سیره عملی حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) بالاترین الگو برای جامعه اسلامی است

به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت الله مکارم شیرازی در نوشتاری به موضوع « بازخوانی سبک ازدواج امیرالمومنین علی(ع) و حضرت زهرا(س)» پرداختند و گفتند:

ازدواج مولای متقیان امام علی(علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) یکی از با برکت ترین ازدواج ها و مهم ترین اتفاقات صدر اسلام بود. در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) می خوانیم: «لَو لَمْ یُخْلَقْ عَلِیٌّ لَمْ یَکُنْ لِفاطِمَةَ کُفْوٌ»(۱)؛ (اگر علی آفریده نمی‏ شد، کسی که لایق همسری فاطمه باشد وجود نداشت).

تاریخ ازدواج حضرت امیرالمومنین علی(س) و حضرت زهرا(س)

درباه تاریخ ازدواج امام علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اتفاق چندانی میان مورخان و سیره‌نگاران نیست؛ تاریخ هایی که گاه بیانگر زمان صیغه خواندن می باشد و گاه بیانگر زمان عروسی و رفتن حضرت زهرا(س) به خانه امیرالمؤمنین(ع) است؛ این تاریخ ها عبارت اند از:

مشهورترین تاریخ روز اول ذی حجه عقد فاطمه(سلام الله علیها) و روز سه شنبه ششم همان ماه، ازدواج حضرت بوده است.(۲) برخی هم نوشته اند در ماه شوال پس از بازگشت حضرت علی(علیه السلام) از جنگ بدر بوده است.(۳) بنابر روایتی از امام صادق(علیه السلام): عقد علی و فاطمه(سلام الله علیها) در ماه رمضان، و ازدواج آنها در ذی حجّه سال دوم هجری بوده است.(۴) برخی نیز بر این عقیده اند که: عقد حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در اواخر ماه صفر و ازدواج در ماه ذی حجه بوده است.(۵) در برخی منابع هم تاریخ هایی غیر از ذی الحجه برای این ازدواج بیان شده است؛ از جمله اینکه: زفاف فاطمه در شب پنج شنبه، بیست و یکم ماه محرم سال سوم هجرت بوده است...(۶) و عده ای نیز گفته اند که عقد در ماه ربیع الأول بوده و در همان ماه ازدواج صورت پذیرفته است.(۷) ابن سعد روایت کرده است که ازدواج فاطمه(سلام الله علیها) با علی(علیه السلام) پنج ماه پس از ورود پیغمبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه در ماه رجب صورت پذیرفت و پس از بازگشت از بدر او را به خانه علی(ع) فرستاد.(۸)

بازخوانی سبک ازدواج امیرالمؤمنین علی(ع) و حضرت زهرا(س)

ازدواجی که عقدش در ملکوت آسمان‏ها بسته شد

کمالات فوق العاده فاطمه(سلام الله علیها) از یک سو، و انتسابش به شخص پیامبر(صلی الله علیه و آله) از سوی دیگر، و شرافت خانوادگی ایشان، سبب شد که مردان زیادی از بزرگان یاران پیامبر(ص) به خواستگاری او بیایند، اما همه جواب رد شنیدند.(۹) و جالب این‏که غالباً پیامبر در پاسخ آنها می‏ فرمود: «امْرُها الی رَبِّها»(۱۰)؛ (کار فاطمه به دست پروردگار فاطمه است).

از همه عجیب‏ تر خواستگاری «عبدالرحمن بن عوف» بود، همان مرد ثروتمندی که مطابق راه و رسم جاهلیّت، به همه چیز از دریچه مادی‏ می ‏نگریست، و مهریّه سنگین را دلیل بر شخصیت زن و موقعیت ممتاز شوهر می‏ پنداشت. او به خدمت پیامبر(صلی الله علیه وآله) آمد و عرض کرد: «اگر فاطمه را به همسری من درآوری یکصد شتر که بار همه آنها پارچه‏ های گران قیمت مصری باشد به اضافه ده هزار دینار طلا مهریه او می ‏کنم!». پیامبر(ص) از این خواستگاری زشت و بی‏ معنا چنان خشمگین شد که مشتی سنگریزه برداشت و به طرف عبدالرحمن پاشید و گفت: «تو گمان کردی من بنده پول و ثروتم که با پول و ثروت می‏ خواهی بر من فخر بفروشی!».(۱۱) آری، باید در خواستگاری فاطمه الگوهای اسلامی مشخص شود، سنّت‏ های جاهلیّت پایمال گردد و معیارهای ارزش اسلامی معلوم شود.

