به گزارش خبرگزاری حوزه، پنجمین نشست از سلسلهنشستهای راهبردی «آنِ ما شدن»، با محوریت «وظیفه رسانهها در حفظ و تقویت روایت اصیل از همبستگی تمدنی جامعه ایرانی»، توسط کارگروه سیاستگذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیهالسلام) و در چارچوب سلسله نشستهای راهبردی «ایران آینده» برگزار شد.
در این رویداد مجازی، جمعی از صاحبنظران و اساتید برجسته حضور داشتند.
از جمله حاضران میتوان به سیدعلی کشفی، مدیرمسئول و عضو شورای علمی مؤسسه اشراق؛ مجید سلیمانی، دانشآموخته دکتری علوم ارتباطات از دانشگاه علامه طباطبایی (ره)؛ محسن دنیوی، بنیانگذار اندیشکده معنا؛ و توحید اسماعیلپور، مدیر گروه مطالعات بنیادین حکمرانی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی اشاره کرد.
در آغاز نشست، دکتر علیرضا مؤمن، دبیر علمی این رویداد با تأکید بر اینکه در دوران جدید، در کنار جنگهای فیزیکی، جنگ روایتها و روایتسازیها اهمیت ویژهای یافته است، اظهار داشت: روایتی که حول یک درگیری شکل میگیرد، قادر است ارادهها و اذهان را به سمت پیروزی یا شکست در آن جنگ سوق دهد.
وی با اشاره به تجربیات گذشته و با بیان اینکه اثرات رسانه و شبکههای اجتماعی در شکلدهی به خوانش موضوعات و مسائل، و تعیین طرفهای پیروز و شکستخورده یا خیر و شر، به وضوح قابل مشاهده است، خاطرنشان کرد: با وجود پیشرفتها و ظرفیتهای جدیدی که در ۱۵ سال اخیر در حوزه رسانه و ارتباطات ایجاد شده، هنوز نتوانستهایم روایتهای موفق و تأثیرگذاری را در مقابل جریانهای رقیب تولید کنیم.
در ادامه پنجمین نشست راهبردی «آنِ ما شدن»، توحید اسماعیلپور، مدیرگروه مطالعات بنیادین حکمرانی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، سخنان خود را با تبیین سه پیشفرض کلیدی برای تحلیل فضای رسانهای و فرهنگی ایران آغاز کرد.
پیشفرض اول: جامعه رسانهای شبکهای و فعال شدن سوژه مخاطب
اسماعیلپور با تاکید بر مفهوم «جامعه رسانهای شده»، تصریح کرد که منظور از آن تنها تأثیرپذیری جامعه از رسانههای سنتی مانند روزنامه، رادیو و تلویزیون نیست، بلکه اشاره به وضعیتی است که همه آحاد جامعه، هم تولیدکننده و هم مصرفکننده محتوای رسانهای هستند. وی این پدیده را با ظهور اینترنت و شبکههای اجتماعی همچون فیسبوک، اینستاگرام و توییتر از سال ۱۳۸۸ به این سو مرتبط دانست که به تدریج همه اقشار جامعه، از کودک تا سالمند، را درگیر کرده است.
وی در ادامه به تحولات اخیر در این فضای شبکهای، بهویژه با ورود هوش مصنوعی، اشاره کرد و اظهار داشت: هوش مصنوعی نه تنها مخاطب را از حالت انفعالی به سوژهای فعالتر در تولید محتوا تبدیل کرده، بلکه در فضای مصرف نیز با شخصیسازی محتوا بر اساس ذائقه کاربران، زمینه را برای تزریق محتوا به شکلی نرم و هدفمند فراهم آورده است. در چنین جامعهای که هم رسانهای و هم شبکهای است، امکان دیده شدن و کنشگری افراد به شدت افزایش یافته است.
پیشفرض دوم: تعامل دو سویه قالبهای رسانهای و ساختار اجتماعی ایران
مدیرگروه مطالعات بنیادین حکمرانی، در پیشفرض دوم خود این پرسش را مطرح کرد که آیا قالبهای رسانهای نوین، ساختار جامعه ایرانی را به طور کامل تحت تأثیر خود قرار دادهاند؟ پاسخ وی منفی بود. اسماعیلپور تأکید کرد که نه این قالبها توانستهاند و نه خواهند توانست جامعه ایرانی را به طور کامل متحول کنند؛ بلکه در ۱۰ سال اخیر، ساختارهای اجتماعی پرقدرت جامعه ایرانی از فضای مجازی در راستای اهداف خود استفاده کردهاند.
وی افزود: در حالی که فرمها و قالبهای فضای مجازی تغییراتی را در فرم و محتوای جامعه ایرانی ایجاد کردهاند، جامعه ایرانی نیز توانسته ساختارها و محتواهای خود را با استفاده از فرصتهای فضای مجازی احیا کند. به عنوان نمونه، اسماعیلپور به تقویت گروههای اجتماعی محلمحور، هیئتمحور، و مسجدمحور با ظهور شبکههای اجتماعی اشاره کرد که پیش از این در دهههای ۷۰ و ۸۰ رو به افول بودند. این بازآفرینی هویتهای اجتماعی در بستر شبکههای اجتماعی که اساساً اجتماعمحور هستند، میسر شده است.
