شود. زیرا هنگامی که ایمان تقویت شود، به یک معنا حیات دینی یعنی زندگی بر اساس باورهای دینی معنا پیدا می کند.

[1][1]. مریم/96.

[2][2]. النحل/97.

[3][3]. العصر/3.

[4][4]. مانند: «وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏(البقرة/25)»، «وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّة(البقرة/82)»، «وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها(النساء/57)» و... .

[5][5]. الانعام/158.

[6][6]. الاحقاف/16.

[7][7]. الإنسان/9.

[8][8]. النجم/39.

[9][9]. الکهف/30.

[10][10]. مهجة البیضا، ج8، ص299.

[11][11]. خزاز رازى، على بن محمد، كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر، ص227، قم، بيدار، 1401ق. و مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج44، ص139، ح6، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چ دوم، 1403ق.

[12][12]. العنکبوت/57.

[13][13]. نهج البلاغة، الخطبة/84.

[14][14]. منسوب به جعفر بن محمد، امام صادق(ع)، مصباح الشريعة، ص171، چ اول، 1400ق. و مجلسى، همان، ج6، ص133، ح32.

[15][15]. نهج البلاغة، الحکمة/349.

[16][16]. ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، ج2، ص616، قم، جامعه مدرسين، چ اول، 1362ش.

[17][17]. الهندى، على المتّقى، كنز العمّال، ج15، ص544، ح42105، تصحيح صفوة السقّا، بيروت، مكتبة التراث الإسلامى، چ اول، 1397ق.