به گزارش خبرگزاری حوزه، در نشست معارفی جمعی از مسئولین خیریه های مشهد مقدس، حجت الاسلام ایمان شکیبایی از طلاب حوزه علمیه قم به تبیین موضوع کمک رسانی به فقرا با بر تکیه برفرازی از نامه ٣١ نهج البلاغه پرداخت.
وی ضمن قدردانی از مسئولین این خیریه ها و خیّرین بااخلاص اشاره نمود که حضرت امیرالمومنین(علیه السلام)به پاره تنش امام حسن مجتبی(علیه السّلام) می فرماید: "وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زَادَکَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَیُوَافِیکَ بِهِ غَداً حَیْثُ تَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ إِیَّاهُ وَ أَکْثِرْ مِنْ تَزْوِیدِهِ وَ أَنْتَ قَادِرٌ عَلَیْهِ فَلَعَلَّکَ تَطْلُبُهُ فَلَا تَجِدُه" 'و هنگامی که از طبقات تهیدست و مستمند، کسی را یافتی که زاد راه تو را بسوی روز قیامت حمل کرده و به دوش بکشد، و فردای قیامت همان زمان که سخت به آن نیاز داری، سالم و دست نخورده آن را به تو برگرداند، پس وجود او را غنیمت شمرده، بی درنگ زاد راهت را بر دوش او بگذار و هر چه می توانی توشه بیشتری را با او بفرست که اکنون تو بر این کار قدرت داری و توانائی، چه بسا که بعدا او را طلب کنی و لیکن دیگر او را نیابی و دسترسی به او پیدا نکنی.
حجت الاسلام شکیبایی گفت: در زمان حاضر که غالب مردم جامعه در بحران اقتصادی و فقر به سر می برند، توجه به این فرمایش بسیار حائز اهمیت است.
وی ادامه داد: در این جملات، لطافت و ظرافتی به کار رفته که به جدّ قابل توجه و در خور هرگونه تحسین و تقدیر است، زیرا در برداشت امام امیرالمومنین علیه السلام، شخص فقیر و مستمندی که به سوی انسان می آید تا از او چیزی طلب کند، در حقیقت برای خدمت کردن به او آمده؛ او می آید تا داوطلبانه بار ما را به دوش بگیرد و با کمال علاقه و صمیمیت آن را به منزل برساند، این در دید قاصر و کوتاه بین ماست که شخص فقیر را وجودی عاطل و باطل و مزاحم می دانیم، اما در دید امام علی (علیه السلام) او عنصری خدمتگزار است که برای خوشبخت کردن ما رو به ما آورده. او رنج و زحمت به دوش کشیدن بار و توشه ما را از دوش ما بر می دارد و به سوی موعد ما که روز قیامت است حمل می کند و در ساعتی که شدیدترین ساعات است و آدمی سخت نیازمند به وسائل است، آورده و تحویل می دهد.
وی افزود: پس إعانت و کمک به مستمندان در دید ظاهری، انفاق کردن و کمک نمودن به آنان است، و لیکن در واقعیت، مطلب به عکس است، در این نظر می بینیم این شخص فقیر و تهیدست دارد به ما کمک می کند و مشکل ما را حل می نماید. در دید ظاهر بینان، کمک کننده، منّت بر شخص مستمند دارد، ولی در دید واقع بینان، فقیری که چیزی را دریافت کرده او بر ما منّت دارد.
حجت الاسلام شکیبایی خاطر نشان ساخت: به نظر مادّی، مالی را که به فقیر می دهیم از دست ما رفته، ولی در نظر الهی، این یک حساب پس انداز است که بوسیله آن شخص فقیر برای ما باز می شود و مهمتر آنکه در مواقع ضروری که انسان سخت حاجتمند و گرفتار است و رو به هر کسی می آورد و دردش درمان نمی شود، از آن حساب پس انداز استفاده و برداشت کرده خود را از عذاب الیم الهی رهانیده و نجات می دهد.