مردم مدینه در این گفتگوها بودند که ناگهان این صدا در همه جا پیچید که پیامبر(صلی الله علیه وآله) می‏ خواهد تنها دخترش را به همسری علی بن ابی‏طالب(علیه السلام) درآورد. علی بن ابی‏طالب(علیه السلام) دستش از مال و ثروت دنیا کوتاه بود و از معیارهای عصر جاهلی چیزی نداشت، اما وجودش از فرق تا قدم مملو از ایمان و ارزش‏ های اصیل اسلامی بود. هنگامی که تحقیق کردند، معلوم شد رهنمون پیامبر(ص) در این ازدواج مبارک تاریخی، وحی آسمانی بوده است، زیرا خودش فرمود: «اتانِی مَلَکٌ فَقالَ: یا مُحَمَّدُ انَّ اللهَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلامُ وَ یَقُولُ لَکَ: انِّی قَدْ زَوَّجْتُ فاطِمَةَ ابْنَتَکَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ ابِی‏طالِب فِی الْمَلَا الْاعْلی، فَزَوِّجْها مِنْهُ فِی الْارْضِ‏»(۱۲)؛ (فرشته ‏ای از سوی خدا آمد و به من گفت: خداوند بر تو سلام می‏ فرستد و می‏ گوید من دخترت فاطمه را در آسمان‏ها به همسری علی بن ابی‏ طالب درآوردم، تو نیز در زمین او را به ازدواج علی درآور).(۱۳)

سن حضرت زهرا(س) و امیر المؤمنین(ع) در زمان ازدواج

علمای شیعه در تعیین سن حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به هنگام ازدواج از چهارده سال بیشتر نگفته ‌اند.(۱۴) اکثر عالمان شیعه معتقدند که، سن حضرت در زمان ازدواج، ۹ یا ۱۰ یا حداکثر ۱۱ سال بوده است.(۱۵) همچنین سن امیر مؤمنان(علیه السلام) ۲۱ سال و ۵ ماه بوده است.(۱۶)

خواستگاری امام علی(ع) از حضرت زهرا(س)

در روایات شیعه و سنی آمده است که قبل از امیرالمؤمنین(علیه السلام) برخی از اشراف قریش از جمله عمر و ابوبکر به خواستگاری حضرت زهرا(سلام الله علیها) رفته بودند و جواب رد شنیده بودند.(۱۷) هنگامی که امیرمؤمنان علی(ع) به خواستگاری فاطمه(س) آمد پیامبر(صلی الله علیه وآله) در خانه ام سلمه بود. حضرت علی(ع) وارد خانه شد در حالی که چهره مبارکش از شرم گلگون شده بود. پیامبر(ص) با مشاهده او شاد و خندان فرمود: برای چه نزد من آمدی؟ ولی امیرمؤمنان علی(ع) به خاطر ابهت پیامبر(ص) نتوانست خواسته خود را مطرح کند، و لذا سکوت کرد. پیامبر(ص) که از درون امیرمؤمنان علی(ع) با خبر بود، چنین فرمود: «لَعَلَّکَ جِئْتَ تَخْطِبُ فاطِمَةَ؟»؛ (شاید به خواستگاری فاطمه آمدی؟). عرض کرد: آری، برای همین منظور آمدم. پیامبر فرمود: ای علی! قبل از تو مردان دیگری نیز به خواستگاری فاطمه آمدند، هرگاه من با خود فاطمه این مطلب را در میان می‏ نهادم روی‏ موافق نشان نمی ‏داد، و اکنون بگذار تا این سخن را نیز با خود او در میان نهم.

