به گزارش خبرنگارخبرگزاری «حوزه»، آیت الله شب‌زنده‌دار در جلسه اخلاق که با عنوان «احسن نیات »در مدرسه علمیه بقیة الله قم و با حضور روحانیون و طلاب برگزار شد.

در ابتدا با قرائت فقره ای از حدیث مکارم الاخلاق بیان داشتند: { اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ‏ الْإِيمَانِ‏، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ، وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.} باید روی این جملات کار کرد و معنی تک تک این بیانات را استخراج کرد.

وی با بیان لطائف موجود در عبارت {وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ،} که یعنی نیتم  را به بهترین نیت ها برسان، در توصیف پیام این جمله افزود: برای رسیدن به این مقصد عالی باید تلاش و فعالیت کرد.

معنای نیت

عضو فقهای شورای نگهبان همچنین در تفسیر معنی و منظور از "احسن النیات" خاطر نشان کرد: ابتدا باید معنای نیت را دقیق فهمید، نیت از مقوله لفظ نیست اگرچه در برخی کتب فقهیه سابق از آن به لفظ تعبیر می کردند البته در باب حج، نسبت به ابراز لفظی نیت و امورقلبی تعبد خاصی وارد شده است.

مراتب نیت

وی با اشاره به معانی مختلف نیت گفت: یک معنای نیت داعی و انگیزه است که یعنی عمل به خاطر انگیزه خاصی انجام داده می شود و معنای دیگرنیت، قصد داشتن است. وقتی عمل اختیاری را می خواهید انجام دهید قصد شکل می گیرد البته یکی از مقدمات تحقق قصد، داعی و انگیزه است.

بررسی نیت به معنای اول

این استادحوزه علمیه قم، با بررسی معنی اول خاطر نشان کرد: برای حسن بودن داعی و انگیزه، باید داعی خود را از چیزهایی که باعث ناپاک شدن آن می شود پیراسته کند، مثل اینکه داعی شخصی تمجید و تعریف مردم باشد. یا داعی او جای گرفتن در دل مردم باشد این انگیزه نادرستی برای انسان موحد است. اگر از همه چیز غمض عین شود این عمل او ترجیح مرجوح بر راجح است چرا که به جای اینکه برای رضای خدا عمل را بیاورد برای زید و عمرو و بکر بیاورد که همه به خدای متعال فقیرند اگر از او تعریف هم کنند ثم ما ذا؟ یک تعریف گذرا و غیر نافعی است

وی با بیان اینکه همه امور دست خداست، ادامه داد: در عمل ریائی مضافا بر اینکه کسی که همه امور به دست اوست عمل شخص را نپذیرفته و ما را به همان کسی که عمل را به خاطر او انجام داده ایم واگذار می کند

انواع انگیزش های خوب در امورات

عضوفقهای  شورای نگهبان، با بیان اینکه دواعی مقدس دیگری نیز ممکن است در کارها باشد، گفت: گاهی ممکن است داعی انسان بر عملی که واجب یا حرام است یا از مستحبات و مکروهات است این باشد که به ثواب های موعود بر آن برسد و چنانچه می دانید معمول فقها حسن بودن آن را قائل شدند اگرچه به سید بن طاووس نسبت داده شده است که نماز خواندن به این داعی باطل است.

فرار از عقاب الهی

این استاد حوزه علمیه قم، با بیان انواع نیت ها در ادامه بیان داشت: گاهی ممکن است داعی انسان، فرار از عقاب باشد که در واجبات ومحرمات تصویر می شود این نیز حسن است معروف و مشهور بین فقها این است که عمل به این داعی باطل نیست، اگرچه در اینجا به سید بن طاووس نسبت بطلان در این فرض داده شده است  وگاهی نیز ممکن است از اینکه انسان با فطرت و عقل و عملی به نعمت هایی که خداوند به شخص داده است توجه و التفات کند به داعی شکر آن نعمت ها عمل را انجام دهد که این از مراتب قبل بالاتر است

نیت پیامبر اکرم در کارها

وی با بیان اینکه شکر جزء نیات متعالیه ای است که هر انسان می تواند در قبال خداوند متعال آن را داشته باشد، اذعان داشت: نسبت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم وقتی به ایشان در باره اهتمام بسیار به عبادت ایشان مطلبی عرض شد این منقول است که فرمودند: {أَ فَلَا أَكُونُ‏ عَبْداً شَكُورا} یا در کلام منقول از امیر المومنین علیه السلام نیز آمده است {وَ قَالَ ع‏ لَوْ لَمْ يَتَوَعَّدِ اللَّهُ [سُبْحَانَهُ‏] عَلَى مَعْصِيَتِهِ لَكَانَ يَجِبُ أَلَّا يُعْصَى شُكْراً لِنِعَمِه}‏

آیت الله شب زنده دار بیان داشت: البته بالاتر بودن این داعی و افضل بودن آن، نسبی و اضافی است چرا که گاهی ممکن است داعی انسان شکر باشد؛ ولی این شکر طریقی است برای ازدیاد و استجلاب نعمت. چون نسبت به ازدیاد نعمت در فرض شکرگزاری وعده داده شده است که در اینجا اینکه داعی شخص استجلاب چه نعمت هایی باشد در ارزش آن موثر است، اینکه نعمت های بالا دست مثل نعمت شناخت و معرفت خدا و اهل بیت علیهم السلام و محبت نسبت به ایشان را و ازدیاد این نعمت را در نظر داشته باشد یا اینکه نعمت های پایین دست و مادی را در نظر داشته باشد فرق می کند.

