به گزارش خبرگزاری«حوزه»، معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، کتاب "انقلاب 40 ساله" (نگاهی به دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران) را به رشته تحریر درآورده که متن این کتاب در شماره های گوناگون تقدیم حضور مخاطبان فرهیخته می گردد.
* صبر و استقامت در برابر فشارهای اقتصادی
- چکیده
از جمله مهم‌ترین سلاح‌های دشمن برای به زانو درآوردن یک ملت و تغییر ساختار سیاسی و فرهنگی، تحریم و تشدید فشار در بخش اقتصادی است.
بی تردید قوام و دوام نظام اجتماعی بر پایۀ اقتصاد است؛ بنابراین فروپاشی اقتصادی هر اجتماعی، نابودی آن را در پی خواهد داشت و این مهم‌ترین حربه و دلیل محاصره‌ها و تحریم‌های اقتصادی دشمنان داخلی و خارجی علیه هر ملتی است.
تأملی در تاریخ، نشان می‌دهد که تنها با مقاومت و صبر و استقامت می‌توان دشمن را در رسیدن به آرزوهایش ناکام گذاشت.
مقالۀ حاضر ضمن توجه به اهمیت و ضرورت استقامت، به برخی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز برای افزایش روحیۀ استقامت و نیز مهم‌ترین موانع استقامت در عرصۀ اقتصاد می پردازد.
- مفهوم‌شناسی صبر و استقامت
صبر در لغت به معنای حبس کردن و حفظ نفس از اظهار جزع آمده است؛ و در اصطلاح، پایداری و تحمل سختى‌ها و دشوارى‌ها، و پرهیز از جزع و بى‌تابى است. بنابراین موضوع اساسى صبر، امور ناخوشایندی است که نفس در برابر آنها بی‌تاب شده، به جزع و فزع روى مى‌آورد.
استقامت نیز در لغت بر «طلب قیام و ایستادن در هر امری، خواه ارادی، خواه طبیعی و خواه عملی... دلالت دارد که دوام و استمرار از لوازم حقیقی آن است»؛ و در اصطلاح، به معنای پافشاری و پایداری در اصول و ارزش‌ها و عدم انحراف از راه حق به بیراهه‌های کفر و شرک و نفاق است که بیش‌تر بعد فکری و عقیدتی در آن لحاظ شده است.
بنابراین واژۀ صبر به بعد عملی و تحمل سختی‌ها و مصائب و واژۀ استقامت به بعد نظری و پایداری در ارزش‌ها و عدم انحراف از راه حق اشاره دارد.
- اهمیت و ضرورت صبر و استقامت
صبر و استقامت از جمله اموری است که جایگاه ویژه‌ای در اسلام داشته و سفارش‌های فراوانی بر آن شده است؛ تا جایی که خداوند متعال در قرآن کریم اجر و پاداش صابران را مختص خود دانسته و بر خلاف دیگر مردمان، اجرشان همسنگ اعمالشان نیست و بدون حسابرسی و محاسبه خواهد بود؛ چنان‌که در روایتی زیبا امیر بیان، علی7 می‌فرمایند:
صبر در کارها همانند سر در بدن است، همان گونه که وقتی سر از بدن جدا شود، بدن فاسد می‌گردد، اگر صبر از کارها جدا شود، کارها تباه و فاسد خواهد شد.
و در روایتی دیگر امام صادق(ع) صبر را لازمۀ ایمان معرفی کرده، می‌فرمایند: «صبر از ایمان و به منزلۀ سر در بدن است؛ چنانچه سر از بین برود بدن نیز از بین رفته و اگر صبر نباشد ایمان نیز از بین خواهد رفت.»
