یادداشت | حجاب و هویت مذهبی در حرم‌های مطهر

خبرگزاری حوزه | چندی پیش زیارتی را تجربه کردم که یکی از ارزشمندترین و روح‌نوازترین تجربه‌های زندگی هر شیعه است.

زیارت ولی نعمت ما، آقا علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء؛ سفر به مشهد مقدس و ورود به صحن و سرای آن امام همام، لحظاتی پر از نور و معنویت را در دل هر زائری به ارمغان می‌آورد.

در این مکان مقدس، آوای دلنواز زیارت و اشک‌ شوق زائران در کنار زمزمه‌های دلنشین دعا، فضایی بدیع و الهام‌بخش به وجود می‌آورد.

وقتی پا به دریای محبت حرم مطهر می‌گذاریم، گویی زمان متوقف می‌شود. گنبد طلایی، گلدسته‌هایی سر به فلک کشیده و نورانیتی بی‌بدیل، تجلی‌گاه معرفت و عشق به اهل بیت علیهم السلام است. در این فضای پرواز ملائک، زائران با دل‌هایی پاک و چشمان گریان از حضور باعظمت امام رضا علیه السلام طلب یاری و شفاعت می‌کنند و امیدهای خود را در سبد دعاهایشان گره می‌زنند.

اما همچنان که در این مکان معنوی به راز و نیاز می‌پردازیم، با صحنه‌هایی نیز مواجه می‌شویم که دل‌های پاک زائرین را می‌آزارد.

آری! حضور برخی زائرین در این حرم نورانی و در جوار قدسی امام رئوف، به گونه‌ای که خود را از اصول و ارزش‌های حجاب دور کرده‌اند. از آرایش‌های نامتعارف برخی بانوان گرفته تا تولید محتوای نامناسب برای صفحات مجازی و در نهایت بی‌مهری به معنویت و حرمت زیارت.

حجاب زنان و مردان ما، نه تنها نمادی از عفت و پاکدامنی است، بلکه بیانگر احترام به خود و دیگران به ویژه محضر قدسی امام حاضر ماست. در کنار بارگاه ملکوتی امام رضا علیه السلام، گویی چهره‌های نورانی و دل‌های مملو از عشق به اهل بیت علیهم السلام انتظار می‌کشند تا همه زائران با حجاب و وقار در دریای بی‌کران محبت امام، حاضر شوند و به تماشای زیبایی‌های روحانی و معنوی آن بپردازند.

اما وقتی چشم در زیبایی چشم‌نواز گنبد طلایی می‌دوزی، ناگهان صحنه‌ای، تو را از آن سفر به سرزمین عشق وا داشته و تو را در زمینی‌ترین حال ممکن، پایین می‌کشد.

یقین دارم، این رفتارها ناشی از بی‌حرمتی به ساحت قدسی امام سلام الله علیه نیست، اما شاید تذکر درست و با محبت و نیز تصمیم‌سازی درست بتواند از آسیب‌های احتمالی چنین رفتارهایی جلوگیری نماید، لذا لازم دانستم چند کلمه‌ای پیرامون آسیب‌های احتمالی آن به رشته تحریر در آورم.

۱. آسیب‌های اجتماعی: عدم توجه به حجاب اسلامی و آسیب‌های اجتماعی مرتبط با آن در حرم‌های مقدس، از جمله حرم امام رضا علیه السلام، می‌توانند تأثیرات منفی، بر فضای معنوی و اجتماعی آن داشته باشند.

• کاهش احساس امنیت در میان زائران: عدم توجه به ارزش‌های اسلامی، می‌تواند احساس ناامنی را در میان زائران ایجاد کند و بر امنیت اجتماعی حرم مطهر تأثیر منفی بگذارد.

• آسیب به حیثیت اجتماعی و فرهنگی حرم مطهر: حرم‌های مطهر به عنوان نمادهای فرهنگی و مذهبی، نمایانگر هویت اسلامی جامعه هستند که عدم توجه به ارزش‌های اسلامی می‌تواند به تضعیف این هویت و کاهش احساس تعلق به فرهنگ اسلامی منجر شود.

