به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام محمدکاظم رحمان‌ستایش، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و حدیث‌پژوه حوزه، در نشست «اعتبارسنجی کتاب عیون اخبار الرضا(ع)»،  با ذکر این مطلب که این کتاب نقلی است، گفت: از این روی است که ارزش گذاری منقولات در اعتبار کتاب مهم است.

وی افزود: همچنین انتساب اسمی، ارزش محتوایی، نسخه‌های کتاب عیون و قدمت و اعتبار آنها در این اعتبارسنجی مؤثر هستند. کتاب عیون برخلاف تصور برخی که آن را کتابی مسند و مسندنویسی حدیثی می‌دانند، کتابی درباره امام رضا(ع) است.

این حدیث‌پژوه حوزوی، تصریح کرد: در دوره امام رضا(ع) کتب زیادی با عنوان عیون نوشته شده‌اند که به معنای گزینش اخبار است؛ بنابراین کتاب مذکور هم گزینشی از اطلاعات است؛ «اخبار» وقتی در دوره معاصر به کار می‌رود، اذهان آن را مترادف حدیث می‌داند، ولی در آن دوره، اخبار، داده‌های اطلاعاتی در مورد یک موضوع بود که اعم از روایات مصطلح است. لذا باید آن را گزیده‌ای از داده‌های اطلاعاتی درباره امام رضا(ع) بدانیم؛ از این رو در متن مطالبی داریم که از امام نیست و درباره امام است.

حجت‌الاسلام رحمان ستایش با بیان اینکه این جهت مدنظر شیخ صدوق بوده است، اظهار کرد: بخشی از اطلاعات به معرفی امام و امامت و موقعیتی که امام در آن حضور داشتند، پرداخته است، همچنین گزارشاتی از برخوردهای امام با مأمون، اهل ادیان و ... در نهایت رحلت امام و حتی زیارتنامه‌ها و کرامات قبر ایشان در این کتاب بیان شده است؛ برخی فکر می‌کنند کتاب عیون، مسند است، ولی این طور نیست. صدوق می‌خواست این کتاب را به کتابخانه صاحب بن عبّاد هدیه کند، از این رو اقدام به نوشتن کرد؛ صدوق می‌گوید چون صاحب بن عبّاد دو قصیده در مورد امام سروده و اطاعت از امام را واجب برشمرده و ابراز ارادت و محبت کرده است، من این کتاب را برای کتابخانه او نوشتم.

وی اضافه کرد: گفته شده که صدوق به دعوت رکن الدوله از قم به ری رفت؛ در آنجا مناظراتی بین صدوق و بزرگان مذاهب دیگر به خصوص درون شیعه مانند زیدیه رخ داد؛ رکن الدوله عمداً این کار را کرد تا این مباحث مطرح شود، از این رو حمایت و تسامح مذهبی رکن الدوله با مذاهب مختلف سبب شده تا او متهم به زیدی بودن شود. همچنین صاحب بن عباد هم متهم به زیدی بودن شد. شیخ صدوق تصریح کرده که او مطیع و امامی بود و از خدمات وی به شیعه تقدیر کرده و کتاب عیون را برای کتابخانه وی نوشت.

مصادر عیون اخبار الرضا(ع)

حجت‌الاسلام  رحمان ستایش اظهار کرد: اگر بخواهیم کتاب عیون را اعتبارگذاری کنیم، مبتنی بر اعتبارسنجی مصادر آن است؛ شیخ صدوق به صورت واضح از برخی مصادر حرف زده و آن را نشان داده است. او کتاب را در ۶۹ باب تنظیم کرده و در چند باب اول به معرفی امام و شروع امامت ایشان و خصوصیات امامت پرداخته است؛ در آن دوره، یکی از فرقه‌های شایع، فرقه واقفه بود که قائل بودند امام کاظم امام آخر است و امامت امام رضا را منکر شدند؛ مرحوم صدوق در چند باب اول، به بحث واقفه و امامت امام و روایات تصریح شده در این موضوع پرداخته است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: شاید در ده باب اول، مباحث این‌چنینی تاریخی بیان شده و بعد از آن به برخی روایات امام در موضوعات مهم پرداخته است؛ موضوعاتی مانند اینکه روایاتی از امام درباره زیدبن علی بن حسین وارد شده است؛ چند باب به علل الاحکام و علل الشرایع و ... که حاکی از علم امام است، پرداخته است. چند باب هم در مورد حضور حضرت در نیشابور و سفرهای ایشان از نیشابور به طوس، مرو و ... است. همچنین دلایل پذیرش ولایتعهدی از سوی امام هم بحث شده است. در باب ۵۱ هم در مورد نوع شهادتشان و محل دفن بحث شده است؛ در باب‌های بعدی، اسباب شهادت و خبر شهادت گزارش شده است. 

اعتبار عیون از منظر شیخ طوسی

حجت‌الاسلام رحمان‌ستایش با بیان اینکه اولین مرحله اعتبارسنجی، انتساب به صدوق ولو به صورت اسمی است، افزود: شیخ طوسی در بحث اسناد، به فهرست خودش حواله می‌دهد؛ در فهرست، گزارشی از تألیفات صدوق آمده است، ولی قبل از تفصیل، تصریح کرده است که صدوق ۳۰۰ مصنف و کتاب داشته و فهرست کتبش معروف و شناخته شده بوده است.

وی اظهارکرد: وی ۴۰ کتاب صدوق را نام برده است که عیون اخبارالرضا هم در این فهرست وجود دارد. در مقام سنددهی هم گزارش کرده که جماعتی از اصحاب از جمله شیخ مفید، علی بن حسکه قمی و غضائریِ پدر، سند بنده در مورد آثار صدوق هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: نجاشی گزارشی از شیخ صدوق و تألیفات وی آورده و نزدیک به ۲۰۰ عنوان را برشمرده است، ولی نامی از عیون در آن نیست، همان طور که نامی از من لایحضر هم نیست و علتش این است که تألیف عیون بعد از رحلت رکن الدوله بوده و نام کتاب در لیست نجاشی نیست. در مجموع این طور نیست که چون نجاشی نگفته، چنین کتابی وجود نداشته است و چون طوسی گفته وجود داشته، تعارض در گفتار آنان وجود داشته باشد. چون گزارش نجاشی تا سال ۳۵۴ هجری قمری است و بعد از آن را گزارش نکرده است، بنابراین در انتساب اسمی این کتاب به صدوق، شکی نیست.

انتهای پیام