به گزارش خبرگزاری حوزه، یکی از سوالات پیرامون موضوع قربانی این است که آیا قربانی در ادیان دیگر نیز وجود دارد؟ که در پاسخ باید گفت: بله، قربانی کردن، سنتی کهن در اغلب ادیان ابراهیمی و حتی غیرابراهیمی است:
۱. یهودیت: قربانی حیوانات در معبد اورشلیم (قربانی‌های موسوی) یک رکن آیینی بود. در تورات (لاویان، فصل ۱ تا ۷) انواع قربانی‌ها با جزئیات آمده است.
۲. مسیحیت: مسیحیان اعتقاد دارند که حضرت عیسی (ع) خود قربانی گناهان بشر شد، و این قربانی مفهومی رمزی به خود گرفته است.
۳. آیین هندو: در برخی شاخه‌های هندوئیسم نیز قربانی حیوان (yajna) با اهداف آیینی انجام می‌شد، هرچند امروزه بیشتر به اشکال نمادین تبدیل شده.
۴. ادیان باستانی مانند روم و یونان: قربانی حیوان برای خدایان، امری رایج بوده است.
بنابراین، مفهوم قربانی، امری تاریخی، جهانی و فطری است که در همه فرهنگ‌ها به نوعی وجود داشته و ریشه در نیاز بشر برای نزدیکی به حقیقت متعالی دارد
فلسفه قربانی چیست؟
قربانی در اسلام، عملی نمادین و عبادی است که ریشه در تسلیم انسان در برابر اراده الهی دارد. قرآن کریم در داستان حضرت ابراهیم (ع) و فرزندش اسماعیل (ع) این حقیقت را بیان می‌کند:
فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ * وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ * قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَٰلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ (صافات: ۱۰۳–۱۰۵)
در این آیات، اصل "تسلیم" و "ایثار" مورد ستایش قرار گرفته، و خداوند ذبح اسماعیل را با «ذِبحٍ عظیم» جایگزین کرد. این نشان‌دهنده آن است که آن‌چه در قربانی مهم است، نیت و روح بندگی است، نه صرفاً کشتن حیوان.
قرآن می‌فرماید:
لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَٰکِن یَنَالُهُ التَّقْوَیٰ مِنکُمْ (حج: ۳۷)
«گوشت‌ها و خون‌های آن قربانی‌ها هرگز به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوای شما به او می‌رسد.»
این آیه به‌صراحت بیان می‌کند که مقصود از قربانی، تقرب به خدا و تقویت روح بندگی و ایثار است، نه خود گوشت یا خون.
خیلی خوب. وقتی مخاطب شما فردی غیرمذهبی است که احتمالاً به دین و متون دینی اعتماد ندارد، باید پاسخ‌ها بیشتر بر پایه عقل و منطق عمومی و انسان‌گرایانه باشد و سپس برای تأیید و تکمیل، از منابع معتبر شیعه مثل شیخ صدوق استفاده کنیم. بنابراین در پاسخ زیر، ساختار استدلال ابتدا عقلی، بعد نقلی است، و تلاش شده در هر بخش به زبان روشن و قابل درک برای یک فرد بی‌دین صحبت شود.
پرسش: چرا باید در اسلام قربانی کرد؟ آیا این کار با حقوق حیوانات در تضاد نیست؟
مقدمه:
در نگاه اسلام، هیچ حکمی بدون حکمت نیست. خداوند انسان را موجودی عاقل و دارای قدرت فهم آفریده، و بنابراین دستوراتی که به او داده، باید قابل تبیین باشد. قربانی کردن هم از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه به ابعاد مختلف این حکم از دیدگاه عقل و نقل می‌پردازیم.
۱. قربانی، تمرین ایثار و گذشت در برابر خودخواهی انسان
مبنای عقلی:
یکی از ویژگی‌های انسان، دلبستگی شدید به مال، دارایی و راحتی خود است. یکی از مهم‌ترین راه‌های رشد اخلاقی و انسانی، مبارزه با خودمحوری و تمرین ایثار است. قربانی، نماد این ایثار است.
در روز عید قربان، انسان بخش ارزشمندی از اموال خود را (دام زنده) با هدف کمک به دیگران می‌بخشد و با این کار تمرین می‌کند که دلبستگی‌های دنیوی مانع تعالی روح او نشوند.
تأیید نقلی:
شیخ صدوق (ره) در کتاب علل الشرائع از امام صادق (ع) روایت می‌کند:
إنّما جُعل الأضحیة لتُطعم الفقراء، و لتشبعهم من اللّحم، و لیتقرّب بها إلی الله.
(علل الشرائع، ج ۲، ص ۸۶)
«قربانی واجب شد تا فقرا از آن سیر شوند، و برای تقرب به خداوند انجام گیرد.»
یعنی قربانی هم جنبه اجتماعی دارد (کمک به نیازمندان) و هم جنبه معنوی (تقرب به خدا از راه ایثار).