ذکر این مقدمه اهمیت و ضرورت صبر و استقامت را در تمامی امور به خوبی نشان می‌دهد. همان‌گونه که بیان شد، اقتصاد یکی از مهم‌ترین عرصه‌های جوامع بشری است تا جایی که از آن به ستون فقرات جامعه یاد شده است و خداوند متعال آن را مایۀ قوام جامعه می‌داند و واضح است که اقتصاد یکی از مهم‌ترین اهداف دشمنان برای براندازی جامعۀ اسلامی بوده است و از این طریق سعی بر آن دارند که ارکان حکومت و جامعۀ اسلامی را مورد هجمه قرار داده، از بین ببرند.
با این توضیح اهمیت صبر و استقامت در برابر تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی دشمنان بیش از پیش آشکار خواهد شد.
1ـ عوامل زمینه‌ساز افزایش روحیۀ استقامت
صبر و استقامت، رمز دستیابی به موفقیت‌ها بوده و ادبیات پارسی نیز مملو از اشعار و ضرب‌المثل‌هایی در این باره است؛ همچون:
«هرکه را طاوُس باید، جور هندوستان کشد» ؛ و یا «نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود، مزد آن گرفت جان برادر! که کار کرد».
امیر بیان، علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «بِالصَّبْرِ تُدْرَکُ مَعَالِى الْأُمُورِ؛ با صبر، به مقامات بلند می‌توان رسید.»
بدون شک پیمودن قلل مرتفع و پشت سر گذاشتن موانع و رسیدن به آرمان‌های اقتصادی نیز با صبر ممکن خواهد بود و اگر ملاحظه می‌شود که انبیا و اولیای دین توانسته‌اند به اهداف بلند خود، دست پیدا کنند، مهم‌ترین عامل موفقیتشان صبر و استقامتی بود که به منظور نیل به اهداف مزبور از خود نشان دادند و از این رو، قرآن کریم معیار انتخاب امام را از میان پیامبران، صبر می‌داند.
برخی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز افزایش روحیۀ استقامت در عرصه‌های اقتصادی از این قرار است:
الف) باور به لزوم استقامت جهت دستیابی به اهداف والا در عرصۀ اقتصاد
بدون شک یکی از ارکان مهم پیشرفت و اقتدار هر کشوری توسعۀ اقتصادی آن بوده و دستیابی به این مهم نیز مانند دیگر امور در گرو صبر و استقامت در برابر ناملایمات و تلاش در جهت رفع موانع توسعه خواهد بود؛ برای مثال کشور ژاپن که امروزه به عنوان یکی از ابرقدرت‌های اقتصادی جهان مطرح است، از لحاظ منابع طبیعی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد و خاک آن نیز کوهستانی و آتشفشانی است؛ از لحاظ سیاسی نیز پس از جنگ جهانی دوم و شکست در آن، 13 میلیون نفر بیکار شدند و شرایط بسیار سخت اقتصادی را تجربه کردند؛ تا جایی که حقوق افراد حتی کفاف سیر کردن شکمشان را نیز نمی‌داد و قیمت‌ها 30 تا 60 برابر قیمت رسمی دولت بود. جنگ به جز 8 میلیون کشته و زخمی، به بهای ویرانی 25 درصد از دارایی‌های غیرنظامی و نابودی 41 درصد از ثروت ملی تمام شد. ویرانی‌های جنگ از یک سو و پرداخت غرامت جنگی به متفقین، یکی از هزاران مشکل مردم آن زمان بود؛ ولی دولت و مردم ژاپن با وحدت و صبر و استقامت در برابر تمامی فشارها، شروع به تولید داخلی کردند و با فرهنگ مصرف صحیح و قناعت و اعتدال و مصرف کالای وطنی و تلاش و کوشش در راستای رفع موانع اقتصادی، به دومین قطب اقتصادی جهان تبدیل شدند.
در انقلاب اسلامی ایران نیز این مسأله به وضوح دیده می‌شود که صبر و استقامت مردم در برابر هجمه‌ها و تحریم‌های ظالمانه سبب شده اقتصاد ایران نسبت به دوران پیش از انقلاب رشد چشمگیری داشته باشد و وضعیت معیشی مردم نیز به تبع آن، به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود یابد.
