دیپلماسی فرهنگی می‌تواند در کاهش ایران و اسلام هراسی تأثیر بسزایی داشته باشد

حجت الاسلام محمود رفیعان، کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه با اشاره به روز دهم تیر، روز دیپلماسی فرهنگی، اظهار کرد: دیپلماسی فرهنگی یکی از مؤثرترین ابزارهای تعامل بین‌المللی است که می‌تواند با ایجاد ارتباطات عمیق و پایدار میان ملت‌ها، زمینه‌ساز تفاهم و همکاری‌های گسترده شود.

دیپلماسی فرهنگی بر مشترکات انسانی، ارزش‌های فرهنگی و تمدنی تأکید دارد

کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) بیان کرد: برخلاف دیپلماسی سنتی که اغلب بر پایه قدرت و منافع سیاسی استوار است، دیپلماسی فرهنگی بر مشترکات انسانی، ارزش‌های فرهنگی و تمدنی تأکید دارد و برای ایران به عنوان کشوری با پیشینه تمدنی غنی و فرهنگ اسلامی-شیعی، این نوع دیپلماسی فرصتی استثنایی است تا تصویری واقعی و مثبت از خود به جهانیان ارائه دهد و از این طریق، جایگاه خود را در نظام بین‌الملل تقویت کند.

وی ابراز کرد: از سوی دیگر، دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به کاهش ایران هراسی و اسلام هراسی که توسط غرب ترویج می‌شود کمک شایانی کند، به عنوان مثال، ایران می‌تواند با معرفی میراث معنوی خود مانند اشعار حافظ و سعدی، معماری اسلامی، یا مفاهیم عمیق عرفانی و اخلاقی، پیام خود را به جهانیان منتقل کند و همچنین ما با برجسته‌کردن مفاهیمی مانند شهادت، ایثار، وحدت اسلامی، فرهنگ عاشورایا معرفی دانشمندان بزرگی مانند ابوعلی سینا و رازی، می‌توانیم بر نقش تاریخی خود در تمدن جهانی تأکید کنیم. این رویکرد باعث افزایش نفوذ نرم ایران در سطح جهانی می‌شود و قلب ملت ها را به سمت اسلام، تشیع و ایران متوجه می سازد.

حجت الاسلام رفیعان گفت: دیپلماسی سیاسی عمدتاً بر مذاکرات رسمی، معاهدات بین‌الدولی و تأمین منافع ملی متمرکز است و معمولاً در چارچوب روابط دولت‌ها تعریف می‌شود و در مقابل، دیپلماسی فرهنگی بر پایه تعاملات غیررسمی، تبادلات علمی و هنری و ارتباطات مردمی استوار است و تأثیر آن عمیق‌تر و بلندمدت‌تر است.

کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) عنوان کرد: دیپلماسی فرهنگی به جای استفاده از ابزارهای سخت‌افزاری مانند تحریم یا فشار سیاسی، از جذابیت‌های فرهنگی، هنری و علمی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهانی استفاده می‌کند، به عنوان نمونه، برگزاری نمایشگاه‌های هنری، جشنواره‌های فیلم و همکاری‌های دانشگاهی نمونه‌هایی از این نوع دیپلماسی هستند که می‌توانند بدون ایجاد تنش، روابط بین ملت‌ها را تقویت کنند و موسسه امام خمینی می‌تواند با بهره‌گیری از تعامل سازنده با دانشگاه ها و اساتید دانشگاه ها در سراسر جهان به این نوع دیپلماسی کمک شایانی کند که این نوع دیپلماسی فرصتی است تا خارج از چارچوب‌های سیاسی رایج، پیام خود را به جهانیان برسانیم.

رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی ابزارهای قدرتمندی برای دیپلماسی فرهنگی هستند

وی تصریح کرد: رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی ابزارهای قدرتمندی برای دیپلماسی فرهنگی هستند و ایران می‌تواند با تولید محتوای جذاب (مثل فیلم‌ها، مستندها، پادکست‌ها) به زبان‌های مختلف، پیام‌های فرهنگی خود را به جهانیان منتقل کند و همچنین، استفاده از پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و تلگرام برای معرفی جاذبه‌های گردشگری و هنر و فرهنگ ما مؤثر است که متاسفانه بسیاری از نخبگان فرهنگی ما هنوز اقتضائات شبکه های اجتماعی را نمی‌شناسند و آن را با رسانه تلویزیون اشتباه می گیرند و این مطلبی است مفصل که در فرصت مناسب باید به آن پرداخت.

حجت الاسلام رفیعان اذعان کرد: شبکه سازی نخبگانی از طریق شبکه های اجتماعی پژوهش محور از جمله لینکدین، آکادمیا و ریسرچ گیت یکی از راه‌هایی است که می تواند به دانشگاه ها و موسسات علمی فرهنگی کمک کند تا دیپلماسی عمومی را تسریع بخشند که در این نوع دیپلماسی حتی می توان با ملت و اساتید دانشگاه کشورهایی که زاویه سیاسی داریم تعامل فرهنگی علمی برقرار کنیم و به دیپلماسی سیاسی نیز کمک کنیم. متاسفانه حوزه های علمیه ما و حتی دانشگاه ها و اساتید رشته های علوم انسانی اسلامی از این ابزار غافل هستند و حضور بسیار کمرنگی در بسترهای پژوهشی از جمله ریسرچ گیت دارند.

