حوزه علمیه در دوران طلایی علم و تحقیق قرار دارد / نباید برای حل مسائل جدید از ضوابط اجتهادی عدول کنیم

به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عصر روز شنبه در هم‌اندیشی طلاب و اساتید دروس فقه‌های تخصصی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) که در سالن جلسات امام خمینی(ره) این مرکز در قم برگزار شد، با اشاره به وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه اظهار داشت: حوزه علمیه در یکی از دوران‌های بسیار طلایی خود قرار دارد؛ با وجود مشکلات معیشتی که طلاب با آن مواجه‌اند و همه از آن رنج می‌بریم، اما باید اذعان کرد که امروز چشم‌اندازهای وسیع و امیدبخشی از علم و دین پیش روی طلاب، فضلا و اساتید حوزه گشوده شده است.

افق‌های بی‌پایان در پژوهش‌های حوزوی

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) افزود: نمی‌خواهم مقایسه‌ای با عرصه‌های علمی و صنعتی دیگر کشورها داشته باشم، گرچه در آن زمینه‌ها نیز پیشرفت‌های قابل توجهی صورت گرفته است، اما باید گفت میدانی که امروز برای تحقیق و تخصص در حوزه‌های علمیه فراهم شده، به معنای واقعی کلمه با هیچ عرصه دیگری قابل مقایسه نیست.

آیت‌الله فاضل لنکرانی تصریح کرد: در سایر علوم، تحقیقات غالباً محدود به امکانات مادی است، اما در حوزه، به برکت انقلاب اسلامی و اندیشه‌های بلند امام خمینی(ره)، هزاران میدان پژوهشی جدید در برابر ما گشوده شده است. باید شکرگزار این نعمت الهی باشیم و از فرصت‌های موجود نهایت بهره را ببریم.

لزوم گسترش مبانی اجتهادی در فقه‌های تخصصی

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با قدردانی از اساتید و فضلایی که در شکل‌گیری فقه‌های مضاف و تخصصی نقش داشته‌اند، اظهار کرد: از همه اساتید محترمی که از آغاز در تدوین و تدریس فقه‌های نوپدید مانند فقه پزشکی، فقه سیاسی و فقه تربیت با ما همکاری داشته‌اند تشکر می‌کنم. یقین دارم در آینده، تاریخ حوزه از این حلقه‌های اولیه فقه مضاف به‌عنوان نقطه عطفی در تحول علمی حوزه یاد خواهد کرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه تأکید کرد: طلاب باید دانش و اطلاعات خود را در مبانی اجتهادی و مسائل دینی توسعه دهند. نباید چنین پنداشت که اگر طلبه‌ای در فقه پزشکی تخصص پیدا کرد، دیگر نیازی به آشنایی با مباحث فقه هنر یا فقه تربیت ندارد. دین، مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته از اعتقادات، اخلاق، عبادات، معاملات و سیاست است که همگی در جهت سعادت و کمال انسان طراحی شده‌اند.

پیوستگی علوم دینی؛ ضرورتی برای اجتهاد جامع

آیت‌الله فاضل لنکرانی خاطرنشان کرد: مراد از پیوستگی اجزای دین، این است که هدف مشترک همه بخش‌های معرفتی و عملی دین، تربیت انسان و تأمین حیات فردی و اجتماعی اوست. بنابراین، یک مجتهد جامع باید میان ابعاد مختلف معارف دینی پیوند برقرار کند تا بتواند پاسخ‌گوی نیازهای متنوع جامعه باشد.

این استاد حوزه علمیه در ادامه سخنان خود با اشاره به رسالت علمی و دینی طلاب تأکید کرد: اگر قدر این دوران را بدانیم و با جدیت در مسیر تحقیق، اجتهاد و نوآوری گام برداریم، حوزه‌های علمیه می‌توانند در آینده نه‌چندان دور، مرجع اصلی تولید دانش دینی در جهان اسلام باشند.

