خبرگزاری حوزه| دفتر حمایت از جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه از سال 96 فعالیت خود را تحت عنوان دبیرخانه با ساختاری یک نفره آغاز کرده است که با حمایت‌های ریاست مرکز و معاونت برنامه‌ریزی و سایر بخش‌ها بعد از گذشت شش ماه به‌واسطه فعالیت‌های گسترده تبدیل به اداره کل مستقلی شده است. برای آشنایی هرچه بیشتر با فعالیت‌های این دفتر، خبرنگار خبرگزاری حوزه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام حسین فولادی، مدیرکل دفتر حمایت از جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه انجام داده‌ که خدمت خوانندگان حوزه نیوز تقدیم می‌گردد.

س) در ابتدا درباره جایگاه نخبگان و اهمیت آن بفرمایید.

درباره اهمیت نخبگان، به‌صورت کلی، باید گفت که تعبیر و گزاره‌ای در علم مدیریت است که مهم‌ترین بحث در سازمان‌ها، منابع انسانی است؛ مهم‌ترین بخش منابع انسانی نیز نخبگان هستند. با این تعابیر، می‌توان نتیجه گرفت که مهم‌ترین بخش هر سیستم و نهادی، نخبگان هستند. بر این اساس، مشاهده می‌شود که کشورهای استعمارگر از سال‌های دور، به شناسایی استعدادهای برتر و نخبگان کشورهای مختلف و جذب آن‌ها مشغول هستند، چون مهم‌ترین بخش است و آینده سیستم در گروی حضور آن‌هاست.

کسی که این بخش را بتواند مدیریت کند، کل آینده آن سیستم را می‌تواند مدیریت کند. آن‌ها تشکیلات گسترده‌ای برای مطالعه این مسئله در نظر گرفته‌اند. بحث مدیریت استعداد و نخبه پروری در سیستم آن‌ها سالیان سال است که وجود دارد و توفیقات زیادی هم در این عرصه به دست آورده‌اند.

یهود در این عرصه بسیار سرمایه‌گذاری کرده است. مشهور است که یهودیان کم هستند و در میان ادیان الهی، جزو اقلیت هستند، ولی با این قلت، در کل دنیا اثرگذارند و ثروت و قدرت و رسانه جهان را در اختیار دارند.

درباره حوزه و نقشی که در انقلاب اسلامی دارد، باید گفت که مقام معظم رهبری بارها و بارها درباره نقش حوزه سخن گفته است که حوزه را مادر انقلاب معرفی می‌کند و تربیت نیروهای تأثیرگذار نظام را بر عهده حوزه قرار داده است. چندین جلد کتاب پیرامون مطالبات ایشان از حوزه است. به تعبیری می‌توان گفت که مهم‌ترین و راهبردی‌ترین نهاد انقلاب، حوزه است و ستون انقلاب به شمار می‌رود.

حوزه یک نهاد است که نخبگان حوزوی، مهم‌ترین اعضای این نهاد به شمار می‌روند. درنتیجه می‌توان گفت که مهم‌ترین بخش انقلاب، نخبگان حوزه‌های علمیه هستند. این جایگاه مهم نخبگان حوزه‌های علمیه را نشان می‌دهد و ازاین‌روست که مقام معظم رهبری حفظه الله از سال ۶۸ که در جایگاه رهبری قرار گرفتند تا اسفندماه سال ۹۸؛ بیش از ده بار از مسئولان حوزه خواسته‌اند که وضعیت نخبگان حوزه را ساماندهی کنند.

* توجه به مسئله نخبگان، از پرتکرارترین مطالبه مقام معظم رهبری از حوزه است

مقام معظم رهبری تعابیر بسیاری دارند که اگر بخواهیم به برخی اشاره بکنیم: ایشان در سال ۷۰ می‌فرمایند: مغزهایی در این حوزه علمیه قم وجود دارد که اگر در هرکدام از مراکز تحقیقاتی دنیا در همان رشته خودشان تربیت شده بودند، الآن مانند خورشیدی می‌درخشیدند، اما چنین مغزهایی در حوزه‌های علمیه ما انسان‌هایی معمولی هستند؛ این هم از بدبختی‌های ماست

یا درجایی می‌فرمایند: حوزه را نخبگان بالا می‌برند؛ تألیفات مال نخبگان است، دیگران با این‌ها بالا می‌روند، لذاست که نخبگان مثل سردار تربیت کردن است».

