حجت الاسلام مرتضی قربانی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در تبریز، با تشریح ابعاد مختلف قیام عاشورا، بر نقش تربیتی و جهانی این واقعه تأکید کرد.
حجت الاسلام قربانی با بیان اینکه عاشورا تنها متعلق به شیعیان نیست، بلکه پیامی جهانی برای تمام آزادیخواهان و عدالتطلبان جهان است، اظهار داشت: این واقعه تنها یک رویداد تاریخی نیست، بلکه یک دانشگاه تربیتی است که درسهای حیاتی برای بشریت در تمام اعصار دارد.
وی در تحلیل مبارزه با ظلم و دفاع از حق، به رویارویی امام حسین(ع) با حکومت فاسد یزید اشاره کرد و گفت: یزید بن معاویه نماینده حکومتی بود که اسلام را به ابزاری برای قدرت و ثروت تبدیل کرده بود. امام(ع) با علم به این فساد، با بیان «مثلی لا یبایع مثله» (کسی مثل من با کسی مثل یزید بیعت نمیکند)، روحیه عدم سازش با ظالم را به جهانیان آموخت.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان همچنین به شعار «هیهات منا الذلة» اشاره کرد و افزود: امام(ع) میدانست پیروزی نظامی ندارد، اما هدف او پیروزی معنوی و بیداری امت بود. این نگاه، الگویی شد برای همه آزادیخواهان که گاهی پیروزی در تأثیر تاریخی و بیداری مردم است، نه صرفاً نتیجه فیزیکی.
حجت الاسلام قربانی در بخش دیگری از سخنان خود به فداکاری و ایثار اشاره کرد و گفت: ایثار در عاشورا سطوح مختلفی داشت؛ از شهادت ۷۲ تن تا فداکاری حضرت زینب(س) و حتی بذل آب در اوج تشنگی. قاسم بن الحسن(ع) در سن نوجوانی گفت: «مرگ برای من از عسل شیرینتر است» که نشاندهنده اوج ایثار در این قیام است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان با اشاره به امید به نجات و پیروزی نهایی حق گفت: شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کوتاهمدت یک شکست به نظر میرسید، اما در بلندمدت، این قیام باعث سقوط حکومت امویان شد.
وی با استناد به فرمایش امام حسین(ع): «مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمگران را جز ملال نمیبینم»، تأکید کرد: شهادت امام(ع) مانند بذری بود که نهضتهای عدالتخواهانه را در تاریخ پرورش داد.
حجت الاسلام قربانی خود به تعلیم مسئولیتپذیری اجتماعی پرداخت و با اشاره به رفتارهای مختلف بازیگران عاشورا، از مسئولیتپذیری کامل امام(ع) تا خیانت نخبگان و سکوت مردم، گفت: امام(ع) درباره مردم فرمودند: مردم بردگان دنیایند و دین تنها لقلقه زبانشان است. این جمله نشاندهنده عمق مسئولیتگریزی در جامعه آن زمان است.
وی با نگاه جامعهشناختی و استفاده از نظریه «سکوت سازمانی»، به تحلیل رفتار کوفیان پرداخت و گفت: ترس از دست دادن موقعیت، فشار اجتماعی و پراکندگی مسئولیت، باعث شد از حدود ۵۰ هزار نفر جمعیت کوفه، تنها یک نفر (حرّ بن یزید) مسئولیت خود را بشناسد و تغییر موضع دهد. این آمار هشدار جدی برای جوامع امروزی است که چگونه سکوت در برابر ظلم میتواند فاجعه بیافریند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان با مقایسه تطبیقی عاشورا و نهضتهای جهانی، گفت: در حالی که انقلاب فرانسه فاقد قداست رهبران بود و جنبش گاندی شهادت را نمیپذیرفت، عاشورا ترکیبی از قداست، مسئولیتپذیری و شهادتطلبی بود.
حجت الاسلام قربانی در پایان به نقش بیبدیل بانوان به ویژه حضرت زینب(س) اشاره کرد و گفت: ایشان با جمله تاریخی ‹جز زیبایی ندیدم›، تراژدی عاشورا را به رسانه زنده تبدیل کردند. همچنین امام سجاد(ع) با سخنرانیهای خود در دربار یزید، مقاومت فرهنگی را به نمایش گذاشتند. این موارد نشان میدهد چگونه میتوان از موقعیتهای به ظاهر شکستخورده، برای پیشبرد اهداف والا استفاده کرد.
وی در ادامه به تحلیل ابعاد روانشناختی، اجتماعی و نشانهشناختی قیام عاشورا پرداخت و تأکید کرد: ویژگیهای یاران امام حسین(ع) مانند عشق به خدا، پایبندی به اسلام ناب و مسئولیتپذیری اخلاقی، الگویی کاربردی برای جامعه امروز است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان افزود: این رویداد تاریخی با شخصیتپردازی روشن (حق در مقابل باطل)، صحنهآرایی نمادین (از مدینه تا کربلا) و پیروزی نهایی حق (شهادت به عنوان اوج گرهگشایی)، چارچوبی برای تحلیل حرکتهای اجتماعی ارائه میدهد.
وی با استناد به نظریه «اسطورهسازی مدرن» رولان بارت، افزود: عاشورا به اسطوره مقاومت تبدیل شده و آیینهایی مانند پیادهروی اربعین، تولید معنای جدید در عصر دیجیتال محسوب میشوند.
