به گزارش خبرگزاری حوزه در بوشهر، تهذیب طلاب صرفاً با تذکر و توصیههای اخلاقی پیش نمیرود؛ بلکه به نقشه راهی نیاز دارد که همه ابعاد وجودی طلبه را در بر بگیرد. حجتالاسلام امید ماندگار، معاون تهذیب حوزه علمیه استان بوشهر، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، از برنامه جامع تربیتی سال تحصیلی جدید سخن میگوید؛ برنامهای فرآیندمحور، مدرسهبنیاد و انعطافپذیر که با هدف پرورش "عالم ربانی مجاهد" طراحی شده و از سحرخیزی و درس اخلاق تا اردوهای جهادی و توانمندسازی اساتید را در بر میگیرد.
حوزه: برنامههای اصلی معاونت تهذیب برای سال تحصیلی جدید چیست؟
بر اساس سند «برنامه جامع تربیتی ۱۴۰۵-۱۴۰۴»، معاونت تهذیب در سال تحصیلی جدید، اجرای یک نظام برنامهریزی شده و چندلایه را در دستور کار دارد. هسته مرکزی این برنامه، «برنامه جامع تربیتی» است که به صورت فرآیندمحور و مدرسهبنیاد طراحی شده است. این برنامه صرفاً مجموعهای از فعالیتهای پراکنده نیست، بلکه نقشه راهی است که با درنظرگیری همه ابعاد وجودی طلبه (ساحتهای تربیتی) و با هدف نهایی تربیت «عالم ربانی مجاهد» تدوین شده است.
اجرای این برنامه در قالب برنامههای زمانبندیشده روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه صورت میگیرد. برای مثال، برنامههای روزانه بر اعمالی چون سحرخیزی، اقامه نماز جماعت، تلاوت قرآن (تلاوت نور) و نظافت شخصی و محیطی تأکید دارد تا نظم و انضباط و روحیه عبادت را در وجود طلبه نهادینه کند. برنامههای هفتگی مانند برگزاری درس اخلاق، تشکیل حلقههای تربیتی و پخش بیانات رهبری، به تقویت بنیه فکری و اخلاقی طلاب میپردازد. برنامههای ماهانه و سالانه نیز، مانند اردوهای جهادی، نشستهای بصیرتی و برنامههای هنری، فرصتی برای تعمیق باورها، کسب مهارتهای اجتماعی و خدمت به مردم فراهم میآورند.
نکته کلیدی، انعطافپذیری این برنامه است؛ به گونهای که هر مدرسه با توجه به بوم، امکانات و سطح طلاب خود، میتواند آن را بومیسازی کرده و اجرا نماید.
حوزه: چگونه برنامههای تهذیبی را با سطوح مختلف طلاب هماهنگ میکنید؟
هماهنگی برنامهها با سطوح مختلف طلاب، از طریق دو مکانیسم اصلی «تفکیک پایهای» و «شخصیسازی» انجام میپذیرد.
ابتدا، محتوای کارگاههای تربیتی (که حداقل ۳۰ کارگاه در سال است) به گونهای طراحی شده که برای پایههای مختلف تحصیلی (مقدماتی، سطح یک، تخصصی) قابل تفکیک است. به عنوان مثال، یک طلبه مقدماتی ممکن است در کارگاه "آداب طلبگی" شرکت کند، در حالی که یک طلبه سطح بالاتر در کارگاه "سبک زندگی اسلامی" یا "مبانی تربیت سیاسی" حضور می یابد.
ثانیاً، و مهمتر از آن، نقش راهنمایان تربیتی است. هر راهنما مسئولیت راهبری تربیتی گروهی از طلاب را بر عهده دارد. این راهنمایان با شناخت فردی از هر طلبه (از طریق مصاحبه، مشاهده و تهیه "رهنامه رشد")، برنامههای عمومی مدرسه را برای او تفسیر و شخصیسازی میکنند. آنها مشخص میکنند که یک طلبه خاص برای رشد در کدام ساحت خاص توجه دارد و چگونه میتواند از برنامههای مدرسه بیشترین بهره را ببرد. این رویکرد، تضمین میکند که یک برنامه واحد، به صورت یکنواخت و غیرمنعطف برای همه اجرا نشود، بلکه به تناسب نیاز و سطح هر فرد، اثرگذاری خود را داشته باشد.
