به گزارش خبرنگار خبرگزاری«حوزه»، نشست بررسی رؤیت پذیری هلال ماه شوال، امروز با حضور مسئول ستاد استهلال استان قم و مدیر خانه قرآن و نجوم و فعالان حوزوی و دانشگاهی، به همت خبرگزاری حوزه و با همکاری موسسه نجوم کبریا در ساختمان مدیریت اطلاع رسانی و رسانه حوزه های علمیه برگزار شد.

در ابتدای نشست مرتضی سعیدی نجفی عضو ستاد استهلال و کارشناس مجری این نشست علمی گفت: درماه های قمری سال به جز رمضان، مساله رؤیت هلال، باعث حکم شرعی را شامل نمی شود؛ ولی در رمضان این مساله بسیار جدی است؛ زیرا با احکام جدی و یک فریضه مهم اسلامی مرتبط است.

وی افزود: اختلاف در صدور رؤیت هلال مساله ای است که ذهن بسیاری از افراد جامعه را درگیر کرده؛ رؤیت هلال امروز به عنوان یک عمل حرفه ای مهم مطرح است و در کشورهای غیر اسلامی نیز رصدگران به دنبال رویت هلال به عنوان یک مساله علمی هستند.

عواملی که در رؤیت پذیری هلال ماه نقش دارند

پس از سخنان دبیر نشست، حجت‎ الاسلام والمسلمین سهرابی مسئول ستاد استهلال استان قم گفت: عوامل مختلفی در رؤیت هلال نقش دارند؛ یکی از عوامل، نجومی است؛ تغییرات مکثی ماه در رویت و عدم رویت دخیل است؛ همچنین فاصله زمین تا ماه نیز در این عرصه مهم و تاثیرگذار است؛ اگر ماه در نزدیک ترین حالت به زمین باشد، راحت تر می توان آن را رویت کرد.

وی افزود: عوامل جوی از جمله غبار هم نقش مهمی در رویت هلال دارند؛ ابرهای متراکم و همچنین وضعیت جغرافیایی نیز نقش مهمی در رویت دارند، زیرا تغییر ارتفاع و مسایل جوی می توانند روی رویت هلال تاثیرگذار باشند.

این کارشناس نجوم بیان کرد: عوامل فنی از جمله نوع تلسکوپ ها و دوربین هایی که استفاده می کنیم نیز در رویت هلال نقش دارند؛ دقت تلسکوپ های دستی و خودکار و همچنین عوامل انسانی از جمله توهم رویت نیز از جمله مسایل تاثیرگذار در امر هلال است؛ برخی قراردادها از جمله مقارنه ها و.... نیز در این زمینه موثر هستند.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: از دیگر مسایل مهم در این زمینه، می توان به مبانی فقهی اشاره کرد؛ تعاریف مباحث فقهی از جمله افق ها و فاصله ها، حجیت رویت با ابزار و یا بدون ابزار و... از جمله مسایلی است که باید در عرصه رویت هلال به آن اشاره کرد.

حجت‎الاسلام والمسلمین سهرابی گفت: مبانی فقهی در این عرصه متعدد است؛ مبنا قراردادن مقارنه ماه خورشید از جمله مباحث مهم فقهی است؛ غروب کردن خورشید و ماه باعث می شود که برخی حکم به رویت هلال بدهند؛ شهادت شهود و محاسبات نجومی نیز در این عرصه بسیار مهم؛ امروز بحث شهادت شهود دو نفر عادل کمرنگ شده است و فناوری های جدید جای این مساله را گرفته اند.

فعالیت 130 گروه رویت هلال در کشور

وی افزود: امروز 130 گروه فعال استهلال فعالیت دارند که به دنبال رویت هلال می روند و مشاهدات خود را ارایه می دهند پس دیگر آن معنای قبلی شهود دیگر وجود ندارد؛ البته در عین حالی که شهود واقع می شود؛ در گذشته چالش هایی در این عرصه ایجاد شد؛ اگر مرجع تقلیدی با حساب های نجومی هلال را پیش بینی و تشخیص دهد می تواند اعلام عید کند.