لزوم جامع‌نگری در مطالعات طلاب

آیت‌الله فاضل لنکرانی تأکید کرد: طلبه‌ای در مسیر تخصص فقهی موفق است که مطالعاتی جامع و فراگیر در همه عرصه‌های علوم دینی داشته باشد و نگاه تک‌بعدی به فقه، مانع رشد علمی او می‌شود.

تخصص فقهی نیازمند اشراف بر همه ابواب فقه است

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تأکید بر اهمیت مطالعات فراگیر طلاب در عرصه‌های مختلف فقهی اظهار داشت: طلبه در همان رشته‌ای که تحصیل می‌کند زمانی موفق خواهد بود که نگاه جامع به کل فقه داشته باشد. اگر کسی در فقه معاملات کار می‌کند، نمی‌تواند بگوید فقه عبادات به من ربطی ندارد یا در کارم تأثیری نمی‌گذارد؛ این ابواب در بسیاری از موارد با یکدیگر ارتباط دارند.

فقه بدون اطلاع از سایر ابعاد دین ممکن نیست

وی افزود: نباید تصور شود اگر طلبه‌ای وارد فقه تخصصی مانند فقه پزشکی شد، تنها همان مباحث را دنبال کند و از دیگر بخش‌های فقه بی‌نیاز است. تخصص در فقه بدون اطلاع از سایر ابعاد دین ممکن نیست.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به دیدگاه برخی بزرگان درباره «تجزی در اجتهاد» خاطرنشان کرد: گرچه ما تجزی در اجتهاد را ممکن می‌دانیم، اما حتی در این حالت نیز فردِ متجزی باید بر سایر زوایای فقه و دین آگاهی نسبی داشته باشد. طلبه‌ای که وارد رشته تخصصی فقه می‌شود نباید تصور کند درس خارج او پایان یافته است؛ بلکه باید بیش از پیش در مبانی فقهی خود کار کند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت «موضوع‌شناسی» در فقه‌های تخصصی اشاره کرد و گفت: در رشته‌های تخصصی، بخش قابل‌توجهی از مباحث به موضوع‌شناسی اختصاص دارد. اما باید تعیین شود فقیه تا چه میزان به موضوع‌شناسی نیاز دارد.

وی با بیان اینکه دیدگاه‌ها در این زمینه متفاوت است، ادامه داد: برخی می‌گویند فقیه نیازی به موضوع‌شناسی ندارد و برخی دیگر آن را "نیمه پنهان اجتهاد" می‌دانند؛ هر دو دیدگاه افراط و تفریط است. هرچند باید به موضوع‌شناسی بها داد، اما نباید آن را تا این اندازه توسعه داد که گویی نیمی از اجتهاد است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: به‌گمان من، علاوه بر این دو قسم، قسم سومی نیز وجود دارد و آن "موضوعات واقعی" است که در آنها واقعیت‌ها نقش اساسی دارند. فقیه باید شناخت لازم از موضوع داشته باشد، نه الزاماً همه علوم مرتبط را بداند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی در ادامه افزود: برای مثال، طلبه‌ای که در فقه سیاسی کار می‌کند، خوب است از انواع حکومت‌ها و ساختارهای سیاسی آگاه باشد، اما لازم نیست تمام جزئیات حکومت‌های دنیا را بداند. مهم آن است که برای استنباط احکام، شناخت کافی از مفهوم حکومت دینی و مبانی اسلامی داشته باشد.

اسلام دارای حکومت است و این امر برای ما روشن‌تر از خورشید است

وی تأکید کرد: اسلام دارای حکومت است و این امر برای ما روشن‌تر از خورشید است. وقتی اندیشه‌های غربی درباره جامعه، حکومت و مردم را می‌خوانیم، درمی‌یابیم که هیچ راه معقولی جز نظام حکومتی اسلام وجود ندارد.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: نباید وقت طلاب در موضوع‌شناسی‌های غیرضروری تلف شود. در برخی مباحث، مانند ارز دیجیتال، لازم است فقیه بداند آیا این ابزار مالی، مالیت و پشتوانه دارد یا نه، اما لازم نیست خود طلبه وارد معاملات یا فناوری‌های مربوط به آن شود.