حوزه: چه رویکردی در کاهش مشکلات رفتاری یا ضعفهای اخلاقی طلاب دنبال میشود؟
رویکرد معاونت تهذیب در قبال مشکلات اخلاقی، ترکیبی از پیشگیری، فرهنگسازی و مداخله هدفمند است.
پیشگیری و فرهنگسازی (برنامه پنهان): اساس کار بر پیشگیری استوار است. این امر از طریق ایجاد یک محیط تربیتی سالم محقق میشود. منظور از محیط، تنها فضای فیزیکی نیست، بلکه سیره عملی مدیر، معاون تهذیب و اساتید است. وقتی طلبه ببیند استادش به نماز اول وقت مقید است، با ادب و احترام با دیگران رفتار میکند و در مشکلات به یاری دیگران میشتابد، این بزرگترین درس عملی اخلاق است. این همان "برنامه پنهان" تربیتی است که ضامن موفقیت برنامههای آشکار است.
مداخله نرم (برنامه آشکار): برنامههای روزمره مانند تذکر اخلاقی غیرمستقیم در کلاس درس توسط اساتید، یا گفتگوهای صمیمانه در حلقههای تربیتی، فرصتی برای ترمیم ضعفهای اخلاقی در فضایی دوستانه و بدون تحمیل فراهم میکند.
مداخله تخصصی: اگر مشکل حادتر باشد، مشاور مدرسه وارد عمل میشود. مشاور با طلبه به صورت فردی کار کرده و با استفاده از روشهای مشاورهای، به ریشهیابی و حل مسئله میپردازد. در موارد بسیار خاص، ممکن است از ظرفیتهای تخصصی خارج از مدرسه نیز استفاده شود.
نکته مهم این است که رویکرد، تنبیهی و قهری نیست، بلکه اصلاحی، همراه با دلسوزی و ایجاد انگیزه درونی در طلبه برای تغییر است.
حوزه: آیا برنامههای ویژهای برای تقویت مهارتهای اخلاقی مدرسین دارید؟ در صورت پاسخ مثبت، نمونهای بیان فرمایید.
بله، بدون تردید نقش استاد به عنوان الگوی عملی، از کلیدیترین ارکان تربیت است. معاونت تهذیب برای توانمندسازی اساتید در این زمینه، برنامههای زیر را دنبال میکند:
برگزاری دورهها و کارگاههای ویژه اساتید: این دورهها با عناوینی مانند «اخلاق حرفهای تدریس»، «روشهای تربیت غیرمستقیم»، «آشنایی با روانشناسی نوجوان و جوان» و «سلوک علمای گذشته» برگزار میشود. هدف، تجهیز استاد هم به دانش تربیتی و هم به تقویت بعد عملی اخلاق در وجود خودش است.
استفاده از ظرفیت علماء و بزرگان اخلاق: از علمایی که به صورت تخصصی در زمینه اخلاق عملی و سلوک فعالیت میکنند، دعوت میشود تا در نشستهای هماندیشی با اساتید حاضر شده و به گفتگو بپردازند.
تشکیل گروههای همتای اساتید: گروههایی از اساتید علاقهمند تشکیل میشود تا در قالب حلقههای مطالعاتی یا جلسات هفتگی، به مطالعه کتب اخلاقی و انس با آیات و روایات بپردازند و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند.