آماری چون افزایش هزار درصدی صادرات کالا، افزایش چندصد درصدی سرانۀ ملی، 2 برابر شدن درآمد ناخالص ملی، 6ـ7 برابر شدن تولید ناخالص داخلی، رشد 300 درصدی بخش کشاورزی و...، که توسط بانک جهانی مطرح شده، حاکی از آن است که صبر و استقامت ملت ایران در برابر تحریم‌ها سبب رشد روزافزون اقتصادی شده است.
این دستاوردها نتیجۀ صبر و استقامت ملت ایران در رویارویی با مشکلات بوده است و بدون شک زین پس نیز رسیدن به قله‌های مرتفع اقتدار اقتصادی، در گرو صبر و پایداری آحاد مردم خواهد بود و باید تمام تلاش‌ها در جهت نهادینه‌سازی بیش‌تر باور عمومی بر این باشد که امکان دستیابی به توسعۀ اقتصادی با جدیت و استقامت وجود دارد.
ب) الگو قرار دادن استقامت نبی اکرم9 و اصحاب باوفایش در برابر فشارهای اقتصادی
تورق تاریخ صدر اسلام نشان‌دهندۀ این واقعیت است که مشرکان قریش به قصد نابودی اسلام و تسلیم کردن پیامبر9 به نقشه‌ها و توطئه‌های فراوان به‌ویژه اعمال فشار و تهدید و تحریم‌های اقتصادی علیه نظام نوبنیاد اسلام و مسلمانان پرداختند؛ تا جایی که قطعنامه‌ای در این باره صادر کردند و آن را در خانۀ کعبه آویختند که طبق آن پیامبر اکرم9 و خویشاوندان وی از هرگونه خرید و فروش، ازدواج، ارتباط و معاشرت محروم شدند.
سران مشرکان قریش با اقداماتی چون نظارت و مراقبت برای اجرا و عدم نقض تحریم‌ها، پایین آمدن قدرت خرید مسلمانان و گران فروختن کالاها در بازار مکه به مسلمانان و ممانعت از رسیدن آذوقه و کالا به شعب ابی‌طالب، وضعیتی بغرنج را برای مسلمانان پدید آوردند؛ به گونه‌ای که هیچ چیز مگر در نهان به ایشان نمی‌رسید.
این شرایط تا جایی ادامه داشت که تمامی اموال حضرت خدیجه و ابوطالب مصرف شده و کار به جایی رسید که محاصره‌شدگان در شعب از برگ درختان به عنوان غذا استفاده می‌کردند و کودکان در فشار گرسنگی ناله سر داده و مشرکان صدای ایشان را از آن سوی شعب شنیده، برای یکدیگر نقل می‌کردند و حتی تعدادی از محاصره‌شدگان از گرسنگی جان باختند.
در آن دوران، پیامبر اکرم(ص) و دیگر مسلمانان برای حراست از اسلام و تعداد اندک مسلمانان استراتژی و راهبردهایی را در پیش گرفتند. نه‌تنها تسلیم نشدند، بلکه پایه‌گذاری هجرت به مدینه و گسترش اسلام در سراسر جزیرةالعرب و دیگر کشورها از آن زمان آغاز شد.
آری، تحمل و صبر و استقامت مسلمانان صدر اسلام سبب شد که ندای توحید تا امروز به گوش جهانیان رسیده و وعدۀ حق پروردگار مبنی بر ظهور اسلام به عنوان والاترین دین در حال تحقق باشد؛ چنان‌که بر اساس اعلام مرکز تحقیقاتی پیو، اسلام سریع‌ترین رشد را در میان ادیان جهان دارد و تا سال 2050 به پرطرفدارترین دین جهان تبدیل خواهد شد.