وی تصریح کرد که در حوزه مرجعیتهای فکری و اجتماعی آسیبهایی نیز وارد شده و جابجاییهایی صورت گرفته است، که این امر امکانهایی برای مداخلات جدید ایجاد کرده است.
پیشفرض سوم: تحولات فرهنگ سیاسی جامعه ایرانی در ۱۵ سال اخیر
اسماعیلپور در پیشفرض سوم خود، به تحولات عمیق در فرهنگ سیاسی جامعه ایرانی، بهویژه از سال ۱۳۸۸ به این سو، پرداخت. او اظهار داشت که سطح آگاهی عمومی از جریانات و افراد سیاسی به شکل چشمگیری افزایش یافته و مردم بر اساس یک تجربه زیسته ۱۵ ساله، در مورد مسائل و گزارههای سیاسی موضعگیری کردهاند.
وی تأکید کرد: تحلیل وضعیت کنونی، به ویژه در شرایط «جنگ تنشی»، نیازمند در نظر گرفتن این بستر تاریخی ۱۵ ساله و رخدادهایی نظیر انتخابات ۸۸، ۹۲، ۹۶، آبان ۹۸، انتخابات ۱۴۰۰ و اتفاقات ۱۴۰۱ و ۷ اکتبر است که هر یک تلنگرهایی به جامعه زده و به یادگیری اجتماعی منجر شدهاند.
این پژوهشگر در ادامه سخنان خود، به تطبیق این پیشفرضها با وضعیت تنش کنونی پرداخت و گفت: در فضای رسانهای به شدت شبکهای، حتی رسانههای سنتی مانند تلویزیون نیز باید رویکرد شبکهای داشته باشند. وی به پدیدهای به نام "انسانرسانهها" اشاره کرد که در وضعیت کنونی بسیار مؤثرند و گفت باید به پویشهایی که این افراد ایجاد میکنند، توجه ویژه داشت.
وی اذعان داشت: رسانههای خارجی مانند بیبیسی فارسی و ایراناینترنشنال، خود را به عنوان گرههای اصلی (نودهای) این شبکه رسانهای تعریف کردهاند و نه صرفاً تلویزیونهای صفر. این رسانهها از طریق لایههای مختلف شبکههای اجتماعی و حتی سپاههای سایبری به عملیات میپردازند و بر لایههای مختلف جامعه، از جمله گروههای بازنشستگان، تأثیر میگذارند.
مرجعیت آسیبدیده رسانههای خارجی و فرصت برای روایت ملی اصیل
اسماعیلپور در تحلیل خود به آسیبپذیری مرجعیت رسانههایی مانند ایراناینترنشنال در شرایط کنونی اشاره کرد و توضیح داد: موقعیت گفتمانی خاص فعلی، که با طرح تهدید بیرونی و تجاوز خارجی شکل گرفته، به گفتمان جمهوری اسلامی فرصت میدهد تا یارگیری حداکثری کند و مرجعیت این شبکهها را به حاشیه براند.
وی تأکید کرد: رسانههایی مانند بیبیسی فارسی و ایراناینترنشنال نیز تلاش میکنند روایتی از «امر ملی ایرانی» را با خود حمل کنند و حتی در این زمینه تقسیم کار هدفمند دارند. اما به دلیل اینکه میدان به ضرر آنهاست و حامی پیام آنها (مانند نتانیاهو) در میدان عمل میکند، امکان تأثیرگذاریشان کاهش مییابد.
مدیرگروه مطالعات بنیادین حکمرانی در ادامه، روایت اصیل از امر ملی را مطرح و تأکید کرد: طرحی از ایران که کاملاً ممزوج با اسلام باشد، یعنی آمیختگی آرش و رستم با ابوالفضل، حسین و علی (علیهمالسلام)، باید محور قرار گیرد و نباید اجازه داد هیچ نوع تفرقی در این روایت تاریخی از ایران ایجاد شود. این طرح باید شامل بافتهای اصلی مانند زبان فارسی و شاهنامه و همچنین خردهفرهنگهای کردی، ترکی، بلوچی و خراسانی باشد.
وی با بیان اینکه هرگونه طرحی از ایران که بخواهد سبقه ایرانگرایی را در آن بدمد و اندک حاشیهای در خردهفرهنگهای ذیل ایران ایجاد کند، آن طرح، طرح ما نخواهد بود، دو بال را برای این طرح از ایران ضروری دانست و در مقابل، طرحی از ایران را که رسانههای خارجی دنبال میکنند، طرحی مدرن و سکولار دانست که بیبیسی فارسی به دنبال یک امر ملی غیردینی در مقابل جمهوری اسلامی است.
نظر شما