مسایل اختلافی رؤیت

این کارشناس عرصه نجوم بیان کرد:رؤیت هلال با چشم مسلح و غیر مسلح نیز از مسایل مهم فقهی در این عرصه است؛ آیت الله العظمی فاضل لنکرانی این بحث را به شکل جدی مطرح کردند؛ حد خاص قدرت تلسکوپ نیز در این عرصه مورد سوال و بحث فنی واقع شده؛ گاهی هلال با دستگاه های متصل به تلسکوپ قابل رؤیت است؛ ولی با چشم عادی قابل اثبات نیست که این مساله نیز از جمله سوالات مرسوم در این عرصه است.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: چند سال پیش هلال با چشم غیر مسلح و در هواپیما رویت شد که این بحث نیز از سوالاتی بود که موارد متعددی از نظرات را پوشش داد؛ هلال هایی هستند که در روز قابل رؤیت هستند ولی در غروب قابل رؤیت نخواهد بود که این امر به واسطه ضخامت جو است؛ این مساله نیز از مسایل اختلافی است.

حجت الاسلام والمسلمین سهرابی گفت: رؤیت هلال در یک منطقه و یا در تمام مناطقی که در شب مشترک هستند مهمترین بحثی است که در بحث افق ها مطرح گردیده؛ در مساله افق به طور کلی دو گروه داریم؛ نخست اینکه افق چیست؟ افقی که در فقه بیان می شود با افق حسی و.... متفاوت است؛ در این بین مباحثی چون مناطق هم افق مطرح شده؛ یعنی دو منطقه ای که شرایط غروب خورشید و ماه به یک صورت است؛ علمای اهل سنت در محاسبه مناطق هم افق به شکل کیلومتری عمل می کنند که مشخص نیست که این بحث از کجا در ذهن آنان ایجاد شده است.

این کارشناس نجوم بیان کرد: مناطق افق های نزدیک از مباحث مهم فقهی است؛ برخی از مراجع بیان کردند که جنوب کشور که در آن هلال رؤیت شد تا مرکز کشور حجیت دارد؛ یکی از علمای بزرگ حوزه نیز بیان کردند که اگر هلالی در غربی ترین نقطه کشور رؤیت شود در شرقی ترین نقطه کشور حجیت دارد؛ این مساله هنوز به یک نظر مشترک ختم نشده است.

مسئول ستاد استهلال قم اظهارکرد: در زمینه هلال های بحرانی داستان های مفصلی را شاهد هستیم؛ ولی رؤیت هلال از صداوسیما سه ساعت پس از بیان اولیه گزارش اعلام شد به دلیل همین اختلافات علمی است؛ این مباحث و گزارشات در دفتر رهبری جمع آوری می شود؛ وقتی از این مباحث علمی جمع بندی صورت می گیرد با توجه به ادله علمی این اعلام توسط رهبری اعلام می شود.

توهم رویت

حجت الاسلام والمسلمین سهرابی گفت: دو سال پیش در یکی از استان ها، یکی از ائمه جمعه بیان کرد که هلال رویت شد؛ این رؤیت در شمال کشور و توسط یک خانواده اهل سنت انجام شد؛ مسئول گروه های رویت هلال پس از تماس بیان کرد که این رویت انجام شده است؛ وقتی از وی سوال شد که ماه پیش از غروب خورشید غروب کرده است پس قابل اثبات نیست؛ این مسایل ممکن است جزو توهم رویت باشد؛ البته روز پس از این قضیه، عربستان اعلام عید کرد.

اصل بر آن است که روز جمعه عید است

وی افزود: بحث رؤیت هلال در روز جمعه توسط یک محاسبه علمی انجام شده؛ اصل بر آن است که روز جمعه عید است؛ ولی پس از بحث های رؤیت و دریافت گزارشات و نظرات علمی است که نظر ولی فقیه در این عرصه اعلام می شود.

این کارشناس نجوم بیان کرد: انسان ها به طور طبیعی به دنبال آن چیزی هستند که دوست دارند محقق شود؛ مساله هلال ماه نیز از جمله این مسایل است که عموم رصدگران به دنبال رویت آن هستند وبا هر مشاهده ای سعی می کنند آن را به رؤیت هلال منطبق کنند؛ برخی اوقات تنها توهم نیست که اختلاف در رؤیت را ایجاد می کند حتی برخی مسایل فنی از جمله تابش غروب به لبه دوربین باعث خطای دید می شود که برخی از رصد گران تازه کار متوجه آن نمی شوند.