وی افزود: عبارات امام علیه السلام بالاتر از این را افاده می کند. زیرا با جمله ی "یوافیک" می رساند که او خود می آید و محموله ای را که به او سپرده و بر دوشش نهاده بودی بصورت کامل به دست شما می دهد. حال ببینید که در آن لحظات طاقت فرسا که احدی به یاد انسان نبوده و هیچ کس او را پناه نمی دهد، چقدر این منظره خوشحال کننده و نشاط انگیز است که ناگهان بنگرد یک کسی آمده تحفه ای در برابر او می گذارد و می گوید: این همان کمکی است که در دنیا به من کردی و پولی است که به من دادی، اینک آورده ام تا به شما برگردانم.
استاد حوزه بیان کرد:در مکتب تربیتی امیرالمؤمنین باید وجود آن مستمندی که رو به ما آورده و چشم به احسان ما دوخته است، غنیمت شمرد و بر او آفرین گفت و از خدمت بی شائبه و مخلصانه‌ی او تشکر و سپاسگزاری نمود، راستی که انسان از اداء مطلب در کلمات امیرالمومنین علیه السلام بدین صورت عالی و از کشف حقیقت قضیه ی انفاق و احسان به مردم، شگفت زده می شود و به نشاط می آید و همه ی وجود انسان را سُرور و خرّمی فرامی گیرد.
این پژوهشگر حوزوی افزود: به جدّ می گویم که چنین منطق جالب و افتخار آفرین و محبّت آمیز در هیچ مکتبی به چشم نمی خورد، امام سجّاد علیه السلام نیز مثل سایر اهلبیت (علیهم السلام) همین منطق آسمانی و پر افتخار را تعقیب می فرمود و همین برداشت عالی را از انفاق به فراداشت. نقل کرده اند هنگامی که سائل و مستمندی به نزد امام زین العابدین علیه السلام می آمد می فرمودند: آفرین بر کسی که زاد و توشه ی مرا برای من به سوی آخرت حمل می کند: «کان إذا أتاهُ السائلُ یقول: 'مَرحَباً بِمَن یَحمِلُ لِی زَادی إلی الآخرة». (إربلی، کشف الغمه، ج ۲ ص ۷۲)
حجت الاسلام شکیبایی ادامه داد: مطلب دیگری که در عبارت فوق در نامه ٣١ به کار رفته این است که می فرماید: 'فلعلّک تَطلُبه و لا تَجده'. این جمله اشاره به این است که اگر غنیمت نشمردی و به مستمند در خواست کننده ای که روی به تو آورده اعانت ننمودی، او می رود و تو را رها می کند. ممکن است کار او از جای دیگر اصلاح شود، ولی تو اولا که از این فیض محروم شدی، و ثانیا چه بسا که بعد عواطفت زنده شود و پی به بدی و زشتی کار خود ببری که تو انسانی و از آهن و سنگ ساخته نشده ای؛ امکان دارد به خود آئی و بخواهی جبران کنی، لیکن دیگر او را هرگز نیابی. آری امکان دارد که او از نزد تو که رفت و این لحظات قیمتی و پر بها را که تو می توانستی بخوبی درک کنی و دل او را به دست بیاوری بکلی تمام شود. دیگر چگونه می توانی او را بیابی تا جبران مافات کنی؟
وی افزود :خوب توجه کنید که روی آوردن حاجتمند به انسان، در دیدگاه امیرالمومنین طوری قلمداد می شود که گویا زمینه احراز یک منفعت سرشار و یک معامله پر در آمدی است که می فرماید قدر بدان و غنیمت بشمار. و بعد اضافه می فرماید که چه بسا بعداً او را طلب کنی و دیگر او را نیابی. و حقیقت همین است زیرا این زمینه ی تجارت باقی و سود و در آمد پایان نیافتنی است و نباید آن را به آسانی از دست داد، امیرالمومنین(علیه السلام) فرمود: "وَ اغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَکَ فِی حَالِ غِنَاکَ لِیَجْعَلَ قَضَاءَهُ لَکَ فِی یَوْمِ عُسْرَتِک". 'و غنیمت بشمار کسی را که از تو در حالت غنا و بی نیازی تو قرض می خواهد، تا آن را به تو در روز عسر و تنگدستیت ادا کند'.