تفکیک آیات فقهی؛ گامی در جهت تعمیق مطالعات تخصصی

آیت‌الله فاضل لنکرانی در ادامه با اشاره به ضرورت سازمان‌دهی منابع قرآنی در فقه‌های تخصصی گفت: به مدیران گروه‌های فقه مضاف توصیه می‌کنم که در هر رشته، آیات مربوط به آن رشته را جدا و تدوین کنند. برای مثال، اخیراً آیات مربوط به فقه پزشکی گردآوری شده که کار بسیار ارزشمندی است.

وی یادآور شد: چندی پیش جمعی از علمای اهل سنت در بازدید از این مجموعه، از وجود چنین آیات فقهی شگفت‌زده شدند و گفتند ما با اینکه قرآن را بارها خوانده‌ایم، هرگز به ذهنمان نرسیده بود که قرآن آیات خاصی درباره فقه پزشکی دارد.

آیت‌الله فاضل لنکرانی افزود: در مباحث فقه‌الحکومه نیز با بررسی قرآن متوجه شدیم ده‌ها آیه در زمینه حکومت اسلامی وجود دارد و در حقیقت جوهره اسلام، حکومت است؛ همان‌گونه که امام خمینی(ره) فرمودند: "الاسلام هو الحکومه".

تخصص در فقه امری ضروری و ارزشمند است

آیت‌الله فاضل لنکرانی تأکید کرد: تخصص در فقه امری ضروری و ارزشمند است، اما این تخصص باید بر پایه جامع‌نگری، موضوع‌شناسی دقیق و پیوند مستمر با قرآن و سنت شکل گیرد تا فقیه بتواند پاسخ‌گوی نیازهای نوپدید جامعه اسلامی باشد.

لزوم غنای مباحث فقه تربیت و فقه‌های مضاف در حوزه‌های علمیه

آیت‌الله فاضل لنکرانی با تأکید بر اهمیت گسترش فقه‌های مضاف در حوزه‌های علمیه، اظهار داشت: در مسیر تربیت دینی، پس از طی مقدمات لازم، باید به سراغ آیات مربوط به فقه تربیت برویم. انتظار ما از فضلای حوزه این است که بر غنای این مباحث بیفزایند و زمینه تدوین متون درسی غنی در این حوزه را فراهم کنند.

وی با اشاره به جایگاه مهم طلاب و فضلای جوان در گسترش علوم فقهی افزود: شما حلقه‌ها و هسته‌های اولیه فقه‌های مضاف در حوزه مقدسه قم هستید. باید متون متعددی در رشته‌های مختلف فقهی تولید و به حوزه ارائه شود تا هر رشته فقهی صاحب متن درسی رسمی و منسجم باشد.

ضرورت تدوین متون آموزشی در فقه‌های نوپدید

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به نمونه‌هایی از فقه‌های نوپدید گفت: در مباحثی مانند «فقه تلقیح مصنوعی»، آثار و کتاب‌های متعددی نگاشته شده است، اما هنوز لازم است متنی درسی و رسمی برای تدریس در حوزه‌های علمیه تنظیم شود تا مباحث مرتبط با تلقیح مصنوعی از دیدگاه فقه شیعه، به صورت نظام‌مند ارائه گردد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: این رویکرد باید در سایر شاخه‌ها مانند «فقه سیاسی» و «فقه تربیت» نیز دنبال شود تا در آینده هر مرکز حوزوی یا دانشگاهی بتواند از متون درسی منسجم در این زمینه‌ها بهره‌مند شود.

