حجتالاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی گروه کلام موسسه امام خمینی (ره) در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، اظهار کرد: برخی از جریانهای مدرنیته و اندیشههای سکولار که در دوران معاصر در جوامع مختلف به ویژه ایران پررنگ شده، جدایی دین از اخلاق و معنویت را دنبال میکنند.
وی افزود: این اندیشهها در محافل علمی و آکادمیک ایران معاصر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و سابقهای طولانی در جوامع غربی دارد و در غرب، بحثهای متعددی درباره اخلاق بدون وجود خدا مطرح شده است و برخی نواندیشان دینی معتقدند میتوان اخلاق را مبتنی بر عقلانیت و استدلال، حتی با چالش کشیدن مبانی دینی، ارائه داد و گروهی نیز باور دارند که اخلاق سکولار میتواند زمینه تحقق عدالت اجتماعی را آسانتر فراهم کند.
عضو هیئت علمی گروه کلام موسسه امام خمینی (ره) ابراز کرد: شواژه «سکولار» معانی متعددی دارد؛ از جمله دنیوی، موقتی، نامقدس و غیر دینی و در معنای کلی، سکولار به دنیوی و زمینی بودن امور اشاره دارد که در آن تحلیل مسائل، از جمله اخلاق، بدون ارتباط با متافیزیک و ماوراءالطبیعه صورت میگیرد و همه چیز بر اساس نگاه مادی و دنیوی ارزیابی میشود.
حجتالاسلام والمسلمین ساجدی افزود: به طور کلی، سکولاریسم اندیشهای است که همه امور را بر اساس نگرشی مادی تحلیل میکند و در بحث اخلاق و عرفان سکولار نیز، مباحث مبتنی بر مادهانگاری جهان است که جهان را صرفاً متشکل از ماده میداند و انسان را دارای یک بعد مادی معرفی میکند و وجود روح مجرد را نفی میکند، این در حالی است که اخلاق و عرفان دینی نگاه مادی صرف ندارند و بحث مادهانگاری را نمیپذیرند، چرا که این بحث فلسفی است و نمیتوان آن را صرفاً با نگرش علمی فیزیکی توضیح داد.
وی ادامه داد: بسیاری از اندیشمندان معتقدند که تحلیل مسائل فلسفی باید بر اساس روشهای فلسفی صورت گیرد و نمیتوان نگرش فلسفی را صرفاً با رویکرد علمی و فیزیکی تبیین کرد. این رویکرد، تناقض درونی دارد و از این رو، دیدگاه ما مادهانگارانه نیست.
عضو هیئت علمی گروه کلام موسسه امام خمینی (ره) درباره نگاه به انسان گفت: انسان تکبعدی نیست و شواهد تجربی نیز نشان میدهد انسان ابعاد ناشناختهای دارد، مانند تجارب نزدیک به مرگ که توسط اندیشمندان تحلیل شده است. انسان دارای ظاهر و باطن (که گاهی از ان با واژه نفس یاد می شود) می باشد و هر دو با هم ارتباط دارند. جهان نیز ظاهر و باطن دارد. و منظور از باطن جهان، عالم ملکوت است. پس انسان و جهان ظاهر و باطن دارند. نکته بعدی این است که میان ظاهر و باطن انسان و جهان نیز پیوند وجود دارد.
حجتالاسلام والمسلمین ساجدی افزود: تفاوت دیگر اخلاق و عرفان سکولار با اخلاق الهی، نگاه استقلالی به جهان ماده است و لذا غایت را نیز همان می داند، در حالی که اخلاق و عرفان اسلامی با وجود توجه به نیازهای دنیوی، غایت را فراتر از این دنیا میداند
عضو هیئت علمی گروه کلام موسسه امام خمینی (ره) گفت: ادراکات انسان با بعد مادی، مثلا مغز، ارتباط دارد و لذا یک ضربه مغزی ممکن است بخشی از ادراک را مختل کند، اما این به معنای مادی بودن ادراک نیست، بلکه نشاندهنده وجود ارتباط میان ابعاد مختلف انسان است.
