به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه» به همت خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در هند و نمایندگی بنیاد سعدی با مشارکت بخش فارسی دانشگاه ملی اردوزبان مولانا آزاد حیدر آباد هند همزمان با دهه آخر ماه صفر وبینار بین المللی پاسداشت دو شاعر بزرگ ایران و هند"میر انیس" و "محتشم کاشانی" با حضور پروفسور دکتر سید عین الحسن رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدر آباد هند، در تاریخ اول اکتبر (۹ مهر ماه ۱۴۰۰) در فضای مجازی زوم برگزار گردید.

در این مراسم پروفسور عزیر بانو رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد، دکتر سیده عصمت جهان استادیار دانشگاه مولانا آزاد، پروفسور نیخات جهان استاد بخش اردو دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد، ابوطالب رضوی مؤلف کتاب میر انیس و موسس رسانه "پن اینفو مدیا"، دکتر سلیمان زارع از ایران مدرس زبان وادبیات اردو دانشگاه آزاد تهران، دکتر نرگس جابری نسب از ایران استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب، پروفسور اشتیاق احمد استاد زبان و ادبیات فارسی مرکز زبان فارسی و مطالعات آسیای میانه دانشگاه جواهر لعل نهرو دهلی نو و دیگر اساتید، دانشجویان و تعداد زیادی از علاقمندان به مرثیه سرایی و شعر و ادب شرکت کردند.

وبینار با تلاوتی چند از کلام الله مجید آغاز گردید.

در ادامه آشوری وابسته فرهنگی و مسئول خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی ضمن عرض خوش آمدگویی به حاضرین به ویژه پرفسور دکترعین الحسن رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدر آباد و اظهار خرسندی از حضور در این وبینار بین المللی گفت: مرثیه در ادبیات غنی فارسی از جایگاه ممتازی در میان عام و خاص قرار دارد زیرا که مرثیه با فرهنگ عاشورایی مردم ایران، شیعیان و علاقمندان به خاندان عصمت و طهارت (ع) پیوند داده شده است و همواره در مراسم سوگواری و عزاداری از مرثیه سرایی استفاده می شود. در زبان و ادبیات فارسی از دیر باز مرثیه جایگاه ویژه‌ای داشته است و شاعران در ماتم فردی بزرگ و خاص مرثیه هایی را سروده اند اما دو شاعر گرانقدر ایران محتشم کاشانی و همچنین میر انیس مرثیه را برای غم و ماتم شهدای کربلا سروده اند و به همین منظور همیشه در اذهان مردم جای گرفته است و تا ابد ابیات آنها پایدار خواهد بود.

دکتر عین الحسن رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد حیدرآباد هند ضمن عرض خرسندی در این وبینار بین المللی اظهار داشت: سخن از دو مرثیه سرای بزرگ کاری بسیار سختی است چرا که محتشم کاشانی و میر انیس در کشورهای ایران و هند بسیار شناخته شده اند. در ایران محتشم کاشانی بسیار محترم است اما درباره میر انیس آنچنان مردم اطلاعاتی ندارند زیرا وی بیشتر در زبان اردو مرثیه های خود را سروده است. اما در هند میر انیس بسیار معروف است و شاعران و مرثیه خوانها در محافل ادبی و مراسم مذهبی همواره از مرثیه های وی استفاده می کنند.

وی با اشاره به به سبک شعری آنان افزود: باید به یاد داشت که این دو شاعر نزدیک به سه قرن با هم اختلاف دارند و تفاوت هایی نیز در ابیاتشان قابل مشاهده است. محتشم کاشانی به جز مرثیه قصیده های دیگری را نیز سروده که بسیار جالب و زیبا هستند اما میر انیس فقط مرثیه سروده است.

میرانیس در یک خانواده مذهبی متولد و بزرگ شده است. هر دو شاعران بزرگ مرثیه سرای شناخته شده در سطح جهان هستند و این وبینار بین المللی می تواند سکویی برای شناخت هرچه بیشتر این دو شاعر از ابعاد مختلف به حساب آید.

دکتر عزیز بانو رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مولانا ملی اردو آزاد نیز ضمن عرض مقدمه کوتاهی درباره زندگی نامه دو شاعر گرانقدر مرثیه سرای هند و ایران محتشم کاشانی و میر انیس، مقاله خود را با عنوان «نمایی از پیشینه تاریخی مرثیه نگاری ایران و هند» ارائه کرد

وی در مقاله خود آورده است: مرثیه در اوان پیدایش و گسترش شعر فارسی پابه پای مضمون های دیگر ادبی به تقلید از شعر عربی به وجود آمد و در گذر زمان انواع گوناگونی به خود گرفت. بررسی سیرتطور مرثیه بیانگر این مطلب است که مرثیه از نوع رسمی به نوع مذهبی متحول شده است. به گونه ای که در چند قرن اخیر معنای اخص خود یعنی برای سوگ بر سید الشهدا(ع) به کار برده می شود.

