به گزارش خبرگزاری حوزه، این گزارش جامع به بررسی مسیر تحول حضور مسلمانان در جمهوری آرژانتین می‌پردازد. این فرآیند از ریشه‌های پنهان دوران استعمار آغاز شده، با موج‌های بزرگ مهاجرتی قرن نوزدهم و بیستم شکل گرفته و امروزه به مرحله‌ای از دیدپذیری معماری و ادغام کامل اجتماعی رسیده است.

توسعه اسلام در آرژانتین؛ مسیر تاریخی و ساختار نهادی

حضور اسلام در آرژانتین پدیده‌ای بنیادین است که به درک پیچیدگی الگوهای مهاجرتی و تنوع مذهبی این کشور کمک می‌کند و نقش مؤثری در شکل‌دهی به هویت اجتماعی آن دارد.

۱. چارچوب‌های قانونی و خاستگاه مهاجرت
شکل‌گیری آرژانتین مدرن با ترویج مهاجرت پیوندی ناگسستنی داشت. «قانون مهاجرت و اسکان شماره ۸۱۷» موسوم به قانون آولاندا در سال ۱۸۷۶، مجوز ورود اولین مسلمانان را صادر کرد. هدف از این قانون مسکونی کردن سرزمین‌ها و تقویت توسعه کشاورزی اعلام شد. هرچند این مقررات با سوگیری به نفع مهاجران اروپایی تدوین شده بود، بحران‌های منطقه شام باعث شد هزاران نفر برای یافتن زندگی بهتر از اقیانوس اطلس عبور کنند.

مهاجران سوری، لبنانی و فلسطینی در ابتدا با برچسب «ترک‌ها» (Turcos) شناخته می‌شدند؛ این اصطلاح از یک نیاز اداری برای طبقه‌بندی دارندگان گذرنامه امپراتوری عثمانی نشأت گرفت و هویت اسلامی و تنوع قومی آن‌ها را نادیده می‌گرفت. با گذر زمان، این برچسب به نامی عامیانه تبدیل شد که امکان حضور و فعالیت این گروه‌ها در ساختار تجاری آرژانتین را فراهم کرد.

۲. توسعه نهادی و مرکز اسلامی جمهوری آرژانتین (CIRA)
نهادینه‌سازی اسلام در آرژانتین از استان بوئنوس آیرس آغاز شد. در سال ۱۹۱۷، مهاجرانی از جنوب لبنان «انجمن خیریه اتحادیه اسلامی» را در شهر بریسو تأسیس کردند. این حرکت با بنیان‌گذاری «انجمن عربی اسلامی» در سال ۱۹۲۲ در بوئنوس آیرس ادامه یافت و پایه‌های نمایندگی ملی اسلام در این کشور را شکل داد.

تأسیس «انجمن پان‌اسلامیسم» در سال ۱۹۳۱ نقطه عطفی در سازماندهی جامعه مسلمانان آرژانتین بود و این نهاد در سال ۱۹۵۷ به «مرکز اسلامی جمهوری آرژانتین» (CIRA) تغییر نام داد و نقش نهاد مادر جامعه اسلامی را بر عهده گرفت.

از مهم‌ترین خدمات CIRA می‌توان به اجرای سیستم صدور گواهی «حلال» از سال ۱۹۷۸ اشاره کرد که به عنوان «گذرنامه صادراتی» محصولات آرژانتینی در بازارهای جهانی شناخته می‌شود. همچنین، مجتمع آموزشی «عمر بن الخطاب» که در سال ۱۹۹۰ تأسیس شد، با ارائه آموزش‌های دوزبانه، به فرزندان مهاجران کمک می‌کند تا بدون از دست دادن پیوند با هویت دینی و فرهنگی خود، در جامعه ادغام شوند.

۳. تحول منظر معماری اسلامی
مرکز اسلامی (CIRA) در سال ۱۹۸۵، «مسجد الاحمد» را افتتاح کرد که نخستین ساختمان در آرژانتین با سبک معماری سنتی اسلامی شامل مناره به شمار می‌رود. نقطه اوج حضور فیزیکی اسلام در کشور، افتتاح «مرکز فرهنگی اسلامی ملک فهد» در سال ۲۰۰۰ در محله پالرمو بود. این مرکز به عنوان بزرگترین مسجد آمریکای لاتین، علاوه بر فضای عبادی، نقش فرهنگی مهمی در ترویج آگاهی از اسلام و تقویت تعامل فرهنگی در بستر جهانی‌سازی ایفا می‌کند.

چشم‌اندازهای منطقه‌ای، میراث استعماری و چالش‌های ادغام اسلام در آرژانتین

پس از تثبیت نهادهای اسلامی، بررسی لایه‌های کمتر دیده شده اما بنیادین، ابعاد متنوع حضور اسلام در آرژانتین را روشن می‌کند.

