چرا در کمتر از نیم قرن، اسلام از مسیر اصلی خود منحرف شد؟

به گزارش خبرگزاری حوزه، از جمله موضوعاتی که در خصوص عاشورا پژوهی باید مورد توجه و بررسی و تحقیق قرار گیرد، چرایی و چیستی عوامل شکل گیری نهضت عاشورا است. چه علت و عواملی در یک محدوده از تاریخ باعث وجود آمدن فاجعه عاشورا شده است؟ آیا می‌توان به عاشورا بدون نگاه به عوامل شکل گیری آن نگاه کرد؟

آنچه مسلم است این حادثه بزرگ از عوامل خاصی نشأت گرفته است. که یادگیری و معرفت به آن عوامل ما را در عدم تکرار واقعه عاشورا کمک شایانی خواهد نمود.

۱- کنار گذاشتن وصایای نبوی در کمترین زمان ممکن

آنچه تاریخ به آن گواه می‌دهد این است که کمتر از چند ماه از رحلت دردناک پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله) اساسی‌ترین وصیت‌ رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله) که ضامن سعادت و خوشبختی بشر بود به دست فراموشی سپرده شد و مردم به آن سفارش ارزشمند بی‌تفاوت و بی‌اهمیت شدند. از جمله وصایای گوهر باری که خداوند متعال بر آن سفارش نموده بود موضوع جانشینی پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله) بود که حضرت بارها برآن تأکید نموده بود وامت اسلامی را از آن آگاه نموده بود. در اهمیت و ارزش این چنین وصیت و مأموریتی خداوند متعال به رسول خود می‌فرماید:‌ «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ؛ [المائدة/ ۶۷] ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده‏ای. و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه می‏دارد. آری، خدا گروه کافران را هدایت نمی‏‌کند».

رها کردن سفارش پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌واله)

«ِإِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونِّی فِیهِمَا؛[۱]همانا من در میان شما دو چیز سنگین و گران میگذارم، چیزی که اگر بدان چنگ زنید هرگز پس از من گمراه نشوید: (یکی) کتاب خدا (قرآن) و (دیگر) عترت من أهل بیتم، و (همانا) این دو از یک دیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند، پس بنگرید چگونه پس از من در باره آن دو رفتار کنید».
در حالی که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله وسلم) بارها سفارش به دو چیز مهم وگرانها نمودند در طول تاریخ اسلام شاهد بی‌مهریهای فراوان به این دو مقوله بوده‌ایم که بیشترین این ناجوانردی ها در صحنه عاشورا بروز و ظهور می‌نماید. این در حالی است که اگر امت اسلامی به این وصیت بزرگ پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله) جامعه عمل می‌پوشناند هرگز حوادث دلخی همچون کربلا به وقوع نمی‌پیوست.

۲- افول معنویت و گرایش به تجمل گرایی و اشرافی‌گری

از جمله عوامل مهم و زمینه ساز شکل گیری حادثه عاشورا کم رنگ شدن معنویت و گرایش به دنیا پرستی و تجمل گرایی است. چرا که در واقع عاشورا شاهد هستیم بسیاری از افراد برای نیل به این اهداف به ستیز و قتال با ولی خدا پرداختن امید به رسیدن ریاست ری، دست‌یابی به دارایی های از پیش وعده داده شده و امید به رسیدن زندگی تجملاتی مسائلی که بسیاری از افراد را کور وکر نموده بود به طوری که به خاطر این مظاهر دنیایی در برابر ولی خود ایستادند. « نقل شده است امام حسین (علیه‌السلام)پس از روشنگری بسیار و اتمام حجّت به عمر سعد فرمود: برای رسیدن به ریاست و هوای دل، به کشتن من کمر بسته‏ای، امّا به هوش باش که از گندم ری نخواهی خورد ...و آن پلید دنیا پرست به تمسخر گفت: اگر از گندم آن نخورم جو آن نیز خوب و مرا بسنده است‏».[۲]

۳- افول غیرت دینی

سومین عامل زمینه ساز عاشورا «افول غیرت دینی» بود. غیرت دینی یعنی اجازه تجاوز به حریم دین به هیچ کس ندادن، خشم مقدس در برابر متجاوزان به حریم دین، تلاش گسترده در راه نشر دین، امر به معروف و نهی از منکر و داشتن تولی و تبری، داشتن روحیه دفاع از دین و آماده فدا کردن همه هستی در راه آن. این در حالی است که در زمان امام حسین(علیه‌السلام) طبق نقل از ایشان چیزی از دین باقی نمانده بود و بدعت‌ها رواج یافته‌ بود و سنت‌های رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌واله) پایمال شده بود،[۳] این مطلب گوای فقدان غیرت دینی در جامعه اسلامی سال ۶۱ هجری است.