انقلاب اسلامی ایران نیز با اهداف و آرمان‌های والا از این قاعده مستثنا نبوده است و دشمنان بر آن بوده‌اند که با اعمال فشارها و محاصرۀ اقتصادی خود، جمهوری اسلامی را به زانو درآورند. آغاز این فشارها از خرداد سال 58 بوده و تا امروز نیز ادامه دارد. آنچه ایشان را در این توطئه‌ها ناکام گذاشته، روحیۀ صبر و استقامت و تحمل سختی‌ها و مشقات به‌ویژه در آغاز ایجاد حکومت اسلامی بوده است.
ج) توجه به پیامدهای منفی ترک استقامت
یکی از اشتباهات رایجی که در بین برخی از کوته‌فکران و البته بر اثر تبلیغات مسموم دشمنان رواج یافته، مقایسۀ شرایط کنونی کشور ما با دیگر کشورهای سلطه‌پذیر در منطقه است که به ظاهر در رفاه به سر می‌برند اما در واقع قادر به ایستادگی در برابر استعمارگران نبوده و در نتیجه مجبور به خرید تسلیحات از ایشان به قیمت گزاف شده‌اند، آن هم به دلیل هراس بی‌اساسی که سران سلطه در دل‌هایشان به وجود آورده‌اند و چاره‌ای جز تحمل بار تحقیر و باج‌دهی به ایشان ندارند. برای نمونه، کشور عربستان در سال 2017 توافق تسلیحاتی 460 میلیارد دلاری با آمریکا امضا کرد. این تسلیحات در راه جنگ‌افروزی در منطقه به‌ویژه در کشور یمن صرف می‌شود. جالب این‌که پیش از آن رئیس‌جمهور آمریکا با لحنی همراه با تهدید و تحقیر دربارۀ عربستان گفت: عربستان برای ما گاوی شیرده است که هر وقت شیرش تمام شود، آن را سر می‌بریم.
در مقابل، کشور ایران که از آغاز انقلاب تاکنون طعم تحریم‌ها و شرایط اقتصادی ناگوار را چشیده، به پیامدهای منفی ترک استقامت و تسلیم در برابر مستکبران جهانی توجه داشته و این تهدیدها را تبدیل به فرصت کرده و با تقویت روحیۀ خودباوری، به بسیاری از فناوری‌های نوین دست یافته است.
2ـ موانع استقامت
مهم‌ترین اموری که می‌توان از آنها به عنوان موانع استقامت یاد کرد، عبارت‌اند از:
الف) جنگ روانی و تبلیغاتی دشمنان
یکی از مهم‌ترین دلایل سستی و عدم پایداری و صبر، و جزع و فزع در برابر مشکلات، به‌ویژه مشکلات اقتصادی، شیوع ضعف در ایمان و اعتقادات و ترویج روحیۀ ناامیدی در جامعه است.
در دنیای کنونی و با گسترش و توسعۀ وسایل ارتباط جمعی به‌ویژه شبکه‌های ماهواره‌ای و اجتماعی و دنیای مجازی، علاوه بر از بین بردن قوا و نیروهای انسانی و دفاعی به وسیلۀ جنگ واقعی از سوی دشمنان رو به افول، جنگی مهلک‌تر به نام جنگ روانی است. آثار مخرب این نوع تهاجم بسیار گسترده‌تر و خانمان‌براندازتر از جنگ واقعی است. دشمن هزینه‌های گزافی را در این زمینه در نظر گرفته است؛ هزینه‌هایی چون تخصیص بودجۀ مالی ۱۵ میلیون و ۱۳۳ هزار دلاری به بخش فارسی صدای آمریکا و 6 میلیون و 967 هزار دلاری به رادیو فردا که تنها بخشی از جنگ نرم آمریکا در سال 2015 علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است و البته این تنها بخشی از خبرهای مطرح شده در این زمینه است. هزینه‌های محرمانه را شامل نمی‌شود.
