به گزارش خبرگزاری حوزه، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «بخت و اقبال و پنهان ماندن عیوب» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:
حکمت ۵۱:
« عَیْبُکَ مَسْتُورٌ، مَا أَسْعَدَکَ جَدُّک.»
ترجمه:
عیب تو (از چشم ها) پنهان است تا وقتی دنیا به تو اقبال دارد! (همین که دنیا پشت کند عیوب تو آشکار می شود).
شرح:
عیوب پنهان:
امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه اش اشاره به نکته مهمی کرده می فرماید: «عیب تو (از چشم ها) پنهان است تا وقتی دنیا به تو اقبال دارد» (عَیْبُکَ مَسْتُورٌ مَا أَسْعَدَکَ جَدُّکَ).
«جَدّ» در لغت معانی زیادی دارد از جمله: عظمت، که آیه شریفه (إنَّهُ تَعالی جَدُّ رَبّنا) به آن ناظر است و به معنای بهره، نصیب، نعمت و بخت. در جمله بالا اشاره به همان بهره و نصیب دنیوی است که گاهی از آن به بخت و شانس تعبیر می شود. امام در واقع در این عبارت کوتاه به چند نکته اشاره فرموده است:
نخست هنگامی که دنیا به کسی اقبال کند تمام عیوب او را به فراموشی می سپارند، بلکه گاهی عیب را حُسن معرفی می کنند و به عکس، هنگامی که دنیا به کسی پشت کند صفات برجسته او را نادیده می گیرند، بلکه گاهی عیب می شمرند و این اشتباه بزرگی است که بسیاری از مردم گرفتار آن اند.
دیگر این که انسان باید تنها نگاه به سخنان مردم نکند و بکوشد عیوب خویش را که از چشم آنها به سبب اقبال دنیا پنهان شده، دریابد و نیز محاسن و صفات نیک خود را که به دلیل پشت کردن دنیا به او در نظر مردم ناچیز شمرده می شود کم نشمرد.
دیگر این که از زوال نعمت ها نگران نشود شاید خداوند می خواهد بدین وسیله عیوب او را روشن سازد تا برای برطرف کردن آن بکوشد که این خود نعمتی از سوی پروردگار محسوب می شود.
این گفتار حکیمانه امام پیام دیگری نیز دارد و آن این که به هنگام اقبال دنیا به انسان، مغرور نشود و خود را بریء از عیوب نداند، چرا که مردم عیوب او را نادیده می گیرند و ای بسا از وی چنان تمجید کنند که سبب غرور او گردد. شبیه این گفتار سخن حکیمانه ای است که در حکمت نهم آمده بود که امام فرموده بود: (إِذَا أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا عَلَی أَحَد أَعَارَتْهُ مَحَاسِنَ غَیْرِهِ وَإِذَا أَدْبَرَتْ عَنْهُ سَلَبَتْهُ مَحَاسِنَ نَفْسِهِ; هنگامی که دنیا به کسی روی آورد نیکی های دیگران را به او عاریت می دهد و هنگامی که دنیا به کسی پشت کند نیکی های خودش را نیز از او سلب می نماید).
در زبان عرب ـ و احتمالاً زبان های دیگر ـ نیز ضرب المثل های جالبی در این زمینه آمده است از جمله در یک ضرب المثل عربی می خوانیم: «إذا أقْبَلَ الْبَخْتُ لَباضَتِ الدُّجاجَةُ عَلَی الوَتَد، وَإذا أدْبَرَ الْبَخْتُ أسْعَرَ الْهاوَنُ فِی الشَّمْسِ; (۱) هنگامی که دنیا به انسان اقبال کند مرغ روی نوک میخ تخم می گذارد و هنگامی که دنیا به انسان پشت کند هاون در برابر آفتاب آتش می گیرد».(۲)
پی نوشت ها:
(۱). شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۱۸، ص ۱۸۱.
(۲). سند گفتار حکیمانه: تنها منبعی که نویسنده کتاب مصادر برای این جمله حکیمانه امام به جز نهج البلاغه ذکر کرده ربیع الابرار دانشمند معروف اهل سنت زمخشری است. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۴۸). در کتاب تمام نهج البلاغه این جمله حکیمانه در لابه لای خطبه وسیله ذکر شده است (این خطبه در نهج البلاغه نیامده است و در کتاب تمام از جلد هشتم کافی نقل شده در حالی که با مراجعه به کافی روشن می شود که این جمله در آنجا نیست، هرچند جمله های بعد از آن ذکر شده است و معلوم نیست کتاب تمام نهج البلاغه آن را از کجا آورده است). (تمام نهج البلاغه، ص ۱۶۶). جمله حکیمانه پیش گفته علاوه بر کتاب ربیع الابرار زمخشری در کتب دیگری از دانشمندان هم عصر زمخشری یا بعد از او نیز آمده است.
منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه
نظر شما