مسئول ستاد استهلال قم با ذکر این مطلب که در جنوب کشور، امید به رؤیت ماه در شب جمعه وجود دارد؛ در قم نیز امید به رؤیت هلال و می باشد؛ ولی پس از ارسال گزارش های 100 گروه اگر 20 گروه با چشم ، رویت را انجام دادند نمی توانیم تعیین عید کنیم، کار ما، کار کارشناسی است؛ ولی درنهایت عید را رهبر انقلاب مطرح می کنند؛ طبق روشی که اعلام شده است منتظر و امیدواریم که روز عید، روز جمعه باشد، ولی در نهایت نظر نهایی از سوی رهبر انقلاب مطرح  خواهد شد.

مدیر خانه نجوم قرآنی:

جریانات جوی نقشی مهم در رؤیت هلال دارند

در ادامه این نشست مهدی پیوند زنی کارشناس نجوم نیز گفت: ماه، یک قمر است به این معنی که ماه به دور یک سیاره می چرخد و نوری از خود ندارد و نور خود را از خورشید می گیرد؛ این جسمی که دور زمین می چرخد نیمی از آن رو و نیمی از آن پشت به خورشید است.

 مدیر واحد فناور پارک علم و فناوری قم  افزود: در همه حالات نیمی از ماه روشن و نیمی از آن تاریک است؛ شکل هاله ماه وابسته به میزان جابجایی ماه در مداری که دور زمین قراردارد است؛ هر زمانی که اختلاف طول دایره البروجی ماه و خورشید از صفر خارج شود به سطح روشن ماه دسترسی پیدا می کنیم.

کارشناس نجوم بیان کرد: حداقل زاویه برای رویت هلال بین 5 تا 8 درجه است؛ بنابراین هرچه این زاویه که به میزان سرعت ماه به دور زمین دارد حالت ماه تغییر می کند؛ هرچه مقدار فاصله ما به زمین نزدیک تر شود سرعت حرکت ماه نیز به دور زمین بیشتر می شود؛ در حرکت ساده می بینیم که ماه به شکل روزانه 12 درجه جابجا می شود.

مدیر خانه نجوم قرآنی استان قم تصریح کرد: همیشه همه اجرام سماوی از سمت شرق آسمان طلوع و در غرب آسمان غروب می کنند؛ زاویه ماه و خورشید به هر میزان متفاوت باشد میزان طول و غروب متفاوت است؛ هلال هایی که زیر یک درصد هستند هلال های بحرانی یا رکورد شکن هستند؛ یعنی ممکن است که رکورد درصد رؤیت شکسته شود که این کار نیز با ابزار خاص امکان پذیر است.

وی اظهارکرد: در خصوص رؤیت هلال شوال، باید گفت که لحظه غروب برای شهر قم، فاز ماه یک و دو دهم درصد است؛ دیدن این هلال با این عدد فاز، کار سختی نیست البته اگر جای ماه در آسمان مناسب باشد، ولی مکان مناسبت ماه در شهر قم وجود ندارد؛ بخارهای جوی نور را در آسمان پخش می کند و این پخش نور در آسمان باعث می شود که اختلاف نوری که بین نور وآسمان است به خوبی دیده نمی شود.

وی گفت: کنتراست نور در دو ده دقیقه اول و آخر نوع رصد ماه را تغییر می دهد؛ شکل رؤیت در این زمینه نیز متغیر خواهد بود؛ قطع و وصل شدن نور اجازه دیده شدن ماه را به ما نمی دهد، پس باید در این زمینه به یک فاصله مناسب برسیم.

پیوند زنی تصریح کرد: برای رؤیت هلال عید فطر از تجربه های رصدهای مختلف به این نتیجه رسیده اند که در یک سری بخش ها شرایط رؤیت راحت است؛ این مناطق شامل آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی و بخشی از آفریقا است؛ اگر غبار جوی در حد سالم باشد به راحتی می توان ماه را رویت کرد؛ اگر رنگ آسمان آبی تیره باشد، در این مکان می توان با چشم غیر مسلح ماه را ببینیم.

وی افزود: این مناطق، مناطق جنوبی ایران هستند؛ از ایلام به پایین و مناطقی چون سراوان به سمت جنوب کشور بهترین مناطقی هستند که می توان ماه را به راحتی مشاهده کرد؛ در این مناطق اگر آسمان خود را آبی دیدند انتظار داریم که ماه را به چشم غیر مسلح ببینند؛ در مناطقی مثل قم که آسمان سفید است و غبار زیادی دارد احتمالا نمی توان ماه را به راحتی دید.