در جنگ واقعی، زمانی که افراد جامعه متوجه هجوم دشمن با اسلحۀ واقعی می‌شوند، همه برای دفاع بسیج شده و می‌کوشند دشمن را از خاک خویش بیرون برانند و بر آن غلبه کنند؛ ولی در جنگ نرم بسیاری از اوقات، افراد نه‌تنها به فرمودۀ مقام معظم رهبری متوجه شبیخون و قتل‌عام فرهنگی دشمن نمی‌شوند، بلکه تحت تأثیر القائات آن قرار می‌گیرند؛ و این، سبب بروز بسیاری از نابسامانی‌های فکری و عقیدتی و فرهنگی و رواج تفرقه و ترویح ناامیدی جامعه می‌شود. در این نبرد نه‌تنها ارزش‌ها بر اثر تهاجم فرهنگی دشمنان کم‌رنگ می‌شود و ایمان و اعتقادات نیز به سستی می‌گراید، بلکه انتشار اخبار ناامیدکننده و تبلیغات منفی در برابر حکومت اسلامی و نادیده گرفتن پیشرفت‌ها در زمینه‌های گوناگون و ترسیم آینده‌ای تیره و تار و مملو از فقر و یأس، جامعه را به انحطاط فکری و عقیدتی سوق می‌دهد. الحق که اینان کارگزاران شیطان رجیمی هستند که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «الشَّیطانُ یعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ؛ شیطان به شما وعدۀ تنگدستی می‌دهد و شما را به بدکاری امر می‌کند».
ب) ترویج روحیۀ رفاه‌طلبی و تجمل‌گرایی
در قرآن کریم از رفاه‌طلبان به «مُترَفین» یاد شده است، یعنی، افرادی که به دنبال کامجویی، لذت‌جویی، رفاه‌طلبی منفی، کامروایی، خوشگذرانی و مانند آن می‌روند و این اعمال، ایشان را از آخرت و یاد خدا غافل می‌کند. آثاری برای اِتراف (رفاه‌طلبی) بیان شده که عبارت‌اند از: فساد و فحشا، ظلم و فسق، عجب، غرور و تفاخر، شادمانی هیجانی، تحقیر دیگران، تحلیل نادرست نسبت به حوادث و سختی‌های هشداردهنده، تزئین زشتی‌ها، ترک جهاد، و کفران نعمت که در نهایت نابودی جامعه را در پی خواهد داشت.
همچنین تجمل‌گرایی با رفاه‌طلبی رابطۀ تلازمی دارد و در جوامع رفاه‌طلب، فرهنگ تجمل‌گرایی غالب است. نتیجۀ این فرهنگ آسیب‌رسان، مصرف‌گرایی به‌ویژه مصرف کالاهای لوکس و پرزرق‌وبرق با برندهای خارجی و عدم اهتمام به تولید داخلی و مصرف کالای ملی، از بین رفتن روحیۀ جدیت و تلاش و قناعت و در نتیجه، ترویج بلای جامعه‌سوز چشم‌وهم‌چشمی است که خود سرآغاز انواع مشکلات روانی و رفتاری و اختلافات خانوادگی خواهد بود. چه بسا بسیاری از نارضایتی‌های اقتصادی که ریشه در تجمل‌گرایی دارد و افراد برای تأمین نیازهای اساسی خویش با مشکل چندانی روبه‌رو نیستند و در حقیقت آنچه در جامعه شاهد آن هستیم، فقر فرهنگی و دوری از آموزه‌های ناب اسلامی‌است، نه فقر اقتصادی.