نیت محبت خدا و حیا از او

وی افزود: گاهی ممکن است داعی انسان حیاء از خداوند متعال باشد، از صفات پیامبر اکرم همین با حیا بودن است چنانکه قران کریم به آن تصریح می کند البته خداوند این حیا را ندارد و می فرماید: {فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا} گاهی ممکن است داعی انسان حبّ خداوند باشد {يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَه}‏، البته اینها مانعه الجمع نیستند یعنی ممکن است به خاطر شکر هم باشد ولی آنچه در نفس او تجلی کرده است این حب است. این حب اگر برای انسان ثابت شود عمل او بسیار پیراسته از امور ناروا خواهد شد

عضو فقهای شورای نگهبان،‌ خاطرنشان کرد:گاهی ممکن است داعی انسان تعظیم خداوند متعال باشد. این نیز بسیار بالاتر از برخی از دواعی قبل است و گاهی ممکن است داعی انسان اجابةً لدعوته باشد می خواهد آنچه خدا از او خواسته است روی زمین نگذارد؛گاهی داعی ممکن است این باشد که شخص عارش میشود که بگویند او کسی است که طاعت خدا نمی کند و معصیت می کند لذا برای اینکه این عیب به او نچسبد عمل را انجام می دهد، این نسبت به برخی از موار د پیشین از رتبه پایین تری  برخوردار است

اهلیت خداوند برای عبادت

استاد اخلاق حوزه،‌با بیان اینکه برخی نیت ها خیلی شریف و وزین است گفت: گاهی ممکن است داعی شخص این باشد که خداوند متعال را اهل عبادت یافته است همان که از امیرالمومنین نقل شده است. شاید اگر صدور این روایت تمام باشد، احسن النیات هم همین باشد چرا که در ایشان احسن مطلق وجود دارد.{ إِلَهِي مَا عَبَدْتُكَ‏ خَوْفاً مِنْ عِقَابِكَ وَ لَا طَمَعاً فِي ثَوَابِكَ وَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُكَ.}

وی با بیان اینکه تقرب الهی نیز یک نیت خوب محسوب می شود، بیان داشت: ممکن است داعی انسان تقرب به خداوند باشد این تقرب معنای آن را با تشبیه معقول به محسوس می توان اینگونه تصویر کرد که تقرب در محسوس یعنی فاصله خود را با متقرب الیه کم کنیم و کم کردن فاصله با وجود خداوند متعال به معنای تخلق هر چه بیشتر اخلاق الهی است و اینکه انسان خود را از اخلاق ناروا دور کند. و این مسیر ادامه دارد تا تحقق تعبیر شریف {حتی اجعلک مثلی}

این نیات قابل جمع می باشند

این مدرس درس خارج حوزه با بیان اینکه بین این دواعی نزاعی وجود ندارد، بیان کرد:این دواعی حصر عقلی ندارد و این دواعی ممکن است برای کسی جمع شود اما نسبت به اینکه احسن کدام است شاید بتوان مراد از احسن النیات را این دانست که داعی من را جامع بین این دواعی قرار بده. چیزی که هم شکر هم حیا هم اجابت دعوا هم اهل عبادت بودن او مرا برانگیخته تا در مقام امتثال و اطاعت بربیایم.

راه ارتقاء نیت

وی در مقام بیان راهکار ارتقاء نیت نیز گفت: خود این تعبیر روایت شریف راهکاری برای ارتقاء داعی نشان داده است، اینکه می فرماید: اگر ایمان شخص اکمل الایمان شد و اگر یقین او به همه عقائد حقه احسن الیقین شد به طور قهری از آن شخص، این دواعی بلند به دست می آید، البته باید توجه داشت در کنار فطرتی که در انسان قراردارد، نفس انسان داعی انسان را به سوی دیگری می کشد و خارج از نفس هم اموری است که مدام دواعی ناروا را ایجاد می کند و همچنان این دواعی روز به روز نسبت به سابق بیشتر می شود و موانع بیشتر می گردد. و انسان باید با توکل بر خدا و استیثاق به اودر مقابل این جاذبه ها و کشش هایی که وجود دارد خودش را حفظ کند .

خبرنگار: حامد حسن زاده