تبلیغات منفی رسانه‌های غربی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دیپلماسی فرهنگی ایران

کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دیپلماسی فرهنگی ایران، تبلیغات منفی رسانه‌های غربی است که اغلب تصویری تحریف‌شده و سیاسی‌زده از فرهنگ ایران ارائه می‌دهند که این رسانه‌ها با بزرگ‌نمایی اختلافات و نادیده گرفتن جنبه‌های مثبت فرهنگ ایرانی، مانع از شکل‌گیری تصویری واقع‌بینانه از ایران می‌شوند و برای مقابله با این چالش، ایران نیازمند استراتژی رسانه‌ای قوی و تولید محتوای حرفه‌ای است که بتواند در فضای بین‌المللی رقابت کند.

حجت الاسلام رفیعان گفت: چالش دیگر، محدودیت‌های زبانی و کمبود منابع مالی است. زبان فارسی به‌رغم غنای ادبی و تاریخی، در سطح جهانی کمتر شناخته شده است و این امر انتقال پیام‌های فرهنگی ایران را دشوار می‌کند، هر چند به زودی با وجود هوش مصنوعی مرزهای زبانی برداشته خواهد شد و انتقال مفاهیم راحت تر خواهد شد و همچنین، کمبود بودجه و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت در نهادهای فرهنگی باعث می‌شود بسیاری از پروژه‌های فرهنگی ناتمام بمانند یا بازدهی لازم را نداشته باشند.

وی اظهار کرد: کره جنوبی یکی از نمونه‌های دیپلماسی فرهنگی در جهان است که توانسته با استفاده از صنایع سرگرمی مانند موسیقی (K-Pop) و درام‌های تلویزیونی (K-Drama)، تصویر خود را در اذهان جهانی دگرگون کند و این کشور با سرمایه‌گذاری کلان در تولید محتوای جذاب و تبلیغات هوشمندانه، نه‌تنها فرهنگ خود را صادر کرده، بلکه به رشد اقتصادی چشمگیری نیز دست یافته است. ایران می‌تواند با تمرکز بر نقاط قوت فرهنگی خود، مانند سینما، موسیقی سنتی و ادبیات، به موفقیت‌های خیلی بیشتری دست یابد.

کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) گفت: ژاپن نیز نمونه دیگری از دیپلماسی فرهنگی موفق است که با استفاده از فرهنگ عامه مانند انیمه و غذاهای سنتی، میلیون‌ها طرفدار در سراسر جهان پیدا کرده است. این کشور توانسته با ترکیب سنت و مدرنیته، تصویری جذاب و منحصربه‌فرد از خود ارائه دهد. ایران نیز با توجه به تنوع فرهنگی و هنری خود، می‌تواند از این الگوها برای معرفی فرهنگ خود به جهانیان استفاده کند. به عنوان مثال، توسعه صنعت انیمیشن با محتوای برگرفته از داستان‌های شاهنامه یا ادبیات عرفانی و حماسی می‌تواند مخاطبان جهانی را جذب کند.

نهادهای فرهنگی همچون حوزه‌های علمیه نقش کلیدی در پیشبرد دیپلماسی فرهنگی دارند

حجت الاسلام رفیعان بیان کرد: نهادهای فرهنگی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، جامعه المصطفی و حوزه‌های علمیه نقش کلیدی در پیشبرد دیپلماسی فرهنگی دارند و این نهادها می‌توانند با حمایت از هنرمندان، نویسندگان و پژوهشگران، تولیدات فرهنگی را افزایش دهند و زمینه مشارکت بین‌المللی آن‌ها را فراهم کنند، به عنوان مثال، حمایت از حضور نخبگان و هنرمندان متعهد ایرانی در همایش ها و جشنواره‌های مختلف بین‌المللی یا برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در خارج از کشور می‌تواند تأثیر زیادی بر تصویر ایران فرهنگی داشته باشد.

وی افزود: همچنین، نهادهای آموزشی مانند دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌توانند با گسترش برنامه‌های تبادل دانشجو و استاد، به تقویت دیپلماسی فرهنگی کمک کنند. ایجاد کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های خارجی و حمایت از پژوهش‌های مرتبط با فرهنگ ایران نیز از دیگر اقدامات مؤثر است و این نهادها باید با همکاری یکدیگر، استراتژی منسجمی برای دیپلماسی فرهنگی ایران طراحی و اجرا کنند.

ضرورت حمایت از مؤسسات کوچک فرهنگی تبلیغی در راستای اجرای دیپلماسی فرهنگی

کارشناس بین الملل دفتر روابط بین الملل موسسه امام خمینی(ره) با تاکید بر حمایت از موسسات کوچک فرهنگی تبلیغی خاطرنشان کرد: این گونه موسسات کوچک قابل تحریم نیستند و وابستگی سازمانی به دولت و حاکمیت ندارند، از این رو راحت تر می‌توانند در دیپلماسی فرهنگی مشارکت داشته باشند و این گونه موسسات معمولا با کمک های مردمی اداره می شوند و بخاطر دوری از بروکراسی اداری بسیار چابک هستند و در موقعیت های مختلف به سرعت می‌توانند عمل کنند و در سال های اخیر برخی نهادهای بزرگ حوزوی با حمایت از این گونه نهادهای کوچک قدم بسیار بزرگی در این دیپلماسی فرهنگی برداشته اند که قابل تقدیر است، اما تا رسیدن به جایگاه مناسب فاصله بسیاری داریم.