ج) الگودهی نامناسب
الگودهی مناسب و شایسته، یکی از بهترین روش‌های تربیتی برای تغییر نگرش و رفتار اجتماع است.گستردگی فعالیت رسانه‌ها و به‌ویژه تلویزیون سبب شده این ابزار یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌دهی فرهنگ مصرف در جامعه به شمار آید. متأسفانه یافته‌های پژوهشی طی دو دهۀ اخیر نشان‌دهندۀ آن است که برنامه‌های تلویزیونی بیش‌تر به بازنمایی سبک زندگی مرفه پرداخته و عناصر مصرف تجملی را به نمایش درآورده است. علاوه بر این، روحیۀ تجمل‌گرایی در افراد تأثیرگذار، بیش از دیگر افراد جامعه ظهور و بروز داشته و حتی در دولتمردان و کارگزاران حکومتی نیز این نوع الگودهی به وفور مشاهده می‌شود که خود سبب کم‌صبری اقشار آسیب‌پذیر در برابر مشکلات اقتصادی است. ترویج فرهنگ تجمل‌گرایی به وسیلۀ الگوها سبب از بین رفتن روحیۀ کار و تلاش و قناعت می‌شود و در نتیجه، جامعه در پرتگاه انحطاط اخلاقی و عقیدتی قرار می‌گیرد. بدون شک ارائۀ الگوهای مناسب و برخورد قاطع و کوبنده با افراد مؤثری که سبب رواج الگوهای نامتناسب در جامعه می‌شوند، بسیاری از مشکلات و آفات اقتصاد سالم را از بین خواهد برد. امیرمؤمنان علی7 در نامۀ خویش خطاب به عثمان بن حُنَیْف که کارگزار ایشان در بصره بود و در مهمانی اشرافی شرکت کرده بود، خود را به عنوان الگو این‌گونه معرفی می‌کند:
«بدان که هر کس را امامى است که بدو اقتدا مى‌کند و از نور دانش او فروغ مى‌گیرد. اینک امام شما از همۀ دنیایش به پیرهنى و ازارى و از همۀ طعام‌هایش به دو قرص نان اکتفا کرده است. البته شما را یاراى آن نیست که چنین کنید، ولى مرا به پارسایى و مجاهدت و پاکدامنى و درستى خویش یارى دهید.
به خدا سوگند، از دنیاى شما پارۀ زرى نیندوخته‌ام و از همۀ غنایم آن، مالى ذخیره نکرده و به جاى این جامه، که اینک کهنه شده است، جامه‌اى دیگر آماده نساخته‌ام».
و در مورد صاحب آن مهمانی و سفرۀ رنگین می‌فرمایند:
«به خدا سوگند، که اگر همۀ اعراب پشت به پشت هم دهند و به نبرد من برخیزند، روى برنخواهم تافت و اگر فرصت به چنگ آید، به جنگ برمى‌خیزم و مى‌کوشم تا زمین را از این شخص تبهکار کج‌اندیش پاکیزه سازم؛ چنان‌که گندم را پاک کنند و دانه‌هاى کلوخ را از آن بیرون اندازند...؛ پس اى پسر حنیف، از خدا بترس! به همان چند قرص نان اکتفا کن تا از آتش رهایى یابى».
- نتیجه‌گیری
صبر و استقامت از جمله اموری است که در آموزه های اصیل اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ تا جایی که خداوند متعال در قرآن کریم اجر و پاداش صابران را مختص خود دانسته و بر خلاف دیگر مردمان، اجر صابران همسنگ اعمالشان نیست. باور به لزوم استقامت جهت دستیابی به اهداف والا در عرصۀ اقتصاد، از جمله عوامل مهم و زمینه‌ساز افزایش روحیۀ استقامت در برابر فشارهای اقتصادی است. صبر و استقامت مردم در برابر هجمه‌ها و تحریم‌های ظالمانه سبب شده اقتصاد ایران نسبت به دوران پیش از انقلاب رشد چشمگیری داشته باشد و وضعیت معیشی مردم نیز به تبع آن، به شکل قابل ملاحظه‌ای بهبود یابد. افزون بر آن، الگو قرار دادن استقامت نبی اکرم و اصحاب با وفایش در برابر فشارهای اقتصادی، تأثیر بسزایی در افزایش روحیه استقامت دارد.
جنگ روانی و تبلیغاتی دشمنان، ترویج روحیۀ رفاه‌طلبی و تجمل‌گرایی و نیز الگودهی نامناسب، از موانع استقامت در برابر اقدامات و فشارهای دشمن به شمار می روند که با شناسایی آنها و چاره اندیشی، می توان با عزت و اقتدار از مشکلات فرارو عبور کرد.