این درحالی است که مقام معظم رهبری از سال ۸۳ درباره نخبگان دانشگاهی مطالبه دارند. این‌که از همان ابتدا به نخبگان حوزه تأکید می‌کنند، ازاین‌جهت است که نسبت به آینده انقلاب اهمیت می‌دهند و آن را در این مسئله می‌دانند. دشمنان هم به این مسئله اهتمام دارند.

من در میان مطالباتی که مقام معظم رهبری از حوزه داشتند، مسئله‌ای مهم‌تر از مسئله نخبگان در حوزه نمی‌دانم.

ایشان شبهات این عرصه را نیز پاسخ می‌دهند. این‌که نگاه ویژه به نخبگان داشتن را برخی تبعیض معرفی می‌کنند؛ ایشان بیان می‌دارند که: «همه‌جا تبعیض بی‌عدالتی نیست، گاهی تبعیض عین عدالت است و این حساب ویژه باز کردن برای نخبگان، عین عدالت است».

* توجه به نخبگان از سنت‌های دینی است

اهمیت و ضرورت توجه به نخبگان از سنت‌های حوزه بوده و چیزی نیست که در دوره جدید با آن روبرو باشیم. در سبک و سیره اهل‌بیت موارد زیادی داشتیم که ایشان روی برخی حساب ویژه‌ای داشتند، به‌وقت خاص تعلیم خاص را به افراد خاص داشتند. زراره، محمد بن مسلم، هشام و...، افرادی هستند که بسیار موردتوجه اهل‌بیت بودند و جایگاه آن‌ها را بالا می‌بردند. این سبک اهل‌بیت بوده. در سیره علمای ما هم این بوده است و همین الآن هم هست، ولی سیستمی نیست، بلکه فردی است. از شهریه ویژه‌ای که سید رضی و شیخ طوسی از سید مرتضی دریافت می‌کردند و مثال‌های فراوان از بزرگان دیگر نشان می‌دهد که این روش در حوزه وجود داشته است.

* مهم‌ترین نیاز یک نخبه داشتن فضای نقش‌آفرینی و احساس مفید بودن است نه نیازهای مالی

باید مکانیسمی باشد که بتواند نخبگان را شناسایی کنند و امر حمایت از نخبگان را محقق سازد و از همه مهم‌تر فضایی برای نقش‌آفرینی ایشان و حل مسائل توسط ایشان فراهم آورد که اگر این مهم محقق نشود حمایت از نخبگان نه‌تنها مفید نیست که می‌تواند آسیب‌هایی نیز داشته باشد.

و بزرگ‌ترین مأموریت اداره کل جامعه نخبگان این است که با همکاری سایر مراکز حوزوی تمهیدات لازم برای این مهم را فراهم آورد.

س) جامعه نخبگانی مرکز خدمات حوزه از چه زمانی آغاز به کار کرد؟

جامعه نخبگانی از سال ۹۶ فعالیت خود را تحت عنوان دبیرخانه با ساختاری یک نفره آغاز کرده است که حمایت‌های بی‌دریغ ریاست مکرم مرکز حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمین ربانی و معاونت برنامه‌ریزی آنجا و سایر بخش‌ها سبب شد که بعد از گذشت شش ماه به‌واسطه فعالیت‌های گسترده تبدیل به اداره کل مستقلی شده است.

س) تعاریف مختلفی درباره نخبگان ارائه می‌شود، به‌عنوان کسی که در این عرصه فعال هستید، تعریف خود را از نخبه بفرمایید.

آنچه بالفعل در عرصه شناسایی نخبگان انجام می‌شود؛ کسی است که در دروس رسمی حوزه از یک حضور ذهن خوبی برخوردار باشد و مطالب رسمی حوزه که عمدتاً فقه و اصول است را خوب می‌فهمد. در چنین تعریفی، خیلی از توانایی‌ها در خیلی رشته‌ها شناسایی نمی‌شود. برای مثال در فضای رسانه، نخبه و فعال رسانه دیده نشده است. آنچه در عرصه آموزش هم در حال انجام است، صرفاً در عرصه فقه و اصول است. کسی که در علوم عقلی نخبه است، حوزه و نظام به آن هم نیاز دارد. استعداد برتر در فضای فناوری و تبلیغ‌های نوین دیده نمی‌شود و آنچه به‌عنوان نخبه تبلیغی مطرح است، تبلیغ سنتی مدنظر است.

تعریفی که ما داریم، این است که نخبه کسی است که سه ویژگی دارد

اول: مسئله را در رشته خود خوب تشخیص بدهد. یعنی فاصله‌ای که میان فضای موجود و فضای مطلوب است را به‌درستی درک کند. در عرصه علمی، فرهنگی و..، فاصله‌هایی وجود دارد میان وضعیت موجود و مطلوب که فهم این نخبگی می‌خواهد. خیلی از طلاب عمر خود را در مسئله‌هایی صرف می‌کنند که مسئله خاصی نیست و عمر طلاب را هدر می‌دهد.