به عنوان یک نمونه عینی، میتوان به «دوره تعالی مدیران و اساتید» اشاره کرد که یکی از سرفصلهای اصلی آن، «شیوههای تعامل تربیتی با نسل جدید» است و به اساتید میآموزد چگونه با زبان گفتمان امروزی، مفاهیم اخلاقی را انتقال دهند. همین جا از همه مدیران و اساتید مدارس علمیه استان دعوت میکنم که در این دورهها شرکت نموده و مدارس خود رو از فوائد این دورهها بهرهمند نمایند.
حوزه: نقش خانواده و ارتباط با والدین طلاب را در فرایند تهذیب چگونه میبینید و چه سیاستهایی دارید؟
خانواده، اولین و مهمترین نهاد تربیتی است و مدرسه علمیه بدون همراهی خانواده، نمیتواند در امر تربیت موفق باشد. نقش خانواده را "شریک راهبردی" در فرآیند تهذیب میدانیم.
سیاستها و برنامههای ما برای تحقق این ارتباط شامل موارد زیر است:
برقراری کانالهای ارتباطی مستمر: تعیین یک رابط (معمولاً معاون تهذیب یا راهنمای تربیتی) برای تماس تلفنی، ارسال گزارشهای دورهای و پاسخگویی به سوالات اولیا.
دعوت از اولیا در مناسبتها: دعوت از خانوادهها برای حضور در مراسم افتتاحیه سال تحصیلی، جشنهای پایان دوره، مراسم عزاداری و... تا همدلی و همراهی افزایش یابد.
برنامههای مشترک: سازماندهی اردوهای خانوادگی یا جلسات سخنرانی و مشاوره برای والدین، تا هم آنان از فضای حوزوی بهرهمند شوند و هم نحوه همراهی با فرزند طلبه خود را بیاموزند.
مداخله سازنده در بحران: در صورت بروز هر مشکل آموزشی یا تربیتی برای طلبه، بلافاصله با خانواده تماس گرفته و در یک فضای همدلانه، برای رفع مشکل چارهجویی میشود.
بازدید و عیادت: مسئولان مدرسه به مناسبتهای مختلف از خانواده طلاب به ویژه در مواقع بیماری یا وقایع خاص دیدن میکنند که این عمل، به ایجاد اعتماد و پیوند عاطفی کمک میکند.
حوزه: پیشرفت تهذیبی طلاب را چگونه ارزیابی و مستندسازی میکنید؟
ارزیابی پیشرفت تهذیبی، بر خلاف ارزیابی آموزشی، کیفی و فرآیندمحور است و عمدتاً از روشهای زیر استفاده میشود:
تهیه «پرونده تربیتی» برای هر طلبه: این پرونده، سندی پویاست که در طول دوران تحصیل طلبه تکمیل میشود. شامل:
«رهنامه رشد»: که توسط راهنمای تربیتی تنظیم میشود و اهداف کوتاهمدت و بلندمدت تربیتی طلبه در آن درج میگردد.
گزارشهای مشاهده رفتار: گزارشهایی از مشارکت طلبه در برنامهها، تعاملش با دیگران، نظم و انضباط او و...
نتایج مصاحبههای دورهای: گفتگوهای منظم راهنمای تربیتی با طلبه درباره چالشها و پیشرفتهایش.
ارزیابی ۳۶۰ درجه: در برخی موارد، نظر اساتید، مسئولان خوابگاه و حتی همحجرهایهای طلبه درباره اخلاق و رفتار او پرسیده میشود تا ارزیابی جامعتر شود.
سامانه جامع تهذیب و تربیت که راهاندازی خواهد شد: اطلاعات کیفی جمع آوری شده از طریق روشهای بالا در این سامانه الکترونیکی ثبت میشود. این سامانه به معاونت تهذیب استان و ستاد مرکزی این امکان را میدهد تا به صورت تجمیعی، روند رشد تربیتی طلاب یک مدرسه یا استان را رصد کرده و تحلیل کنند.
ارزیابی از طریق پروژههای عملی: مشارکت طلبه در فعالیتهای جهادی، اجتماعی و فرهنگی، خود یک شاخص عینی از رشد تربیتی اوست که مستند میشود.