حجت الاسلام قربانی با ارائه برنامه عملیاتی مسئولیتپذیری در سه سطح فردی، اجتماعی و جهانی، هشدار داد: جامعه امروز باید از 'سکوت سازمانی' پرهیز کند. خودارزیابی روزانه، مشارکت در نهادهای نظارتی مردمی و حمایت از جنبشهای عدالتخواهانه، راهکارهای عملیاتی هستند.
وی با تحلیل جمعیتشناختی حادثه عاشورا، یادآور شد: تنها ۰.۰۱ درصد مانند حر بن یزید به مسئولیت خود عمل کردند. این آمار، هشداری برای عواقب مسئولیتگریزی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان با اشاره به نظریه «مرگ سرخ در مقابل مرگ سفید»، تصریح کرد: امام حسین(ع) با انتخاب مرگ سرخ، نه تنها فراموش نشد، بلکه به نماد جاویدان مقاومت تبدیل شد. تأثیر موجی عاشورا بر قیامهای پس از خود، اثبات میکند که اعمال انسان میتواند در تاریخ تأثیرات عمیقی بگذارد.
وی با اشاره به نشانههای امید در متن تراژدی عاشورا، گفت: پیشبینیهای امام حسین(ع) از پیروزی نهایی، رفتارهای نمادین مانند شیرخوردن حضرت علیاصغر(ع) و معجزات پس از شهادت، همگی بیانگر امیدواری در تاریکترین لحظات است. این رویدادها به ما میآموزد که حتی در سختترین شرایط نیز باید به وعدههای الهی ایمان داشت.
حجت الاسلام قربانی با تأکید بر تطبیق عاشورا با مسائل معاصر، افزود: مقاومت لبنان، مبارزات یمن و جنبشهای عدالتخواهانه از عاشورا الهام گرفتهاند. درسهایی مانند نترسیدن از تعداد کم و تأثیرگذاری در بلندمدت میتواند راهنمای مبارزات امروز باشد.
وی، عاشورا را یک کارگاه آموزشی مسئولیتپذیری جمعی دانست و بیان کرد: روشهای امام حسین(ع) مانند نامهنگاری، سخنرانیهای روشنگرانه و گفتوگوهای فردی، الگویی برای مربیان تربیتی است. آزمونهایی مانند بیعتستانی و یاریطلبی نیز میتواند در برنامههای تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان به تنبیههای طبیعی بیمسئولیتی در عاشورا اشاره کرد و گفت: عذاب وجدان کوفیان، سقوط حکومت امویان و نفرت تاریخی از قاتلان، نشاندهنده عواقب شوم مسئولیتگریزی است. این موارد درس عبرتی برای جوامع امروز است.
وی با تشریح الگوی سهبعدی مسئولیتپذیری حسینی، افزود: این الگو شامل بُعد فردی (حفظ کرامت انسانی)، بُعد اجتماعی (مقاومت در برابر ظلم سیستماتیک) و بُعد الهی (تکلیفمداری شرعی) است و میتواند چارچوبی برای مسئولیتپذیری در عصر حاضر باشد.
حجت الاسلام قربانی به راهکارهای عاشورایی برای جامعه اشاره کرد و گفت: تقویت شجاعت اخلاقی، ایجاد حساسیت جمعی نسبت به ظلم و طراحی سیستمهای پاسخگویی عمومی، میتواند جامعه را از خطر سکوت سازمانی نجات دهد و روحیه مسئولیتپذیری را تقویت کند.
وی با اشاره به ابعاد مختلف واقعه عاشورا، آن را نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه مکتبی جامع برای پاسخگویی به نیازهای بشر در تمام اعصار دانست.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان با تشریح نظریه «بذر و درخت»، شهادت امام حسین(ع) را بذری توصیف کرد که در کوتاهمدت به ظاهر نابود شد، اما در بلندمدت به درخت تناور نهضتهای حقطلبانه تبدیل شد.
وی تأکید کرد: این الگو به ما میآموزد که در کارهای خیر، تنها به نتایج فوری اکتفا نکنیم و تأثیرات عمیق و بلندمدت را مدنظر قرار دهیم.
حجت الاسلام قربانی با اشاره به بعد رسانهای عاشورا، خطبههای حضرت زینب(س) و سخنان امام سجاد(ع) را نمونهای از بهرهگیری هوشمندانه از ابزارهای رسانهای آن دوران برشمرد و گفت: این رویداد میتواند الگویی ارزشمند برای فعالان رسانهای امروز باشد تا پیام حق را به شیوهای مؤثر انتقال دهند.
وی همچنین با اشاره به مدیریت بحران امام حسین(ع)، تصمیمهای ایشان در شرایط سخت را الگویی برای مدیران بحران امروزی دانست و افزود: امام(ع) از موقعیتی به ظاهر شکستخورده، بیشترین بهره را برد و این درس بزرگی برای مواجهه با چالشهای پیچیده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در جمعبندی پیامهای عاشورا، مسئولیتگریزی را همراه با ظلم دانست و تصریح کرد: سکوت در برابر ستم، تأیید ضمنی آن است و تکلیفگرایی تنها راه نجات جامعه است. حدیث نبوی کُلُکُم راعٍ وَ کُلُکُم مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِه به روشنی این مفهوم را بیان میکند.
وی در پایان تأکید کرد: عاشورا تنها یک واقعه تاریخی نیست، بلکه مکتبی زنده است که میتواند الهامبخش آزادیخواهان و عدالتطلبان در سراسر جهان باشد. درسهای این رویداد پس از ۱۴۰۰ سال، همچنان تازه و راهگشاست.
نظر شما