وی با اشاره به سیر تحول تاریخ مرثیه سرایی اظهار داشت: از ابتدای پیدایش شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مرثیه غالب، مرثیه رسمی است که در قالب قصیده سروده می شد. اما رفته رفته و با به قدرت رسیدن حکومت صفویه مرثیه مذهبی در قالب ترکیب بند رایج می گردد. پس از اوج گرفتن مرثیه سرایی مذهبی دو شیوه دیگر مرثیه مذهبی یعنی نوحه و مقاتل منظوم درقالب مثنوی ابداع گردید. در یکصد سال اخیر به علت خیزش های مردمی، شاعران مضامین مذهبی را با مضامین اجتماعی و سیاسی تلفیق کردند و نوعی مرثیه وطنی اجتماعی به وجود آوردند که نقش مرثیه را از حد سوگ به مرتبة تحریک و بیداری مردم به عنوان یک وظیفة اجتماعی و سیاسی برتری بخشید.

در ادامه خانم سیده عصمت جهان استادیار بخش فارسی دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد نیز مقاله خود را با عنوان «محتشم کاشانی شاعر منحصر به فرد» قرائت نمود.

وی در بخشی از مقاله خود بیان داشت: مرثیه نویسی از قبل از اسلام بوده است و ادبیات فارسی نیز شاعران گرانبها همچون فردوسی نیز اشعار مرثیه سروده است اماقالب سروده محتشم کاشانی برای فرد خاص یا اعضای خانواده خود نیست و منحصر به زمان خاص نمی باشد بلکه مرثیه را برای کل تاریخ بشریت سروده و تا به امروز ماندگار مانده است.

وی افزود: نام اصلی محتشم، شمس‌الشعرای کاشانی، حسان العجم، مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم است، وی شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. وی در حدود سال  ۹۰۵  هجری قمری در کاشان متولّد شد، نزدیک به  ۹۱  سال زیست و به سال  ۹۹۶  هجری در زادگاه خود، رخت به سرای باقی برد.

وی با اشاره به تحصیلات این شاعر برجسته بیان کرد: محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود به «شعربافی» پرداخت که در اشعار عدیده‌ای به حرفۀ خود اشاره کرده است. مدفن وی در کاشان به «محلّۀ محتشم» شهرت دارد. شهرت ادبی محتشم به خاطر دوازده بند عاشورایی اوست اما در یکی از نسخ خطی دیوان او، چند ترکیب‌بند در خور دیگر نیز وجود دارد. محتشم علاوه بر شعر، در عرصۀ نثر نیز توانا بوده و این امر را در دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق که آمیزه‌ای از نثر و نظم است.

پس از وی سر کار خانم پرفسور نیخات جهان استاد اردو بخش زبان دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد نیز ضمن عرض خرسندی از حضور در این وبینار و با تشکر و قدردانی از برگزار کنندگان این وبینار مقاله خود را پیرامون میر انیس برای حاضرین قرائت کرد.

وی در بخشی از مقاله خود آورده است: میر انیس در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود، پدرش «میر مستحسن» بود، چون انیس چهره ای شجاع و مردانه داشت نام او را "ببرعلی" نهادند. سال تولد او به دقت آشکار نیست. در سال ۱۲۹۱ هجری قمری چشم از جهان فروبست و تقریباً هفتاد و دو سال داشت. از این رو سال تولد او تقریباً بایستی در حدود ۱۲۱۹ هجری قمری باشد.

وی در ادامه گفت: تحصیلات مقدماتی را در فیض آباد گذرانید و سپس به لکهنو رفت و در آنجا هم تا چهل سالگی به کسب دانش پرداخت. در آغاز در لکهنو دیگران او را عالم به شمار نمی آوردند اما به اطلاعات و آگاهیهای او اعتراف داشتند. "میر انیس" به معقولات بیشتر از منقولات علاقه داشت، و کتابهای نادر و اصلی را مطالعه می کرد. کتابخانه وی مملو از کتب در فنون مختلف بود، و خود وی نیز همه آن کتابها را خوانده بود. عالمان و دانشوران به محفل وی می آمدند، و به اندازه شأن هرکس سخن می گفت.

