به گزارش خبرگزاری حوزه، "تحریم تنباکو؛ اولین مقاومت منفی در ایران" کتابی است درباره انعقاد قرارداد ۰۱۸۹معروف به «رژی» و مخالفت و مقاومت مردم در برابر آن و در نهایت لغو این قرارداد.
ابراهیم تیموری، نویسنده کتاب در این اثر بر این نکته تأکید می کند که اعطای امتیازنامه انحصاری توتون و تنباکو به میجرتالبوت انگلیسی با امضای ناصرالدین شاه قاجار جنبش بی سابقه ای را با شرکت فعال تجار و روشنفکران و حمایت مراجع وعلمای دینی برانگیخت که بیشتر خصلت مقاومت منفی مؤثر داشت و به عنوان نخستین مبارزه سراسری ملی در تاریخ معاصر ایران الگویی موفق را ارائه داد. این نهضت موجبات بیداری ایرانیان را فراهم کرد و باعث شد که آنان به نیروهای سیاسی خود و امکان مقابله با استبداد و فساد داخلی و استعمار خارجی پی برند.
این کتاب مشتمل بر۶ بخش است. مؤلف، در بخش نخست با عنوان «سابقه انحصار دخانیات در ایران و تاریخ پیدایش توتون و تنباکو»، محمدحسن خان اعتماد السلطنه را نخستین کسی معرفی می کند که به فکر انحصار دخانیات ایران افتاد. اعتماد السلطنه همراه عده ای «رساله انحصار دخانیات ایران» و در کنار آن مقاله «کلید استطاعت» را درباره مقرارت این انحصار نوشت. تیموری خلاصه این دو را همراه با تاریخ پیدایش تنباکو در این بخش نقل کرده است.
در بخش دوم با عنوان «دادن امتیاز انحصار دخانیات به انگلیسیها»، جریان مسافرت سوم ناصر الدین شاه به اروپا و آمدن مستر تالبوت به ایران و اعطای امتیاز انحصار دخانیات در ایران به او با تصویب شاه قاجار و صدور فرمان انحصار در پانزده فصل و شروع کار اداره ژری در ایران گزارش و ضمناً به مقالات شورانگیز روزنامه های صباح و اختر اشاره شده است.
مؤلف در بخش سوم با عنوان «جنبش مردم ایران برای لغو انحصار دخانیات»، به معرفی سه گروه مأموران روسی، تجار ایرانی، علمای روحانی و جمعی از وطن پرستان می پردازد که با این امتیاز مخالفت داشتند. مبارزات سید جمال الدین اسدآبادی و مکاتبات او با میرزای شیرازی و سایر عالمان دینی همچنین مخالفتهای تجار و علمای اصفهان و فارس مراکز اصلی کشت و تولید تنباکو، با قرارداد در همین بخش توصیف شده است.
نویسنده در بخش چهارم با عنوان صدور «حکم تحریم تنباکو از طرف میرزای شیرازی»، از توسل علمای پایتخت، از سویی، و شاه و دولت، از سوی دیگر، به میرازی شیرازی و صدور حکم تحریم تنباکو از جانب او پس از ابلاغ اتمام حجت مکتوب به شاه یاد کرده است. شرح شورش مردم و تلاش دولت برای مذاکره با علما و سعی بی نتیجه در جلب نظر و ضمناً تهدید آنان نیز در همین بخش آمده است. مؤلف همچنین به پرداخت یک هزار لیره از طرف رئیس جمعیت انحصار تنباکو به سید عبد الله بهبهانی برای اعلام حلیت مصرف تنباکو اشاره کرده و، در مقابل، ادامه مبارزۀ علما و تجار برای لغو کلیه امتیازات و اعطایی به اجانب و کوتاه شدن دست آنان از غصب ثروت ملی را گزارش کرده است.
در بخش پنجم با عنوان «شورش تهران» مؤلف به نامه هایی اشاره دارد که ناصر الدین شاه به قلم خویش برای میرزای آشتیانی نوشت و بی نتیجه ماند و، به همین دلیل، تصمیم به تبعید او گرفته شد. پس از این تصمیم بود که مردم تهران سر به شورش برداشتند و جمعی از آنان در روز سوم جمادی الثانی ۱۳۰۹، با شلیک قراولان آقا بالاخان کشته شدند و، سرانجام، مقاومت مردمی ناصر الدین شاه را وادار به عقب نشینی و لغو امتیاز و دلجویی از علما و تجار و بازماندگان مقتولین کرد.
در بخش ششم با عنوان «بر هم خوردن رژی و لغو حکم تحریم»، اقدامات دولت برای کسب لغو حکم تحریم و موقف علما و تجار در تحصیل اطمینان و، سرانجام، لغو حکم تحریم از جانب میرزای شیرازی همچنین مکاتبات آشتیانی و میرزای شیرازی و مکاتبات شاه و دولتمردان با علما شرح داده شده است. از دعاوی انگلیسیها برای دریافت غرامت سنگین و گرفتاریهای دولت برای پرداخت آن و نامه های امپراتور روسیه و پادشاه انگلستان خطاب به میرزای شیرازی نیز در همین بخش سخن رفته است.
این کتاب، بنابر اظهار نظر عباس اقبال آشتیانی در مقدمه آن، از بهترین نمونه های کار تألیفی جوانان تحصیل کرده ایرانی در زمان انتشار آن و، در نوع خود، تازه و بی سابقه بوده است.
انتهای پیام
