به گزارش خبرگزاری حوزه، بازی، بخشی جدایی‌ناپذیر از دوران کودکی است که فراتر از یک فعالیت سرگرم‌کننده به شمار می‌آید. این تجربه پویا نه تنها در رشد شناختی و عاطفی کودکان تأثیرگذار است، بلکه فضای مناسبی برای پروش مهارت‌های اجتماعی و حرکتی نیز ایجاد می‌کند. در آموزه‌های دینی ما نیز به‌دفعات بر اهمیت بازی و سرگرمی در دوران کودکی تأکید شده و آن را عاملی کلیدی در فرآیند تربیت و شکوفایی استعدادها معرفی کرده‌اند.

در این راستا، حجت‌الاسلام مصطفی میرزایی، روانشناس و مشاور، با نگاهی عمیق به تأثیر بازی بر رشد کودک، تجربیات و نظریات ارزشمندی را ارائه می‌دهد که ما بررسی این دیدگاه ها را با شما به اشتراک می‌گذاریم.

بازی، تنها فعالیتی سرگرم‌کننده نیست؛ بلکه عنصری کلیدی و ابزاری آموزشی است که بستری را برای بالندگی شناختی، اجتماعی، عاطفی و حرکتی فرزند فراهم می‌آورد و در نتیجه، بر نگرش کودک اثر می‌گذارد. خداوند متعال در آیه پنجم سوره حج می‌فرماید که دوران کودکی، مقدمه‌ای برای رشد و بلوغ است و در آیه دوم سوره حدید، آن را دوران اشتغال به بازی و سرگرمی کودکانه معرفی می‌کند.

جالب است که پیامبر اکرم (ص) لجاجت کودک در این دوران را نشانه فزونی عقل او در بزرگسالی می‌دانند. چه بسا والدینی که از این لجاجت به ستوه آمده و گمان می‌کنند فرزندشان دچار مشکلی است، در حالی که این رفتار، خود گواهی بر رشد شناختی و درک فزاینده او از محیط پیرامون است.

از فواید بازی چیست و چطور می‌توانیم از بازی به عنوان ابزاری برای تقویت مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودکان استفاده کنیم؟

بازی والدین با فرزند، فواید بی‌شماری دارد. نخستین فایده، افزایش رشد شناختی کودک است. پسر با بازی و به ویژه بازی‌های فکری، می‌آموزد که چگونه با مسائل مواجه شود و از چه راه‌هایی برای حل آن‌ها بهره گیرد. او با مفهوم تلاش آشنا می‌شود و درمی‌یابد که تلاش، ارزشمندتر از نتیجه صرف است. تجربه نشان داده است کودکانی که اسباب‌بازی کمتری دارند، از لحاظ رشد شناختی، از همسالان خود عقب‌تر هستند. بنابراین، پدر باید با توجه به بودجه و اولویت‌های خود، از اسباب‌بازی‌هایی استفاده کند که به رشد شناختی فرزندش کمک می‌کنند.

دومین فایده بازی، رشد اجتماعی کودک است. او یاد می‌گیرد که چگونه حضوری فعال و مؤثر در جامعه داشته باشد، با دیگران همکاری و دوستی کند، با همسالان خود تعامل داشته باشد و در صورت بروز تعارض، چگونه آن را حل کند. او می‌آموزد که چگونه با کسی که با او هم‌نظر نیست، به توافق برسد. این مهارت‌ها، از بروز مشکلاتی که ممکن است در بزرگسالی گریبان‌گیر او شوند، جلوگیری می‌کند.

سومین بُعدی که کودک از طریق بازی رشد می‌دهد، بُعد عاطفی است. او یاد می‌گیرد که چگونه احساسات و عواطف خود را بیان کند و از بازداری هیجانی بپرهیزد. او مهارت همدلی را می‌آموزد و با احساس شکست در زندگی آشنا می‌شود. برای مثال، وقتی با لگوها کار می‌کند و آن‌ها با هم جفت نمی‌شوند یا خراب می‌شوند، می‌آموزد که چگونه با خشم خود مواجه شود و آن را کنترل کند. او یاد می‌گیرد که حتی اگر چیزی خراب شد، باز هم می‌تواند تلاش کند و آن را دوباره بسازد.

و چهارمین فواید دیگر بازی، کاهش استرس و تنش در کودک است. بازی، اضطراب او را کم می‌کند و به او آرامش می‌بخشد. آخرین فایده‌ای که می‌توان برای بازی برشمرد، افزایش خلاقیت و استعداد کودک است. بازی‌های فکری به شکوفایی استعداد و توانایی‌های ذهنی او کمک می‌کنند. کودک یاد می‌گیرد که برای رسیدن به یک نتیجه، از چه راه‌هایی می‌تواند استفاده کند، کدام مسیر نزدیک‌تر است و چگونه می‌تواند کوتاه‌ترین راه را برای رسیدن به هدفش تصور کند.

با توجه به اینکه بسیاری از والدین به دلیل مشغله‌های زیاد، فرصت کافی برای بازی با فرزندان خود ندارند، چه بازی‌های موثری را پیشنهاد میدهید که والدین بتوانند به راحتی در برنامه روزانه خود بگنجانند و از طریق آن‌ها به رشد اجتماعی و عاطفی فرزندانشان کمک کنند؟

البته در سیره عملی اهل بیت (علیهم السلام) نیز به برخی از بازی‌ها اشاره شده است. خاک‌بازی، آب‌بازی و شنا، سوارکاری، تیراندازی و بازی‌های رزمی، از جمله بازی‌هایی هستند که در روایات به آن‌ها اشاره شده است. البته امروزه می‌توان متناسب با شرایط و رشد کودکان، بازی‌های دیگری را نیز برای آن‌ها فراهم کرد تا به رشد شناختی، عاطفی، حرکتی و حسی آن‌ها کمک شود.

نقش متنوع بازی در رشد کودک

بازی‌ها انواع و اقسام دارند. برخی از آن‌ها ذاتاً جنبه تربیتی دارند و برخی دیگر باید از سوی مربی مورد تاکید و سفارش قرار گیرند. برخی از بازی‌ها، مهارت‌های ده‌گانه زندگی را به کودک می‌آموزند، برخی دیگر آن‌ها را در موقعیت‌های مختلف قرار می‌دهند تا از طریق ایفای نقش، به تعامل اجتماعی و رشد شناختی برسند.

برخی بازی‌ها باعث کنترل خشم و اضطراب کودک می‌شوند و برخی دیگر روابط اجتماعی و عواطف او را توسعه می‌بخشند. بنابراین، متناسب با نیازهای کودک، می‌توان بازی‌های مناسب را تعریف کرد و این، وظیفه والدین است که بستری مناسب برای بازی و رشد فرزندش فراهم آورد.

گفت و گو از: سمیرا گلکار