شهر قم 800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد

کارشناس نجوم بیان کرد: شهر قم 800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و این مساله باعث می شود که غلظت جو بسیار زیاد باشد، ولی وقتی در مناطقی مثل «فردو» وارد می شویم مشاهده را برای رؤیت گران ساده تر می کند؛ در این مناطق احتمال رویت ماه بیشتر است؛ هرچه وقتی ارتفاع سطح بیشتر می شود مدت زمان غروب بیشتر می شود.

مدیر خانه نجوم قرآنی استان قم با ذکر این مطلب که امسال برای رؤیت هلال با توجه به جانمایی که انجام شده است در قله ای به ارتفاع 3هزار متری مستقر می شویم تصریح کرد: با توجه ماه در این روز 1500 کیلومتر با زمین فاصله دارد سرعت جابجایی آن نیز افزایش می شود؛ این مساله شانس رؤیت با چشم را بیشتر می کند.

وی اظهارکرد: سال گذشته نتوانستیم که ماه را با چشم غیر مسلح رؤیت کنیم، ولی در منطقه ای که حضور داشتیم توانستیم سیاره مشتری را ببینیم ولی با ابزار، ماه رؤیت شد و ابری که در آن منطقه ایجاد شد اجازه نداد که ماه با این شکل رویت شود؛ این وضعیت برای کشور عراق متفاوت است و از جنوب تا کردستان عراق شامل مناطقی است که می توان در هوای پاک ماه را به راحتی رویت کرد.

پیوند زنی تصریح کرد: فاصله عرضی بین ماه و خورشید، ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید را به ما اطلاع می دهد؛ هرچه عرض، بیشتر می شود، ماه طول زاویه البروجی کمتری دارد؛ امسال ماه عرض دایره البروجی بیشتر و طول کمتری دارد.

وی افزود: زمانی که ماه مرتفع تر می شود، میزان اثرگذاری غبارهای جوی بیشتر می شود و به همین دلیل کار رؤیت از ساعت 2 بعد از ظهر انجام می شود؛ این کار به یک نقطه می رسد که میزان نور خورشید و میزان زمین تاب روی ماه و جریانات جوی زمین ممکن است که ماه در یک ساعت مشخص رویت شود که این زمان بهترین زمان رویت هلال و ماه است؛ این استهلال را استهلال روزگاهی گویند که تا یک ساعت به غروب خورشید ادامه دارد.

کارشناس نجوم در پایان بیان کرد: نیم ساعت پیش از غروب و بیست دقیقه پس از غروب خورشید، اوج کار استهلال است.

اختلاف عرض جغرافیایی باعث می شود که اختلافاتی در شمول رویت هلال ایجاد شود

در این مراسم مهندس نجف رئیس بخش نجومی دفتر آیت الله العظمی سیستانی در ایران نیز که به عنوان مهمان در این نشست حضور داشت، با مطرح نمودن چند سوال گفت: طبق مبنای حضرت آیت الله سیستانی،‌ با چشم غیر مسلح جایی که رویت می شود مهم است، یعنی اگر در قم رویت شود کل کشور، اگر در نجف انجام شود، ممکن است مناطق شرقی ایران را در بر نگیرد، مهم این است که در کدام نقطه واقع شود.

وی افزود: اختلاف عرض جغرافیایی باعث می شود که اختلافاتی در شمول رؤیت هلال ایجاد شود؛ مثلا حجیت رؤیت در شوش تا منتها علیه ایران قابل اثبات نباشد؛ طبق نظر آیت الله العظمی سیستانی عرض جغرافیایی در تعیین شمول رویت نقش آفرین است؛ هرچه ارتفاع بالا و پایین شود خطوط دید رویت نیز جابجا می شود؛ باید منتظر گزارشات رؤیت باشیم تا رویت را محرز بدانیم.

وی عنوان کرد: برخی اوقات در صدور بیانیه استهلال بیان می شود که در کدام مناطق چه روزی عید است و این کار پس از دریافت گزارشات علمی انجام می شود.

گفتنی است در پایان از کارشناسان این نشست علمی با حضور حجت الاسلام والمسلمین برته مدیر اطلاع رسانی و رسانه حوزه های علمیه تقدیر شد.