حوزه: چه ظرفیتها و موانعی در اجرای برنامههای تهذیب در استان بوشهر وجود دارد؟
ظرفیتهای بومی و اعتقادی: مردم استان بوشهر دارای عقاید ریشهدار مذهبی و علاقه خاص به اهل بیت(ع) هستند که زمینه بسیار مساعدی برای فعالیتهای تربیتی و معنوی فراهم میکند.
تاریخچه مبارزاتی: روحیه جهادی و انقلابی در مردم این استان قوی است که میتواند در قالب اردوهای جهادی و برنامههای ایثار و شهادت مورد استفاده قرار گیرد.
وجود علماء و شخصیتهای تاثیرگذار: وجود بزرگان و علمایی که میتوانند به عنوان الگو و مرجع برای طلاب عمل کنند.
مدارس قرآنی: وجود مدارس با سابقه قرآنی، یک ظرفیت تخصصی برای تمرکز بر ساحت تربیت ایمانیقرآنی است.
برخی موانع هم شامل موارد ذیل است:
محدودیتهای زیرساختی: برخی مدارس ممکن است از نظر فضای فیزیکی، امکانات ورزشی، سالن مناسب برای برگزاری مراسم و کارگاهها با محدودیت مواجه باشند.
چالشهای مالی: کمبود بودجه اختصاصی برای اجرای کیفیت بالای برخی برنامهها مانند اردوهای گسترده یا خرید تجهیزات.
نیاز به توانمندسازی نیروی انسانی: ممکن است برخی از معاونان تهذیب یا راهنمایان تربیتی نیاز به آموزشهای بیشتر برای اجرای اثرگذار برنامهها داشته باشند.
جاذبههای رقابتی: گاهی جاذبههای فضای مجازی یا سایر عوامل محیطی، میتواند با برنامههای تربیتی رقابت کرده و تمرکز طلاب را کاهش دهد.
حوزه: چه برنامه ای برای مدارس قرآنی دارید و در حال حاضر چه تعداد طلبه قرآنی در استان وجود دارد؟
برای مدارس قرآنی، برنامهها در دو سطح عمومی و تخصصی تعریف شده است:
برنامههای عمومی: تمام برنامههای مندرج در برنامه جامع تربیتی (مانند تلاوت نور روزانه، محافل انس با قرآن) در این مدارس با قوت بیشتری اجرا میشود.
برنامههای تخصصی: برگزاری کارگاههای تخصصی تجوید، صوت و لحن، حفظ موضوعی، تفسیر قرآن و رقابتهای درونمدرسهای و استانی در این زمینهها. همچنین، مشارکت این مدارس در برپایی محافل قرآنی در سطح شهر و استان و استفاده از طلاب قرآنی برای آموزش به عموم مردم.
حوزه: آیا قرار است مدارس قرآنی دیگری به مدارس قرآنی شما اضافه شوند؟
سیاست کلان معاونت تهذیب، تقویت و عمقبخشی به مدارس قرآنی موجود است قبل از آنکه به فکر توسعه کمی و تأسیس مدارس جدید باشیم. اولویت، ارتقای کیفیت آموزشی و تربیتی در مدارس فعلی است.
تا کنون فقط مدرسه علمیه امام خمینی(ره) بوشهر در استان مدرسه قرآنی(با رویکرد حفظ و مفاهیم محور) بود که امسال با توجه به ایجاد ظرفیتهای لازم مدرسه علمیه چهارده معصوم علیهم السلام برازجان هم به این مدترس اصافه شد با این حال اگر ظرفیت و تقاضای از طرف دیگر مدارس علمیه استان وجود داشته باشد و زیرساختهای لازم فراهم شود، امکان توسعه و تأسیس مدارس جدید قرآنی پس از بررسیهای کارشناسی و تصویب در شورای مربوطه، امکانپذیر است. اما در کوتاهمدت، تمرکز بر بهینهسازی وضعیت موجود است.