۱. سوبسترای نامرئی: حضور اسلامی در مرحله استعماری و نیابت سلطنت
تحقیقات آکادمیک معاصر نشان می‌دهند که حضور اسلام در آرژانتین پیشینه‌ای قدیمی‌تر از قرن نوزدهم دارد.

میراث مورسکو و هنر مُدَجَّن: نخستین حاملان ایمان اسلامی، پس از سقوط اندلس، از طریق کشتی‌های فاتحان اسپانیایی وارد قاره آمریکا شدند. این افراد مورسکوها بودند؛ مسلمانانی که تحت فشار مجبور به تغییر دین شده بودند. علی‌رغم محدودیت‌های مذهبی، آن‌ها موفق شدند در مستعمرات اسپانیایی مستقر شوند و سبک معماری مُدَجَّن (Mudéjar) را به منطقه معرفی کردند. همچنین، اصطلاحات فنی مانند «بنا» (Albañil) و «معمار» (Alarife) که ریشه عربی دارند، نشان‌دهنده تأثیر مهندسی و زیبایی‌شناسی اسلامی در بناهای قدیمی است.

اسلام آفریقایی در بوئنوس آیرس قرن هجدهم: پیشینه دیگر حضور اسلامی مربوط به آفریقایی‌های برده‌شده است. بوئنوس آیرس به عنوان مرکز توزیع برده‌ها عمل می‌کرد و در میان گروه‌هایی مانند ماندیگوها، افرادی با ایمان عمیق اسلامی وجود داشتند. هرچند هویت مذهبی آن‌ها در اسناد ثبت نمی‌شد، پژوهش‌های پسااستعماری نشان می‌دهند که میراث فرهنگی و اخلاقی آنان تا قرن نوزدهم در جوامع آفریقایی-آرژانتینی باقی مانده بود.

۲. جغرافیای مناطق داخلی: انقلاب تجاری و زندگی روستایی
ادغام اجتماعی و اقتصادی مسلمانان در استان‌های داخلی آرژانتین، نمونه‌هایی از همزیستی و تعامل فرهنگی فراهم کرده است.

لا آنخلیتا؛ واحه اسلامی در پامپا: در منطقه «خنرال آرنالس» استان بوئنوس آیرس، روستای «لا آنخلیتا» قرار دارد که حدود ۷۰٪ ساکنان آن نوادگان مهاجران مسلمان سوری هستند. این جامعه از طریق «انجمن عربی اسلامی علوی» هویت دینی و فرهنگی خود را حفظ کرده و نمونه‌ای از هماهنگی سنت‌های مذهبی با سبک زندگی روستایی آرژانتین را ارائه می‌دهد.

توکومان و ابداع میکرواعتراض: در استان توکومان، مهاجران مسلمان با حضور در بازارهای اصلی، اقتصاد محلی را متحول کردند. یکی از سهم‌های قابل توجه آن‌ها، ترویج سیستم «دفترچه نسیه» (libreta de almacén) بود؛ سیستمی مبتنی بر اعتماد که دسترسی اقشار ضعیف به کالاها را تسهیل می‌کرد. مسجد «الشهید» در توکومان، مرجعی برای مسلمانان علوی و شیعه و همچنین کل جامعه محلی به شمار می‌رود.

کانون‌های قرطبه (کوردوبا) و مندوزا: «انجمن عربی مسلمان قرطبه» مهم‌ترین نهاد اسلامی در مناطق داخلی است که به اشاعه فرهنگ اسلامی می‌پردازد. در مندوزا نیز، انجمن‌های اولیه نقش حمایتی از مهاجران تازه‌وارد، به ویژه در مواجهه با موانع زبانی و اداری، ایفا کرده‌اند.

۳. ساختار نهادی و تأثیر اقتصاد حلال
بلوغ جامعه اسلامی در آرژانتین با توانایی آن در ایجاد ساختارهای نهادی و تعامل با دولت نمایان می‌شود.

CIRA به عنوان بازیگر دیپلماتیک: مرکز اسلامی جمهوری آرژانتین فراتر از یک انجمن خیریه، به عنوان نماینده اصلی مسلمانان در تعامل با دولت و نهادهای بین‌المللی فعالیت می‌کند. مدیریت مجتمع آموزشی «عمر بن الخطاب» با زیرساخت‌هایی مانند کتابخانه و آزمایشگاه، مأموریت دوگانه‌ای دنبال می‌کند: ارائه آموزش عالی مطابق استانداردهای ملی و حفظ ارزش‌های قرآنی.

گواهی حلال؛ موتور محرک تجارت: صدور گواهی حلال توسط CIRA تضمین می‌کند که فرآیند تولید مواد غذایی و دارویی با قوانین اسلامی مطابقت دارد. این سیستم به عنوان استراتژی اقتصادی، امکان دسترسی محصولات آرژانتینی به بازارهای جهانی را فراهم می‌کند و بدین ترتیب، یک دستور مذهبی به ابزاری مؤثر در توسعه تجارت خارجی کشور تبدیل شده است.