درست است که این ازدواج آسمانی است و باید بشود، اما شخصیت فاطمه(سلام الله علیها) خصوصاً، و احترام و آزادی زنان در انتخاب همسر عموماً ایجاب می‏ کند که پیامبر (صلی الله علیه وآله) بدون مشورت با فاطمه(س) اقدام به این کار نکند. هنگامی که پیامبر(ص) فضایل امیرمؤمنان علی(علیه السلام) را برای دخترش بازگو کرد و فرمود: من می‏ خواهم تو را به همسری بهترین خلق خدا در آورم، نظر تو چیست؟ فاطمه که غرق در شرم و حیا بود سر به زیر انداخت و چیزی نگفت و سکوت کرد. پیامبر(ص) سر برداشت و این جمله تاریخی را که سندی است برای فقها در مورد ازدواج دختران باکره، بیان فرمود: «اللهُ اکْبَرُ! سُکُوتُها اقْرارُها»(۱۸)؛ (خداوند بزرگ است! سکوت او دلیل بر اقرار اوست). و در پی این ماجرا عقد ازدواج بوسیله پیامبر(ص) بسته شد.(۱۹)

مهر فاطمه(س)

اکنون ببینیم مهریّه فاطمه چه بود؟ بدون شک ازدواج بهترین مردان جهان با سیّده زنان عالم دختر پیامبر بزرگ اسلام باید از هر نظر الگو باشد، الگویی برای همه قرون و اعصار، لذا پیامبر(صلی الله علیه وآله) رو به امیرمؤمنان علی(علیه السلام) کرد و فرمود: چیزی داری که مهریه همسرت قرار دهی؟ عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، تو از زندگی من به خوبی آگاهی که جز شمشیر و زره و شتر چیز دیگری ندارم. پیامبر(ص) فرمود: درست است، شمشیرت به هنگام کارزار با دشمنان اسلام مورد نیاز است؛ و با شتر نیز باید نخلستان را آب دهی، و در مسافرت ها از آن استفاده کنی؛ بنابراین تنها زره را می توانی مهریه همسرت بنمایی، و من دخترم فاطمه را در برابر همین زره به عقد تو درآوردم».(۲۰)

شاید بیشترین قیمتی که در تواریخ درباره این زره نوشته شده، پانصد درهم است؛ این از یک سو اما از سوی دیگر در حدیثی می‏ خوانیم که: فاطمه (علیها السلام) از پدرش خواست مهر او را شفاعت گنهکاران امت در قیامت قرار دهد، این درخواست قبول شد و جبرئیل فرمان آن را از آسمان بر پیامبر(ص) نازل کرد.(۲۱) آری این گونه باید ارزش های غلط درهم بشکند، و ارزش های اصیل جانشین آن گردد، و این گونه است راه و رسم مردان و زنان با ایمان، و این چنین است برنامه زندگی رهبران راستین بندگان خدا.(۲۲)

جهیزیه فاطمه(س)

همیشه «مهریه» و «جهیزیه» و «تشریفات عروسی» سه مشکل بزرگ بر سر راه خانواده ها در مسأله ازدواج بوده است، مشکلاتی که گاهی تمام دوران حیات ازدواج را می پوشاند و آثار نکبت بارش تا پایان عمر دو همسر باقی می ماند. گاه دعواها و مشاجرات لفظی، و گاه نزاع های خونین، بر سر این امور رخ داده است، و چه سرمایه هایی که بر اثر چشم و هم چشمی ها و رقابت های زشت و کودکانه در این راه از میان رفته است، و متأسفانه هنوز هم رسوبات این افکار جاهلی در کسانی که دم از اسلام می زنند، کم نیست. ولی باید جهیزیه بانوی اسلام همچون مهریه اش الگویی برای همگان باشد.

