به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» از تهران، دکتر عطاءالله رفیعی آتانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت، در سومین نشست عنوان «عقلانیت نوین اسلامی» که به همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) و مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، و با حضور دانش پژوهان، طلاب و دانشجویان، از طریق فضای مجازی برگزار شد، با بیان اینکه معنای روش‌شناسی در ادبیات رایج فلسفه علم این است که می‌خواهد استدلال‌های لازم را برای انتخاب یک روش برای نظریه‌پردازی از میان روش‌های گوناگون ارائه کند، اظهار داشت: به عبارت دیگر وقتی قائل می‌شوید و یا استدلال می‌کنید که در این حوزه موضوعی خاص مثلاً روش اصولی درست است یا روش منطقی درست است یا یک روش تجربی درست است؛ شما در حال شناختن روش هستید.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ضمن تبیین چیستی مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، گفت: روش علوم متناسب با نحوه تلقی شما از واقعیت موضوع است؛ یعنی هر روشی انتخاب می‌کنید پیش از آن درباره واقعیت موضوع آن علم به یک جمع‌بندی رسیده‌اید.
وی افزود: بنابراین روش‌شناسی به همین معنا معادل متدولوژی است. متدولوژی هم یعنی روش‌شناسی؛ روش‌شناسی با همین توضیحی که گفته شد معلوم می شود با روش تحقیق فرق می کند. روش تحقیق یعنی شما در یک حوزه موضوعی خاصی یک روشی را برای تحقیق انتخاب کرده اید اما در روش شناسی کلان، روش های تولید علم را از میان روش های گوناگون انتخاب میک نید و برای آن استدلال می آورید.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی ابراز داشت: نکته دوم اینکه روش شناسی مبتنی بر یک مبانی صورت می گیرد که چون ماهیت آن مبانی ماهیت فلسفی است؛ آن مبانی یا مبانی و معرفت شناختی است یا مبانی هستی شناختی است. حال منظور از مبانی معرفت شناختی این است که شما وقتی می خواهید یک روش را انتخاب کنید پیش از آن در مورد ماهیت تفکر، منابع تفکر، ابزار تفکر، محدودیتهای تفکر و ظرفیت‌های تفکر در آن حوزه دارای دیدگاه باید باشید این نوع بحث را معرفت شناسی می گوییم.
وی ادامه داد: معرفت شناسی یعنی آنگاه که موضوع تفکر شما، خود تفکر است، خود شناخت است مثلا در همین روش های تجربی وقتی که روش تجربی را از میان روش های گوناگون می خواهید برگزینید یک استدلال شما باید پایه معرفت‌شناختی داشته باشد.
دکتر رفیعی آتانی افزود: فلسفه علم مجموعه مبانی هستی شناختی و مبانی معرفت شناختی است که استدلال های لازم و کافی را برای انتخاب یک روش از میان روش ها فراهم می کند.
وی اظهار داشت: نکته سوم تولید دانش روش شناسی یا فلسفه علم است که دارای دو رویکرد اساسی است. یکی رویکرد پسینی است؛ پسینی یعنی یک علمی تولید می شود آنگاه شما تلاش می کنید به عنوان روش شناسی و فیلسوف علم نظم های حاکم بر آن علم را پیدا کنید. رویکرد دوم رویکرد پیشینی است؛ یعنی شما از روی مبانی فلسفی برای تولید علم، روش استخراج می کنید.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی ابراز داشت: رویکرد سوم که از نظر من رویکرد اصیل تری است اینکه بگویم اصلاً به اینها کاری نداشته باشیم ما مبتنی بر فلسفه اسلامی و یافته های فلسفه اسلامی در علوم به نحو قیاسی و پیشینی نظریه پردازی کنیم.
وی تصریح کرد: اگر کسی اینجا یک مبنایی اتخاذ کند می تواند کمک فاخری به علوم انسانی و اجتماعی با نگاه دینی بکند یعنی می‌تواند بگوید اگر جامعه هویت وجودی متمایز است، مجموعه افراد ندارد، و باید رفتارها و پدیده های اجتماعی را با ارجاع به فرد توضیح دهد ولی اگر جامعه دارای حیثیت وجودی مستقل از مجموعه افراد بود بسیاری از پدیده های اجتماعی با ارجاع به جامعه توضیح داده می شد.
دکتر رفیعی آتانی در پایان خاطرنشان کرد: این ها حوزه های موضوعی هستند که مبانی علوم انسانی و اجتماعی را می سازند و در عین حال محل پرسش های فلسفی و احیاناً پاسخ های فلسفه است که خود این ادبیات می تواند مبنای نظریه پردازی در حوزه های سیاسی و اجتماعی در جامعه شناسی و روانشناسی در اقتصاد و همه اینها قرار بگیرد. ۳۱۳/۴۲
