به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه  در کرمان، حجت الاسلام علیرضا انجم شعاع معاون پژوهش حوزه علمیه کرمان، به مناسبت روز قلم در طی یادداشتی به جایگاه و نقش قلم در تاریخ و در جوامع امروزی پرداخت.

قلم، زبان و ابزار عقل و معرفت و احساس و مبرز شخصیت انسان‎ها و جوامع و تمدن‎ها است. قلم از نگاه الهی دارای جایگاه ویژه‎ای است سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است آنجا که می‎فرماید: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» و در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می‎آید، تا جایی که خداوند در معرفی خود می‎گوید: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.». علامه طبرسي (رحمة الله علیه) در مورد قلم می‎نويسد: «بيان دو گونه است: بيان زبان و بيان قلم. بيان زبان، با گذشت زمان کهنه مي‎‏شود و از بين مي‏رود، ولي بيان قلم تا ابد باقي است».

اما روی سخن ما در این موضوع بحث دیگری است و آن اینکه در تحلیل موضوع قلم نباید با نگرشی انتزاعی مساله را محدود به ابزار، سخت افزار نوشتن، بیان، خطابه و کتابت دانست بلکه باید تحلیلی فرهنگی، نرم افزاری، جامعه شناسی و فلسفه-تاریخی از این مساله داشت. کاوشگران می‎گویند: تاریخ نوشتار، حداکثر به بیست هزار سال پیش باز می‎گردد و با محدود ساختن به نظام‎های نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان می‎دهد. آن‎ها می‎گویند: از جمله موادی که برای نوشتن به کار گرفته می‎شده است سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می‎توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است: یک دسته خطوطی را در بر می‎گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و... نوشتاری، کنده کاری می‎شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و... و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می‎گردید. گفتنی است نسخه برداری از نوشته‎ای بر سنگ یا فلز به طور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید…

اما با نگاهی دقیق به این مساله و سیر تحولات آن در قبل از رنسانس و بعد از آن متوجه می‎شویم تحولات معرفتی و جامعه شناسی و بالتبع مدیرتی جوامع تاثیر مستقیمی در ابزارهای ارتیاطی و بالعکس داشته است اگر روزگاری ابزار ارتباط  میان حکام و سلاطین با رعایا  مدت‎های زیادی منحصر در مشافهه و گفتار بود و در نتیجه مساحت شهرها و محدوده سلطنت پادشاهان گستردگی زیادی نداشت، اما اختراع خط و رواج کتابت و دوات و قلم باعث شد ارتباط سلاطین با زیردستان و انتقال مقاصد و اوامر آن‎ها به دوردست تسهیل گردد و در پی آن کشور گشایی و گستره حکومت‎ها به شدت توسعه یافت و به دلیل همین گسترش ارتباطات بود که مساله پیدایش شهرها و تمرکز جمعیت به وجود آمد و در ادامه و بعد از انقلاب صنعتی مد. . آ»د. و در ادامه تحولاتی که در انقلاب صنعتی و سبک زندگی جدید رو سبک زندگی جدید و طرح توسعه همه جانبه مفهوم و کاربرد قلم از ابزاری بسیط و صرفا در جهت انتقال پیام به ابزاری در خدمت تحولات  توسعه‎ای و علمی جهان تبدیل شد و معنا و مفهوم سخت افزار و نرم افزار قلم را از اساس تغییر داد.

تحول در فیزیک و کامپیوتر و پیدایش قلم های نوری و... همگی حاکی از این مطلب است که زبان ارتباطات دگرگون شده و در این دگرگونی ارتباطات جایگاه و تعریف قلم نیز تغییر پیدا کرده، تا جایی که امروزه رسانه، فضای مجازی و زبان نموداری به عنوان ابزار  قلم جدید و مدرن در مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و در خدمت  سبک زندگی جدید جوامع قرار می‎گیرد. لذا قلم به عنوان یک ابزارهای ارتباطی نقش اساسی در هدایت و مدیریت و تولید مفهوم و فکر جوامع و تمدن ها را بر عهده گرفته است.

حال مساله مهم این است که این ابزار مهم در اسلام و تمدن اسلامی از چه جایگاهی برخوردار است. آنچه از منابع اسلامی به دست می‎آید، قلم به معنای ابزار نوشتن همیشه مورد توجه بوده است که در روایت می‎فرماید: «مداد العلما افضل من دما شهدا» اما با نگاه دقیق به این نوع روایات می‎توان دریافت که در کنار بحث از فضیلت قلم به بحث فرهنگ اسلامی نیز توجه دارد که برای این موضوع به مقایسه میان علما و شهدا می‎پردازد. حال باید گفت این شکل جدید از قلم در جوامع که شامل رسانه‎ها و فضای مجازی می‎شود نیز در صورتی مورد قبول اسلام است و دارای فضیلت می‎شود که در خدمت نظام ارزشی و انقلابی جامعه باشد و در راستای به کمال رساندن انسان قرار بگیرد.