استخراج قواعد فقهی و اصولی مرتبط با هر رشته

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به ضرورت تبیین قواعد فقهی در رشته‌های تخصصی اظهار داشت: باید قواعد فقهیه و اصولیه مرتبط با هر حوزه را استخراج و به عنوان کتاب درسی معرفی کنیم. به عنوان نمونه در مباحثی مانند غربالگری باید مبانی‌ همچون حرمت سقط جنین، وجوب حفظ نفس، قاعده دفع ضرر محتمل و قاعده لاحرج، به صورت دقیق و مبنایی مورد بررسی قرار گیرد. ما مدعی نیستیم که هر رشته فقهی قواعد اصولی مستقل دارد، بلکه باید قواعد مرتبط و مؤثر در هر رشته را شناسایی و تبیین کنیم.

پیوند فقه با علوم انسانی در مسیر تمدن‌سازی

آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در پیام تاریخی ایشان به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه‌ علمیه قم، تأکید کرد: لازم است طلاب و فضلای حوزه این پیام را مکرر مطالعه و در آن تأمل کنند، چرا که راهکارهای اصلی پیشرفت حوزه‌ها به‌ویژه در عرصه فقه در آن تبیین شده است.

وی افزود: فقیه در عصر حاضر برای صدور فتوا باید با سایر علوم انسانی ارتباط داشته باشد. این تعامل بخشی از همان تمدن اسلامی است که رهبر معظم انقلاب بر تحقق آن تأکید دارند. فقه به تنهایی تمدن‌ساز نیست، بلکه باید در تعامل با علوم روز قرار گیرد؛ علومی که خود دین نیز بر اهمیت آن‌ها تأکید کرده است.

تاکید بر حفظ ضوابط اجتهاد در فقه‌های مضاف

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، با هشدار نسبت به خطر فاصله گرفتن از مبانی اجتهاد در فقه‌های نوپدید گفت: نباید برای حل مسائل جدید از ضوابط اجتهادی عدول کنیم. اگر بنا باشد برای حل برخی مشکلات، اصول فقهی را کنار بگذاریم، دیگر نیازی به فقه پزشکی یا فقه‌های دیگر نخواهد بود.

وی ادامه داد: در مسائل پزشکی مانند غربالگری باید با حفظ مبانی‌ چون حرمت سقط جنین و وجوب حفظ نفس، به دنبال راهکارهای فقهی بود. هدف فقه‌های مضاف، تحکیم فقه است، نه عبور از اصول آن.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با قدردانی از حضور اساتید و فضلای حوزه اظهار داشت: هدف از این نشست، تقدیر از تلاش‌های اساتید و طلاب و تأکید بر افزایش همت در مسیر تدوین و آموزش فقه‌های تخصصی است. نباید هدف از حضور در این دوره‌ها صرفاً اخذ مدرک تخصصی در فقه پزشکی یا فقه سیاسی باشد، بلکه هدف اصلی باید خدمت به دین، فقه و علم باشد.

لزوم تبیین فقه تربیت در برابر الگوهای غربی

آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به شکل‌گیری «فقه تربیت» در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) گفت: با تلاش فضلای محترم، این فقه نوپا در حال شکل‌گیری است. با این حال، هنوز حوزه‌های علمیه نتوانسته‌اند ابعاد تربیت دینی را به صورت علمی و نظام‌مند به دانشگاه‌ها و مراکز علمی جهان معرفی کنند.

ضرورت احیای فقه اسلامی در عرصه‌های مختلف

وی تأکید کرد: متأسفانه تربیت در نظام آموزشی ما همچنان بر پایه الگوهای غربی است. حوزه باید تبیین کند که تربیت بر اساس مبانی دینی چیست و چگونه می‌تواند الگویی جامع برای نظام تعلیم و تربیت اسلامی ارائه دهد.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پایان خاطرنشان کرد: امروز فرصت تاریخی برای بازشناسی و معرفی معارف اسلام فراهم شده است. حوزه‌های علمیه با تمام توان در جهت احیای فقه اسلامی در عرصه‌های مختلف گام بردارند.

انتهای پیام/