۲. قربانی، راهی برای تأمین عدالت غذایی در جامعه
مبنای عقلی:
در بسیاری از جوامع، دسترسی عادلانه به منابع غذایی وجود ندارد. برخی افراد هر روز گوشت و غذاهای متنوع دارند و برخی دیگر حتی در طول سال گوشت نمی‌بینند. در چنین شرایطی، قربانی می‌تواند فرصتی برای بازتوزیع نعمت‌ها باشد.
در اسلام، توصیه شده که گوشت قربانی به فقرا داده شود، خصوصاً کسانی که توان خرید آن را ندارند.
تأیید نقلی:
امام رضا (ع) فرمود:
الْأُضْحِیَةُ سُنَّةٌ مَوْکَّدةٌ وَ یُطْعِمُ مِنْهَا الْفَقِیرَ وَ الْیَتِیمَ وَ الْمِسْکِینَ (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۵۰)
«قربانی سنتی مؤکد است و از گوشت آن باید به فقیر، یتیم و نیازمند خورانده شود.»
پس هدف قربانی، نه ریختن خون بلکه رساندن برکت به نیازمندان است.
۳. قربانی، خشونت نیست؛ نوعی عبودیت همراه با احترام به حیوان است
مبنای عقلی:
ممکن است فردی بگوید: «کشتن یک حیوان برای هر هدفی، خشونت است.» اما باید توجه داشت:
۱. کشتن حیوان اگر برای تفریح یا سرگرمی باشد (مانند گاوبازی در اسپانیا یا شکار برای لذت) کاملاً غیراخلاقی و محکوم است.
۲. اما اگر حیوان کشته شود تا غذا و زندگی انسان و دیگر نیازمندان تأمین شود، آن هم به شیوه‌ای انسانی و درد کمتر، نه تنها خشونت نیست، بلکه در خدمت بقا و عدالت است.
تأیید نقلی:
پیامبر اسلام (ص) فرمود:
إن الله کتب الإحسان علی کل شیء، فإذا ذبحتم فأحسنوا الذبحة، و لِیُحدّ أحدُکم شَفرته، و لیرِح ذبیحته. (شیخ صدوق، الأمالی، مجلس ۳۲)
«خداوند نیکی را در همه چیز واجب کرده؛ پس اگر حیوانی را ذبح می‌کنید، نیکو ذبح کنید؛ چاقو را تیز کنید و حیوان را راحت نمایید.»
این روایت نشان می‌دهد که اسلام حتی در وقت ذبح حیوان، به کمترین آزار و رنج برای حیوان توجه دارد.
۴. در اسلام، حیوان موجود بی‌جان یا ابزار نیست؛ بلکه مخلوق دارای حق است
مبنای عقلی:
در نگاه انسانی، باید با همه موجودات زنده با احترام رفتار کرد. استفاده از آن‌ها در زندگی انسان باید همراه با حق، هدف و رعایت کرامت زیستی باشد.
اسلام نیز دقیقاً بر همین نگاه استوار است.
تأیید نقلی:
امام صادق (ع) فرمود:
لا تَذْبَحُوا الشّاةَ وأُخْرَی تَنظُرُ إلَیْها. (الکافی، ج۶، ص۲۳۲)
«گوسفندی را در حالی که گوسفند دیگر نگاه می‌کند، ذبح نکنید.»
این دقت ظریف اخلاقی، نشان می‌دهد که اسلام نسبت به روان و احساس حیوانات نیز حساس است.
۵. مقایسه با جوامع غیرمذهبی: کدام عادلانه‌تر و انسانی‌تر است؟
در برخی جوامع مدرن:
حیوانات در مزارع صنعتی با شرایط بسیار دردناک، گرسنگی، ترس و استرس بزرگ می‌شوند؛
سپس با روش‌های غیرانسانی ذبح می‌شوند؛
و گوشت آن‌ها صرفاً به مصرف افراد ثروتمند می‌رسد.
در مقابل، در سنت قربانی اسلامی:
حیوان باید سالم، بدون بیماری و آزاد باشد؛
باید با مهربانی و کمترین رنج ذبح شود؛
و گوشت آن به نیازمندان و محرومان برسد.
بنابراین، اگر کسی دغدغه اخلاق دارد، باید به جای شکل عمل (ذبح)، به نیت، روش و نتیجه آن نگاه کند.
نتیجه نهایی:
قربانی در اسلام:
تمرینی برای ایثار و مهار خودخواهی است؛
راهی برای تغذیه نیازمندان و تقویت عدالت اجتماعی است؛
با رعایت دقیق حقوق حیوانات همراه است؛
از نظر اخلاقی و عقلی، از بسیاری روش‌های مدرن کشتار حیوانات انسانی‌تر است؛
نشانه‌ای از بندگی آگاهانه و مسئولانه انسان در برابر آفرینش است.
نظر شما