• افزایش تنش‌ها و برخوردهای اجتماعی: عدم رعایت حجاب و ارزش‌های اسلامی می‌تواند باعث بروز تنش‌های اجتماعی میان زائران گرامی شود. به یقین افرادی که به این ارزش‌ها پایبند هستند ممکن است با افرادی که به آن‌ها توجه نمی‌کنند، دچار اختلاف نظر و تنش شده که منجر به بروز رفتارهای ناپسند و ناهنجاری‌های اجتماعی گردد.

۲. آسیب‌های فرهنگی: عدم توجه صحیح به حجاب و رفتار اسلامی، در حرم‌های مطهر می‌تواند آسیب‌های فرهنگی متعددی به همراه داشته باشد:

• تضعیف ارزش‌های فرهنگی و مذهبی: وقتی چنین ارزش‌هایی، تضعیف می‌شوند، افراد ممکن است احساس تعلق کمتری به جامعه و فرهنگ خود پیدا کرده که این موضوع می‌تواند به کاهش همبستگی اجتماعی نیز منجر گردد.

• تغییر در نگرش نسل جوان نسبت به ارزش‌های اسلامی: مشاهده رفتارهای غیرمناسب در حرم‌ها می‌تواند به تغییر در الگوهای رفتاری نسل جوان منجر شود. آن‌ها ممکن است این رفتارها را به عنوان یک «روش جدید» بپذیرند و در نتیجه نگرش‌های خود را نسبت به حجاب و ارزش‌های اسلامی تغییر دهند.

• تأثیر منفی بر روی دیگر زیارتگاه‌ها و اماکن مذهبی: زائرانی که به زیارتگاه‌ها مشرف می-شوند، ممکن است با مشاهده عدم رعایت ارزش‌های اسلامی در حرم‌ها، احساس کنند که روحیه معنوی و مذهبی آن‌ها تحت تأثیر قرار گرفته است. این موضوع می‌تواند به کاهش انگیزه آن‌ها برای زیارت و ارتباط با دین منجر شود.

• کاهش مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی با توجه به الگوی رفتاری حرم‌های مطهر: عدم رعایت حجاب و ارزش‌های اسلامی می‌تواند به تضعیف اعتماد عمومی به ویژه فعالان فرهنگی به برنامه‌های فرهنگی و مذهبی منجر شود. افراد ممکن است احساس کنند که این برنامه‌ها نمی‌توانند به درستی ارزش‌های اسلامی را ترویج داده و در نتیجه از شرکت در آن‌ها خودداری کنند.

• تأثیر بر برنامه‌ریزی فرهنگی: اگر عدم رعایت ارزش‌های اسلامی به یک مدل و نمونه جدید تبدیل شود، برنامه‌ریزان فرهنگی ممکن است با چالش‌هایی در جذب مخاطبان مواجه شوند. این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت و تنوع برنامه‌های فرهنگی نیز منجر گردد.

۳. آسیب‌های روانی: عدم توجه به حجاب و ارزش‌های اسلامی در حرم‌های مطهر می‌تواند آسیب‌های روانی متعددی به همراه داشته باشد که بر تجربه زائران و فضای معنوی حرم تأثیر می‌گذارد.

• کاهش روحیه زائران و احساس ناامیدی: زائرانی که به حرم‌های مطهر مشرف می‌شوند، معمولاً به دنبال تجربه‌ای معنوی و نزدیک‌تر شدن به خداوند هستند. مشاهده عدم رعایت دستورهای الهی می‌تواند احساس معنویت آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده و باعث شود که نتوانند به درستی از آن فضای معنوی بهره‌برداری کنند. لذا این احساس می‌تواند به کاهش انگیزه آن‌ها برای زیارت و ارتباط با دین منجر گردیده و آن‌ها را از ادامه مسیر معنوی خود بازدارد.

• احساس بی‌احترامی از سوی زائران نسبت به محیط مقدس: زائرانی که به حرم‌های مطهرمشرف می‌شوند، معمولاً انتظار دارند که محیطی مقدس و محترم و بدون حاشیه را تجربه کنند. مشاهده عدم رعایت ارزش‌های اسلامی می‌تواند احساس بی‌احترامی به این مکان‌ها را در آن‌ها تقویت کرده و باعث شود که نتوانند به درستی از فضای معنوی آن استفاده کنند.