وی بیان کرد: در مواردی از قرآن کریم و نهج البلاغه، رسیدگی به حال فقرا و تهیدستان و کمک و اعانت به آنان، قرض به خدا قلمداد شده است و در این مورد آن را به عنوان قرض به همان شخصی که به او کمک شده یاد می شود. بله، در دید ظاهر بینان کم بینش، مبلغی را که به فقیر و مستمندی می دهیم، کمک ما به اوست که از کف ما می رود و بلا عوض است و از اینرو در دادن آن مبلغ، امساک کرده و به حداقل و دست کم آن اکتفا می نمائیم، و لیکن از نظر دور اندیش امام عارفان امیرمومنان (علیه السلام) چنین نیست، بلکه آن شخص، قرض گیرنده و این مبلغ، وامی از ما در نزد اوست و قاعده ی قرض، ردّ و بدل شدن شیء یا مبلغی پول است، دهنده ی آن وجه مثلا الان داده و در آتیه پس می گیرد و خلاصه حساب از دست رفتن ندارد.
وی گفت: بنابراین باید به شخص مستمندی که مورد کمک ما واقع می شود، به چشم وام گیرنده بنگریم، نه اینکه کمک خود را به او مجانی و بلاعوض بدانیم. مهمتر آنکه اوضاع و احوال، در حال قرض دهنده اثر به سزا دارد و اگر روزی که انسان قرض می دهد در حال غنا و بی نیازی و در کمال رفاه و وسعت زندگی باشد، ولی اتفاقا روز اداء آن قرض، وی در شدت حال و در تنگنای زندگی بوده و اوضاع او کاملا بهم خورده باشد و در این حال بدهکار بیاید و مبلغی را که از او قرض گرفته بوده بیاورد، یک دنیا نشاط و شادی بار می آورد. اتفاقا کمک های افراد متمکن به فقرا و تنگدستان، قرضی است که به آنان می دهند و آن قرض‌گیرندگان در روزی آن قرض را می پردازند که انسان در منتهای گرفتاری و سختی است و مورد هجوم طوفان بلا و درد و رنج قرار گرفته که ناگهان در میان این عسرت و شدت و سختی و گرفتاری، وام مزبور به وی بر می گردد. و کدام عسرت و سختی بیشتر و شدیدتر از دشواریهای جانگاه روز قیامت است که این وامها به دست انسان می رسد.
حجت الإسلام شکیبایی ادامه داد: اگر در جمله ی «إذا وجدت من اهل الفاقة...» آنطور چهره ی زیبا و دوست داشتنی از شخص فقیر و سائل درست کردند، در این جمله نیز این چنین چهره ی درخشان و محبوب و آبرومندی را برای او می سازند و خلاصه در خلال این دو فراز، شخصیت فقرا و اهل حاجت را در نهایت افتخار و سر بلندی جلوه داده و بطوری آنان را در دیده ها محترم کردند که متمکنین نه تنها از آنان گریزان نباشند که کوبه کو در طلب آنها بگردند تا به آنان کمکهای بی دریغ بنمایند، اضافه می کنیم که در رابطه با فقرا و نیازمندان دو مرتبه تعبیر "اغتنم" فرمود، یعنی غنیمت بشمار و قدر بدان. دو مرتبه از وضع آن روزی سخن گفتند که عکس العمل این کمکها و انفاقها به انسان باز می گردد، یک بار فرمود: «حیث تحتاج الیه». و دیگر بار فرمود: «یوم عسرتک». آن روز، تو حاجت داری و روز عسرت و تنگدستی تو است. و اینها همه برای ترسیم ارزش انفاق به فقرا و مستمندان و اثر چشمگیر آن است.
وی در پایان گفت :خلاصه بدین ترتیب حضرت پیروان خود را در راه کمک و حمایت به تهی دستان تشویق فرموده و بسیج می نماید. اکنون صاحبان ثروت و ارباب تمکن برای روز حاجت و آتیه بسیار سخت و دشوار خود، یعنی روز قیامت، اندوخته ای کنند و زندگی به هم خورده و بی سروسامان فقرا و گرفتاران را نوایی بخشیده و برای اصلاح آن اقدامی نمایند.