از امام علی‌(علیه‌السلام) نقل شده است:

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ کَانَ فِی وَصِیَّةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع لِأَصْحَابِهِ اعْلَمُوا أَنَّ الْقُرْآنَ هُدَی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ نُورُ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ عَلَی مَا کَانَ مِنْ جَهْدٍ وَ فَاقَةٍ فَإِذَا حَضَرَتْ‏ بَلِیَّةٌ فَاجْعَلُوا أَمْوَالَکُمْ دُونَ أَنْفُسِکُمْ وَ إِذَا نَزَلَتْ نَازِلَةٌ فَاجْعَلُوا أَنْفُسَکُمْ دُونَ دِینِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْهَالِکَ مَنْ هَلَکَ دِینُهُ وَ الْحَرِیبَ مَنْ حُرِبَ دِینُهُ‏ أَلَا وَ إِنَّهُ لَا فَقْرَ بَعْدَ الْجَنَّةِ- أَلَا وَ إِنَّهُ لَا غِنَی بَعْدَ النَّارِ لَا یُفَکُّ أَسِیرُهَا وَ لَا یَبْرَأُ ضَرِیرُهَا؛[۴] امام صادق علیه السلام فرمود: در ضمن سفارش امیر المؤمنین علیه السلام به اصحابش اینست: بدانید که قرآن هدایت شب و روز است (یعنی در همه احوال و اوقات) و نور شب تاریکست، برای هر سختی و نیازی (راه نجات را در گرفتاری و بلا نشان دهد) پس چون بلائی فرا رسد، اموال خود را سپر جانتان سازید، و چون حادثه‏ئی پیش آمد (که مربوط بامر دینست و جز با دادن جان مرتفع نشود) جان خود را فدای دینتان کنید، و بدانید که هلاک شده کسی است که دینش تباه شود و غارت زده کسی است که دینش را بربایند، همانا پس از رسیدن به بهشت نیازی نیست و بعد از دوزخ بی‏نیازی نیست (هر که در دنیا عمل صالح کند و مستوجب بهشت گردد، فقیر و نیازمند نیست، هر چند دستنگ و گرفتار باشد و کسی که خود را مستوجب دوزخ سازد، بی‏نیازی ندارد، هر چند ثروتمند و مرفه باشد) اسیر دوزخ آزاد نگردد و نابینایش بهبودی نیابد.

سخن آخر

فقدان غیرت دینی، و عدم توجه و اهمیت به ارزشهای بنیادین اسلامی در هر دوره از زمان می‌توان حکومت‌های اسلامی را در معرض تحدید و نابودی قرار دهد. با نگاه به حادثه‌ی دلخراش کربلا به این مطلب رهنمود می‌شویم، برای جلوگیری از تکرار این چنین وقایع تلخی می‌بایست پایه‌های اصول ارزشی جامعه اسلامی را تقویت نمود، و با تقویت فرهنگ عمومی جامعه گرایش به معنویت‌های اصیل اسلامی را در بطن جامعه رونق بخشید.

پی‌نوشت ها:

[۱]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج‏۱، ص۲۳۳.
[۲]. در سوگ امیر آزادی ( ترجمه مثیر الأحزان )، ص۴۰۸.
[۳]. وقعة الطف، ص۱۰۷. حضرت در یکی از نامه‌های خود که به جمعی از بزرگان بصره می‌نویسد می‌فرماید: «و أنا أدعوکم‏ إلی‏ کتاب‏ اللّه‏ و سنّة نبیّه‏ صلّی اللّه علیه [و آله‏] و سلّم فانّ السنّة قد امیتت، و انّ البدعة قد احییت، و إن تسمعوا قولی و تطیعوا أمری اهدکم سبیل الرشاد؛ من شما را به کتاب خدا و سنت پیامبرش فرا می خوانم؛ چرا که سنت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌واله) از بین رفته و بدعت(در دین) زنده شده است. اگر سخنانم را بشنوید و فرمانم را اطاعت کنید، شما را به راه راست هدایت کنم».
[۴]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏۲،‌ ص۲۱۶، ح۲.

منبع: بلاغ