اگر تعجب نکنید پیامبر(صلی الله علیه وآله) دستور داده زره امیرمؤمنان علی(علیه السلام) بفروشند و پولش را که حدود پانصد درهم بود نزد او آورند. پیامبر آن را سه قسمت کرد: قسمتی را به بلال داد تا از آن عطری خوشبو تهیه کند و دو قسمت دیگر را برای تهیه وسائل زندگی و لباس تعیین فرمود. پیداست وسایلی که با این پول ناچیز می توان خرید چقدر ساده و ارزان قیمت باید باشد! در تواریخ آمده است که هجده قلم جهیزیه با آن پول تهیه شد که قلم های مهم آن چنین بود:

یک عدد روسری بزرگ به چهار درهم، یک قواره پیراهن به هفت درهم، یک تخت که با چوب و برگ خرما تهیه شده بود، چهار عدد بالش از پوست گوسفند که از گیاه خوشبوی «اذخر» پر شده بود، یک پرده پشمی، یک قطعه حصیر، یک عدد دستاس (آسیاب کوچک دستی)، یک مشک چرمی، یک طشت مسی، یک ظرف بزرگ برای دوشیدن شیر، یک سبوی گِلی سبز رنگ... و مانند اینها. آری چنین بود جهیزیه بانوی زنان جهان.(۲۳)

مراسم عروسی

پیغمبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) در این مراسمی که برای تشکیل خانواده ای بود که بخش مهمی از تاریخ اسلام را دگرگون ساخت و جانشینان معصوم پیامبر(علیه السلام) همگی از آن به وجود آمدند، آنچنان برنامه ای اجرا نمود که دشمنان را خشمگین و دوستان را سربلند و دورافتادگان را وادار به تفکّر نمود.

«امّ سلمه» و «امّ ایمن» که دو زن با شخصیت در اسلام بودند و علاقه بسیاری به بانوی بزرگ فاطمه زهرا(علیها السلام) داشتند خدمت پیامبر(ص) آمدند و چنین گفتند: ای پیامبر گرامی خدا! راستی اگر خدیجه زنده بود با تشکیل مراسم جشن عروسی فاطمه چشمانش روشن می ‏شد، چنین نیست؟

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از شنیدن نام آن بانوی فداکار، اشک در چشمانش حلقه زد، و به یاد آن همه مهربانی‏ ها و ایثارگری‏ های خدیجه افتاد و فرمود: کجا مانند خدیجه زنی پیدا می ‏شود؟ آن روز که همه مردم مرا تکذیب کردند، او مرا تصدیق نمود و تمام ثروت و زندگی خود را برای نشر آیین خداوند در اختیار من گذارد. او همان بانویی بود که خداوند به من دستور داد به او مژده دهم که قصری از زمرّد در بهشت برین به او عنایت خواهد فرمود.

امّ سلمه هنگامی که این سخن را شنید و انقلاب و سوز درونی پیامبر(صلی الله علیه وآله) را مشاهده کرد، عرض نمود: ای رسول خدا! پدر و مادرم فدایت باد، شما هر قدر درباره خدیجه بگویی عین حقیقت است، ولی به هر حال او دعوت الهی را لبیک گفته و به جوار رحمت حق شتافته، امید است خداوند او را در بهترین جای بهشت جای دهد، ولی مطلبی را که به خاطر آن به محضر مبارکت آمدم چیز دیگری بود و آن این‏که برادر و پسر عمویت علی دوست دارد اجازه دهید همسرش فاطمه را به خانه خود ببرد، و از این راه به زندگی خویش سر و سامانی بخشد.

پیامبر(ص) فرمود: چرا علی شخصاً این پیشنهاد را با من در میان نگذاشت؟ امّ سلمه عرض کرد: شرم و حیا مانع بود. در این جا پیامبر(صلی الله علیه وآله) به امّ ایمن فرمود: علی را خبر کن. امیرمؤمنان علی(علیه السلام) آمد و در مقابل پیامبر(ص) نشست، اما سر خود را از شرم به زیر افکنده بود. پیامبر(ص) فرمود: آیا میل داری همسرت را به خانه ببری؟ امیرمؤمنان علی (ع) در حالی که سرش را به زیر انداخته بود، عرض کرد: آری، پدر و مادرم به قربانت باد.

جالب این‏که برخلاف آنچه در میان مردم تجمل‏ پرست معمول است که از ماه ‏ها قبل دست به کار این برنامه‏ ها می‏ شوند، پیامبر(صلی الله علیه وآله) با خوشحالی فرمود: همین امشب یا فردا شب ترتیب کار را خواهم داد. و همانجا دستور فراهم ساختن مقدمات جشن بسیار ساده ‏ای که مملو از روحانیت و معنویت بود را صادر فرمود.