۴. معماری و دیدپذیری: زبان سنگ‌ها

منظر شهری بوئنوس آیرس با ظهور ساختمان‌های اسلامی طراحی‌شده بر اصول سنتی، دوران «نامرئی بودن» حضور اسلام را پشت سر گذاشته است.

مسجد الاحمد؛ بازگشت به سنت: این مسجد شامل عناصر بنیادینی مانند محراب (جهت قبله)، منبر (برای خطبه‌های جمعه) و صحن وضو است. توسعه این بنا در سال ۲۰۰۹ پاسخی به رشد سریع پیروان در شهر بود و به تقویت حضور فیزیکی جامعه اسلامی کمک کرد.

مرکز فرهنگی اسلامی ملک فهد؛ عظمت و گفتگو: این مجتمع با مناره‌هایی به ارتفاع ۵۰ متر، ظرفیت پذیرش بیش از ۱۵۰۰ نمازگزار را دارد و خدماتی مانند بازدید رایگان و کلاس‌های زبان اسپانیایی برای مهاجران ارائه می‌دهد. این فضا به عنوان پلی فرهنگی عمل می‌کند و با باز کردن درهای خود به روی عموم، به زدودن پیش‌داوری‌ها و ارتقای گفت‌وگوی بین فرهنگی می‌پردازد.

۵. زندگی روزمره: اخلاق و رسانه‌های جمعی

برای مسلمانان آرژانتین، ایمان یک «سیستم زندگی» است که تمامی ابعاد روزمره را در بر می‌گیرد.

چالش‌های ادغام و همگون‌سازی: مسلمانان آرژانتین نمونه‌ای از ادغام موفق در جامعه هستند؛ آن‌ها بدون چشم‌پوشی از کدهای اخلاقی و تغذیه‌ای خود، به عنوان شهروندانی وطن‌پرست در حیات مدنی مشارکت می‌کنند. با این حال، مقابله با انگ‌ها و برداشت‌های نادرست رسانه‌های بین‌المللی همچنان چالشی مهم است که نهادها با صدور بیانیه‌های صلح‌طلبانه به آن پاسخ می‌دهند.

برنامه تلویزیونی "القلم" (El Cálamo): این برنامه که از شبکه دولتی TV Pública پخش می‌شود، فضایی تکثرگرا برای بررسی تاریخ، باورها و واقعیت‌های جامعه اسلامی فراهم می‌کند. برنامه با معرفی اسلام به عنوان آیینی مبتنی بر صلح و احترام، نقش مهمی در شکل‌دهی افکار عمومی آگاه و ارتقای تعامل فرهنگی دارد.

۶. افق‌های نو: پدیده گروش و گسترش به شهر اولاواریا

جمعیت‌شناسی مسلمانان در آرژانتین در حال تغییر کیفی است؛ اسلام دیگر صرفاً مذهب مهاجران نیست و آرژانتینی‌های بدون تبار عربی نیز جذب آن می‌شوند.

مسجد اولاواریا: افتتاح اولین مسجد در شهر اولاواریا در سال ۲۰۲۵، به رهبری «شیخ یوسف» (تازه‌مسلمان محلی با ریشه‌های آفریقای شمالی)، نقطه عطفی در گسترش اسلام به شهرهای میانی است. این مسجد با حدود ۱۲۰ پیرو، نشان‌دهنده خروج مرکزیت حضور اسلامی از بوئنوس آیرس و تقویت حضور در مناطق دیگر کشور است.

تنوع شاخه‌ها و همزیستی برادرانه: علیرغم تفاوت‌های جهانی میان شاخه‌های سنی و شیعه، در آرژانتین همکاری و همزیستی نزدیکی میان آن‌ها وجود دارد. شیعیان دوازده‌امامی در شهرهایی مانند بوئنوس آیرس، توکومان و قرطبه مساجد فعالی دارند و از طریق رسانه‌هایی مانند "Annur TV" در حیات فرهنگی و اجتماعی کشور مشارکت می‌کنند.

تحقیق درباره منشأ و توسعه اسلام در آرژانتین، مسیری از تاب‌آوری و موفقیت نهادی را آشکار می‌سازد. مسلمانان از بازرگانان دوره‌گرد اواخر قرن نوزدهم تا صادرکنندگان محصولات حلال در قرن بیست و یکم، همواره محرک پیشرفت بوده‌اند. اسلام در آرژانتین نه یک عنصر بیگانه، بلکه ستونی از موازائیک هویتی این کشور است که نمونه‌ای جهانی از همزیستی کثرت‌گرا و احترام به تنوع ادیان را ارائه می‌دهد.