حوزه: برنامههای تهذیب برای تقویت ارتباط طلاب با جامعه و خدمت اجتماعی چیست؟
این موضوع از اهداف اصلی برنامه جامع تربیتی است و تحت ساحت "تربیت اجتماعی" پیگیری میشود. برنامهها شامل:
اردوهای جهادی: اعزام طلاب به مناطق محروم برای ارائه خدمات فرهنگی، عمرانی، بهداشتی و آموزشی. این برنامه، تجربه عملی «خدمت و ایثار» را برای طلبه فراهم میکند.
طرح «مدرسه- مسجد – محله»: تشویق و سازماندهی طلاب برای حضور فعال در مساجد محلات و همکاری با امام جماعت در برگزاری مراسم، آموزش قرآن به نوجوانان و حل مشکلات محلی.
ایستگاههای صلواتی و موکبهای محلی: برپایی موکب در ایام خاص (مانند محرم، صفر، اربعین) در مکانهای عمومی توسط طلاب، به عنوان تمرین خدمترسانی و ارتباط با مردم.
بازدید و گفتگو: سازماندهی بازدیدهای گروهی طلاب از کارخانجات، ادارات، پایگاههای مقاومت و محلات مختلف به منظور شناخت واقعیات جامعه.
آموزش عمومی: تشویق طلاب به برگزاری کلاسهای آموزشی ساده (احکام، عقاید، اخلاق) برای عموم مردم در مساجد یا سالنهای عمومی.
پاسخگویی به شبهات: آموزش طلاب برای پاسخگویی به سوالات و شبهات دینی مردم در قالب میزهای گفتگو.
حوزه: چشمانداز پنجساله معاونت تهذیب را چطور تعریف میکنید؟
چشمانداز پنجساله معاونت تهذیب را میتوان در قالب چند محور کلیدی تعریف کرد:
نهادینهسازی کامل برنامه جامع تربیتی: به گونهای که همه مدارس علمیه استان، نه تنها با مفاد این برنامه آشنا باشند، بلکه بتوانند به صورت مستقل و خلاقانه آن را مطابق با شرایط خود طراحی، اجرا و ارزیابی کنند.
تحول در برنامه پنهان تربیتی: ارتقای کیفی فضای عمومی مدارس، سیره عملی مدیران و اساتید و روابط انسانی به گونهای که خودِ محیط مدرسه، بزرگترین عامل تربیتی باشد.
ارتقای جایگاه اجتماعی مدارس علمیه: تبدیل شدن مدارس علمیه به کانونهای فعال تربیتی، فرهنگی و اجتماعی در شهرها و روستاها، که مردم برای حل مشکلات و دریافت خدمات دینی به آنجا مراجعه کنند.
توانمندسازی حداکثری نیروی انسانی: آموزش و پرورش معاونان تهذیب، راهنمایان تربیتی و مشاوران به گونهای که به کارشناسان خبره و الگوهای عملی تربیت تبدیل شوند.
توسعه کمی و کیفی تشکلهای طلبگی: تقویت گروههای جهادی، فرهنگی و اجتماعی به رهبری طلبه، به طوری که طلاب خود، پیشقراولان اجرای برنامههای تربیتی و خدمت به مردم باشند.
استقرار نظام یکپارچه نظارت و ارزیابی: ایجاد سامانههای کارآمد برای پایش مستمر فرآیند تربیت در سطح مدرسه، استان و ستاد، به منظور اصلاح و به روزرسانی مداوم برنامهها.
در مجموع، چشمانداز، حرکت از حالت سنتی و دفعی در امر تربیت، به سمت نظامی برنامه محور، مدرسه بنیاد، مشارکت جو و اثرگذار در ترسیم چهره یک طلبه عالم، متعهد، انقلابی و مردمی است.
انتهای پیام/
نظر شما