حجتالاسلام والمسلمین ساجدی اظهار کرد: ادراکات انسان صرفاً مادی نیست، زیرا اگر ذهن انسان کاملاً مادی بود، تصاویر و خاطرات گذشته نمیتوانستند در ذهن به شکل ثابت باقی بمانند، بلکه باید تغییر میکردند چون تمام سلوهای بدن و از جمله مغز، بارها تغییر می کند؛ اما اکنون تصویری که از گذشته در ذهن داریم همان تصویر موجود است و این امر نشاندهنده این است که ذهن توانایی نگهداری و ثبت تصاویر را دارد و ادراکات فراتر از بعد مادی است.
وی افزود: حتی اگر تمامی ابزارهای حسی انسان قطع شود، مانند بسته شدن چشمها، از کار افتادن گوشها و قطع حس لامسه، انسان همچنان میتواند خود را درک کند و این «من» درککننده امری غیرمادی است.
پیوند میان نفس و بدن در این جهان و نیز پیوندی میان این جهان و جهان آخرت یکی از تفاوتهای مهم عرفان دینی با عرفان سکولار به شمار میرود.
تبیین ظرفیتهای انسانی و تفاوت عرفان و اخلاق دینی با سکولار
عضو هیئت علمی گروه کلام موسسه امام خمینی (ره) در بخش دیگری از این گفتوگو به تشریح تفاوتهای بنیادین میان عرفان و اخلاق دینی با عرفان و اخلاق سکولار پرداخت و از ظرفیتهای فراتر انسانی و جایگاه سلامت معنوی در ابعاد مختلف انسان سخن گفت.
وی تاکید کرد: عرفان و اخلاق سکولار انسان را بسیار نازل میبیند، در حالی که در عرفان و اخلاق دینی انسان را موجودی با ظرفیتهای بسیار بالاتر و فراتر معرفی میکند. این ظرفیتها اگر شکوفا شوند، آثار و برکات فراوانی به همراه خواهند داشت.
حجت الاسلام والمسلمین ساجدی به تحول مفهوم سلامت در جوامع غربی پرداخت و بیان کرد: ابتدا سلامت صرفاً به سلامت جسمی محدود بود، سپس سلامت روانی و اجتماعی نیز به آن افزوده شد، اما حتی اینها پاسخگوی نیازهای انسان نبودند و در نهایت سازمان جهانی بهداشت در اواخر قرن بیستم سلامت معنوی را نیز به تعریف سلامت افزود و اعلام کرد که انسان سالم کسی است که علاوه بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی، سلامت معنوی نیز داشته باشد.
وی تصریح کرد: سلامت معنوی با سلامت جسمی، روانی و اجتماعی متفاوت است و به عنوان بعد چهارم وجود انسان محسوب میشود که مهمترین و اثرگذارترین بعد است و همچنین درباره هوش انسان گفته میشود علاوه بر هوش عقلانی (IQ) و هوش هیجانی (EQ) و هوش معنوی (SQ) وجود دارد که این هوش، ممیزه اصلی انسان از سایر موجودات است.
حجت الاسلام والمسلمین ساجدی افزود: نگاه دینی صرفاً به مسائل معنوی در آخرت محدود نیست، بلکه آثار شناختی، گرایشی، رفتاری و اجتماعی گستردهای در همین دنیا دارد و در نهادهای مختلف اجتماعی مانند تعلیم و تربیت، فرهنگ، سیاست و اقتصاد مؤثر است.
وی اضافه کرد: قرآن کریم از «حیات طیبه» سخن میگوید که بخشی از آثار آن در همین دنیا ظاهر میشود و بخشی در جهان آخرت است. بنابراین عرفان و اخلاق دینی علاوه بر مزایای اخلاق و عرفان سکولار، از آسیبهای آن مصون است و ثمرات عینی، علمی و قابل تحلیل فراوانی دارد.
نظر شما