دوم: برای حل مسئله و از بین بردن مشکل، ایده و طرح داشته باشد.

سوم: می‌تواند ایده خود را عملیاتی کرده و مسئله را حل کند.

هرچه از ویژگی اول به سمت ویژگی سوم می‌رویم، تعداد نخبگان کم می‌شود. نخبه تراز باید هر سه را داشته باشد، در غیر این صورت نخبه تراز نیست. نخبگانی که در این عرصه‌ها توانا هستند باید حمایت ویژه شوند.

این تعریف جامعی است که در هر رشته‌ای می‌توان نخبگان آن را به‌درستی شناسایی کرد و آن‌ها را پرورش داد.

نحوه شناسایی نخبگان در حوزه به این صورت نیست. رویکرد مسئله محوری ندارد و طلبه نخبه قرار نیست مسئله را حل کند؛ یک فضای مصنوعی تعریف‌شده؛ هر که از این فضا موفق بیرون بیاید، به آن نخبه گفته می‌شود.

س) رویکرد شما در جامعه نخبگانی مرکز خدمات به این صورت که گفتید، هست؟

نه متأسفانه؛ البته ما با همکاری حوزه‌های علمیه به‌واسطه طرح شهید بیاضی داریم به این سمت می‌رویم لکن ما سیستم رسمی حوزه را در فاز اول به رسمیت شناخته‌ایم و هرچه آن سیستم قرار دهد، انجام می‌دهیم، ولی داریم به این سمت می‌رویم که این سیستم را در این عرصه به این مدل نزدیک کنیم.

شناسایی جامعه نخبگانی برعهده مراکز مختلف حوزوی است و اداره کل نخبگان امر حمایت را دنبال می‌کند

س) درباره خدماتی که در عرصه معیشتی و علمی در قم و سراسر کشور داشتید، بگویید.

تاکنون به بیش از ۸۰۰ نفر از اعضای جامعه نخبگان در منزل ایشان مورد تکریم و تقدیر قرار داده‌ایم و علاوه بر خودشان هدایایی به اعضای خانواده‌شان تقدیم کرده‌ایم چراکه عمیقاً معتقدیم بدون همراهی خانواده این توفیقات حاصل نمی‌شود. اجرای این طرح بازخورد بسیار مثبتی داشت و موجب همراهی بیشتر خانواده‌ها شده است و در این راستا به بیش از ۱۲۰۰ نفر تاکنون تسهیلات ویژه داده‌ایم، بیش از پانزده اردوی اختصاصی برای آن‌ها و خانواده‌هایشان برگزار کرده‌ایم و بن ماهانه به حدود ۴ هزار نفر پرداخت می‌شود.

س) راهکارهای استفاده از ظرفیت نخبگانی در نظام چیست؟

از مهم‌ترین مسائلی که با آن مواجهیم، این است که مسائل مطرح نیست. حلقه پیوند ارتباط نخبگان حوزه با نظام، مسئله‌ها هستند. نخبه کسی است که مسئله‌های نظام و انقلاب را بتواند حل کند. متأسفانه در حوزه علمیه، مسائل و مشکلات انقلاب را منقح و روشن نکردیم و بیشتر به‌کلی گویی پرداخته‌شده است. برای مثال، یکی از مسائل انقلاب این است که آمار طلاق زیاد است. این‌یک مسئله است که باید کم شود. نخبه کسی است که این مسئله را حل کند. چون مسئله را شناسایی و منقح نکردیم، از سوی دیگر هم نخبگان هم نخبه اثرگذار نیستند .

چه‌بسا نخبگان حقیقی ما در سیستم رسمی حوزه نخبه شناخته نمی‌شوند. این نخبگان باید توسط حوزه به رسمیت شناخته شوند.

شما پیش هر مسئولی درنظام بروید، می‌گویند که نخبگان حوزه اهمیت زیادی دارند و باید از آن‌ها استفاده شود. حال سؤال این است که چه کسی باید از این‌ها استفاده کند؟ خب، همین نهادهای باید از آن‌ها استفاده کنند. عقبه نخبگانی مراکز تصمیم گیر و اجرایی، کما هو حقه بهره‌مند از نخبگان حوزوی نیست.

س) برای تحقق این مسئله، تشکیل سازمان یا نهادی را در این عرصه مناسب می‌بینید؟

من هر نوع سازمان سازی و ساختار اضافه‌ای را در این عرصه مضر می‌دانم آنچه ما می‌خواهیم یک پلتفرم ارتباطی است که با تشکیل یک سازمان و نهاد تحقق نمی‌یابد.