وی با اشاره به خاندان شاعر بزرگ هندی اظهار داشت: رفتار خانوادگی "میر انیس" بسیار پسندیده و بزرگ منشانه بود و زندگی آنان مانند افراد دربار خاندانهای هندی و ایرانی بود و این اخلاق را نسل به نسل به یکدیگر می سپردند. نه تنها مردان خانواده بلکه زنان نیز به آداب نیکو تربیت شده بودند. مادر "میر انیس" به مسائل مذهبی آگاهی داشت، وی فارسی را به آن اندازه ای می دانست که "جامع عبّاسی" را می خواند و تدریس می کرد، و به شدت عبادت می کرد. وضع زندگی و رفتار وی برای زنان نمونه بود. وی بیشتر به تربیت میر انیس می پرداخت و در واقع میر انیس در مکتب مادر خود پرورش یافت، پرورشی که آن را در هیچ مدرسه و دانشگاهی نمی توانست به دست آورد. میر انیس جوانی خود را در شهر لکهنو گذرانید و با علماء و ادبای آنجا همنشینی داشت، و این همنشینیها در تکوین شخصیت او بسیار موثر بود.

در ادامه جناب آقای سلیمان زارع از ایران مدرس بخش اردو دانشگاه آزاد تهران نیز مقاله خود را با عنوان «مطالعه تقابلی اشعار محتشم کاشانی و میر انیس» در این ویبنار ارائه کرد و گفت: محتشم در سال ۹۰۵ هجری قمری چشم به جهان گشود و شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. دیوان محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده است. تقی الدین کاشی، از سه دیوان صبائیه، جلالیه و شبابیه که روی هم هفت هزار بیت می‌شوند و دیوان قصاید ائمه و مدح پادشاهان که هشت هزار بیت است و رساله معمیات و تواریخ به عنوان آثار محتشم کاشانی نام می‌برد. دوازده بند محتشم در چهار قرن اخیر، بهترین و مورد اقبال اکثریت عموم اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی بوده است.

وی با اشاره به شهرت محتشم افزود: آوازه دوازده بند وی از مرزهای جغرافیایی ایران فراتر رفته و در کشورهایی چون هندوستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان علاقمندان زیادی دارد و حتی عرب زبانانی که با ادبیات فارسی آشنایی دارند، به ترکیب بند عاشورایی محتشم به دیده احترام می‌نگرند.

در ادامه وبینار آقای ابوطالب رضوی مؤلف کتاب میر انیس و مدیر موسسه "پن اینفو مدیا" پیرامون اثر خود با عنوان "یک هزار عنوان از سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) در شعر میر انیس" سخنانی را بیان کرد.

وی با اشاره به نامگذاری این اثر گفت: شاعر گرانقدر مرثیه سرای هند در اشعار خود هزار عنوان را در مورد حضرت امام حسین و شهدای کربلا عنوان کرده است که هر کدام از این عناوین در مجالس سوگواری و عزاداری خوانده می شود که مورد توجه محبان اهل بیت (ع) قرار می گیرد.

همچنین سرکار خانم دکتر نرگس جابری نسب استاد دانشگاه آزاد ایران نیز در این وبینار بین المللی با تشکر و قدردانی از وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بمبئی، رئیس دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد، مقاله خود را با عنوان «هندوان فارسی گویی و مرثیه سرای عاشورایی» ارائه کرد.

وی در بخشی از مقاله خود آورده است: بررسی سیر تکوینی مرثیه بیانگر آنست که از نوع رسمی به نوع مذهبی متحول شده است، به صورتی که در چند قرن اخیر به ویژه در شبه قاره هند در معنای خاص خود یعنی سوگ بر سید الشهدا (ع) به کار برده شده است.

پروفسور اشتیاق احمد نیز در این ویبنار با اظهار تشکر از دست اندرکاران این ویبنار بیان داشت: فرهنگ عاشورایی دو ملت ایران و هند و توجه به درس بزرگ واقعه کربلا که به صورت مرثیه منظوم شده است توانسته نقشی سترگ دربین آحاد جامعه هر دو کشور بگذارد و به صورت زیبا و جذاب در میان عامه مردم متداول شود و به ابعاد هولناک واقعه کربلا بپردازد.

وی اظهار داشت: محتشم کاشانی و میر انیس چند قرن با هم فاصله دارند اما اشعارشان در قالب های زبان فارسی و زبان اردو تا ابد پایدار و ماندگار خواهد بود.

در این وبینار بیش از دویست نفر شرکت نمودند و بیش از دویست نفر نیز در شبکه های مجازی بصورت آنلاین تماشا کردند.

خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی هند با همکاری دانشگاه ملی اردو مولانا آزاد برای شرکت کنندگان گواهی نامه شرکت در وبینار را نیز صادر کرده است.

و همچنین این وبینار بین المللی در کانال اینترنتی یوتیوب خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران به آدرس https://www.youtube.com/watch?v=OuHu-ampVMc و در کانال اینترنتی یوتیوب " اس ان ان" به آدرس https://youtu.be/K۸Hw۷ZC۴Zzo نیز به صورت زنده پخش گردید. علاقمندان می توانند با مراجعه به این دو آدرس از آن استفاده کنند.