• تشدید اضطراب و تنش‌های روانی: زائرین محترم ممکن است احساس کنند که باید به چنین افرادی واکنش نشان دهند یا در مورد رفتارهای غیرمناسب ایشان صحبت کنند. این فشار اجتماعی می‌تواند به افزایش تنش‌های روانی و اضطراب منجر شود.

۴. آسیب‌های مذهبی: رفتارهایی که با ارزش‌های اسلامی مغایرت دارند، می‌توانند به تضعیف اصول و آموزه‌های دینی منجر شوند به ویژه آنکه اگر در جوار امام رحمت و مهربانی صورت بگیرد، اثرات سوء بیشتری را در پی خواهد داشت.

• احساس عدم تعلق به فضای معنوی حرم: با ازدیاد رفتارهای مغایر با ارزش‌های اسلامی در حرم‌های مطهر و عدم رعایت اصول دینی، سبب ایجاد فضای نامتناسب با احساس مذهبی و معنوی و غلبه جامعه غیرمتدینین گردد، لذا زائرین محترم با جوی نامتناسب با ارزش‌های دینی مواجه گردیده و خود را ناخواسته غیرمتعلق به آن بدانند.

• کاسته شدن از روحیه دین‌داری: مشاهده رفتارهایی که با ارزش‌های اسلامی مغایرت دارند، می‌تواند به تضعیف اصول و آموزه‌های دینی و نیز کاستن روحیه دین‌داری در میان جامعه به ویژه قشر جوان جامعه اسلامی منجر گردد که ممکن است به کاهش احساس تعلق به دین و فرهنگ مذهبی منجر گردد.

• تضعیف ارزش‌ها و سنت‌های مذهبی: حرم‌ها به عنوان مکان‌های مقدس، نمادهایی از تاریخ و فرهنگ مذهبی هستند. عدم رعایت ارزش‌های اسلامی می‌تواند به کاهش احترام به این سنت‌ها و تاریخ مذهبی منجر شود.

۵. آسیب‌های قانونی: عدم رعایت ارزش‌های اسلامی، در این حرم‌های مطهر، می‌تواند به بروز آسیب‌های قانونی و اجتماعی منجر شود که نه تنها بر فردی که قوانین را نقض می‌کند تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به جامعه اسلامی و اعتبار حرم‌ها نیز آسیب جدی برساند.

• تشدید نیاز به نظارت و قانون‌گذاری در حوزه حجاب: با افزایش موارد عدم رعایت ارزش های اسلامی، ممکن است نیاز به نظارت و قانون‌گذاری بیشتر احساس شود که ممکن است باعث احساس محدودیت و فشار در میان زائران و مجاوران گردد. این احساس می‌تواند تجربه زیارت را تحت تأثیر قرار داده و باعث نارضایتی افراد شود.

• پیچیده‌تر شدن برخوردها و تأثیرات منفی بر روی اجرایی کردن قوانین: نظارت شدیدتر، می‌تواند به بروز تنش‌های اجتماعی و فرهنگی منجر شود که ممکن است تأثیر منفی بر جذب زائران داشته باشد.

در نهایت بی‌توجهی به ارزش‌های حجاب و عفت در محیطی چون حرم‌های مطهر به ویژه حریم پاک رضوی سلام الله علیه، می‌تواند نشان‌دهنده حکایت‌هایی از دوری از معنویت و یا آشنایی نادرست از این فضای عرفانی و یا تغییر ذائقه مردم به ویژه نسل جوان و توجه به رویکرد جدیدی باشد.

در اینجا، وظیفه‌ی ما به عنوان زائران و نیز اعضای جامعه خصوصا تصمیم‌سازان حرم‌های مطهر، دعوت به آگاهی و توجه به این ارزش‌هاست. باید فرهنگ حجاب و مواجهه با ارزش‌های اسلامی و دینی را به گونه‌ای ترویج کنیم که همه زائرین به ویژه بانوان جوان این سرزمین بدانند که حجاب، نه تنها پوششی از بدن، بلکه پوششی از روح و عاطفه است.

مجید لاهیجانی امیری