س) وضعیت استفاده از ظرفیت نخبگان حوزوی در کشور را چطور می‌بینید.

نخبگان حوزه، جزو مهم‌ترین و اثربخش‌ترین اقشار در جامعه هستند. در رخدادهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و...، می‌بینید که نخبگان حوزوی نقش پررنگی دارند. در اتفاقات و حوادث غیرمترقبه مانند سیل و زلزله و...، رگه‌های نخبگان حوزوی را می‌بینید. در فضای علمی هم این‌چنین است.

 ما نیازمند سامانه مدیریت استعداد هستیم؛ یعنی جایی که استعدادها شناسایی و رشد داده شوند و متناسب با استعدادی که دارند و تربیت شده‌اند، به خدمت گرفته شوند.

ما نه استعداد را شناسایی و کشف می‌کنیم و نه برای آن برنامه‌ای داریم و نه برای استفاده از ظرفیت آن برنامه‌ای داریم. تاکنون به این شکل بوده که حسب این‌که طلاب خودشان به نحوی گلیمشان را از آب می‌کشند، ورود یافته‌اند. این کار موجب شده که میزان اثربخشی آن کم می‌شود.

الآن برای این تعداد روحانی که در مجلس هستند، مراکز حوزوی برای ورودشان برنامه‌ای نداشته است برای استفاده از ظرفیتشان هم برنامه‌ریزی مناسبی نشده است.

س) چه دغدغه‌ای داشتید که در کنار کارهای علمی، در این عرصه ورود یافتید؟

شرمندگی ما نسبت به معیشت جامعه نخبگانی حوزه که با آن مواجه هستند، همواره وجود دارد و نهایت تلاشمان را می‌کنیم که وضع را بهتر کنیم. ولیکن از وضع معیشتی آن‌ها مهم‌تر این است که از ظرفیتشان به‌درستی استفاده شود. باید بدانیم که مهم‌ترین نیاز یک نخبه، مسئله معیشت نیست، بلکه احساس مفید بودن و احترام است. زمانی این احساس وجود می‌یابد که بتواند از استعدادی که خدا به او داده است، برای حل مسئله‌ای استفاده کند.

اتفاق مهمی که باید در حوزه بیفتد، این است که از این افراد که دغدغه دارند و می‌خواهند مسئله‌ای را حل کنند، جایی نیست که از آن‌ها حمایت کند. برنامه ما پشتیبانی از این افراد است که برای این کار به مرکز خدمات رفته‌ایم. ما در کنار حمایت از معیشت طلاب، امور دیگر مانند حمایت از چاپ و نشر و دیگر خدمات علمی راداریم.

اتفاقی که این دوره تحصیلی در نظر داریم، این است که استعدادهای ویژه از بدو ورود به حوزه حمایت شوند، نه بعد از ده سال. چراکه در این مدت، بسیاری از نخبگان از حوزه خارج می‌شود. ما حمایت از چاپ و نشر را داشتیم و امسال ۸۸ عنوان کتاب را برای چاپ حمایت می‌کنیم. حمایت از طرح‌ها و ایده‌های جامعه نخبگانی در راستای حل مسائل نظام و انقلاب را در نظر داریم که رویداد آن برگزار شد و تعدادی از آن‌ها مورد حمایت قرار خواهند گرفت.

کار دیگر حمایت از حضور جامعه نخبگانی حوزه در عرصه‌های بین‌المللی است. ما مجموعه خود را متصدی فضای بین‌المللی نمی‌دانیم. مجموعه متصدی سایر مراکز حوزوی هستند لکن از ایشان پشتیبانی می‌کنیم.

س) اگر آماری از خدمات گذشته خود دارید، بفرمایید.

حدود ۲ هزار استعداد برتر برادر خواهر ایرانی و غیر ایرانی در حوزه‌های علمیه به ما معرفی‌شده‌اند که عمدتاً در عرصه آموزش و به‌صورت خاص در رشته فقه و اصول مشغول می‌باشند و در عرصه‌های پژوهش و تبلیغ نیز تعدادی معرفی‌شده‌اند. البته با همکاری دیگر مراکز بر آن هستیم که سایر رشته‌های علوم اسلامی را نیز فعال کنیم که عمده حمایت‌های ما معطوف به این بخش است.بخش دیگر نیز ممتازین هستند که تعداد آن‌ها به حدود ۲ هزار نفر می‌رسد.

گفت و گو: علیرضا سهلانی