این جشن ملکوتی و مراسم مربوط به آن، آن قدر بی تکلف و ساده برگزار شد که شنیدنش امروز برای ما تعجب آور است. امیرمؤمنان علی(علیه السلام) می‏ گوید: مقداری از پول همان زرهی را که قبلا فروخته بودم پیامبر(صلی الله علیه وآله) نزد امّ سلمه به امانت گذارده بود، و به هنگام مراسم زفاف ده درهم از آن را از وی گرفت، و به من داد و فرمود: مقداری روغن و خرما و کشک با این پول خریداری کن. من این کار را انجام دادم، سپس پیامبر(ص) شخصاً آستین را بالا زد و سفره تمیزی طلبید و آنها را با هم با دست خود مخلوط کرد و غذایی تهیه نمود و با همان غذا از مردم پذیرایی به عمل آورد.

امیرمؤمنان علی(علیه السلام) شخصاً مأمور شد به مسجد بیاید و اصحاب را دعوت کند، هنگامی که به مسجد آمد خواست فقط برخی را دعوت کند، حیا مانع شد، از این رو صدای خود را بلند کرد و فرمود: «اجِیبُوا الی وَلِیمَةِ فاطِمَةَ»؛ (شما را به میهمانی عروسی فاطمه دعوت می‏ کنم). حضرت می‏ گوید: مردم دسته دسته به راه افتادند و من از کثرت جمعیّت و کمی غذا شرمنده شدم، همین که پیامبر(ص) از ماجرا آگاه شد به من فرمود: غصه مخور، من دعا می ‏کنم تا خداوند غذا را برکت دهد؛ و چنین شد همگی از آن غذای کم خوردند و سیر شدند.(۲۴)

جالب این‏که در پایان مراسم، به هنگامی که مردم به خانه‏ های خود بازگشتند و خانه خلوت شد پیامبر(صلی الله علیه وآله) فاطمه(سلام الله علیها) را در سمت چپ و امیرمؤمنان علی(علیه السلام) را در سمت راست خود نشانید و از آبی که با دهانش تبرک کرده بود کمی بر بدن زهرا(س) و کمی بر بدن امیرمؤمنان علی(ع) پاشید و درباره آنها دعا کرد و گفت: «اللّهُمَّ انَّهُما مِنِّی وَ انَا مِنْهُما، اللّهُمَّ کَما اذْهَبْتَ عَنِّی الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَنِی تَطْهِیراً فَاذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِیراً»؛ (خداوندا! اینها از منند و من از آنها هستم، بارالها! همان‏طور که هر گونه رجس و پلیدی را از من دور کرده ‏ای از آنها نیز دور کن و آنها را پاکیزه فرما). سپس فرمود: برخیزید و به خانه خود روید، خداوند بر شما هر دو مبارک گرداند.(۲۵)

دنیاپرستان مادی و مؤمنان ضعیف الایمانی که تحت تأثیر زرق و برق مادی این جهانند و آبرو و شخصیت و عظمت یک خانواده و مبارکی و شکوه مراسم عروسی را در آن تشریفات و تجملات کمر شکن و طاقت فرسا می ‏دانند، باید ببینند و عبرت بگیرند، ببینند و از این برنامه انسان ساز که مایه خوشبختی همه پسران و دختران جوان است الهام بگیرند و نمونه تعلیمات اسلام را به صورت زنده و عملی در ماجرای «خواستگاری»، «مهریه»، «جهیزیه» و «مراسم جشن عروسی» فاطمه زهرا(علیها السلام) با چشم خود در صفحات تاریخ مشاهده کنند.(۲۶)

پی نوشت:

(۱). بحارالانوار، مجلسی، محمد باقر، محقق / مصحح: جمعی از محققان، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ هـ ق، چاپ دوم، ج ‏۴۰، ص ۷۷.

(۲). المناقب، ابن شهرآشوب‌، مؤسسه انتشارات علامه، قم‌، ۱۳۷۹ هـ ق، چاپ اول، ج ۳، ص ۳۵۷.

(۳). الأمالی، شیخ طوسی، محمد بن حسن، دار الثقافة، قم، ۱۴۱۴ هـ ق، الطبعة الاولی، ص ۴۳.