آنچه در ذیل می‌خوانید گفت‌وگوی کوتاه سرویس علمی- فرهنگی مرکز خبر حوزه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد رضا مصطفی‌پور استاد حوزه و دانشگاه است.
*عید در اندیشه دینی به چه معنا می‌باشد؟
در لغت عید از ماده عود به معنای بازگشت می‌باشد، معمولا به ایام خاصی که یک نوع بازگشت به منظور برقراری یک نوع جشن در آن وجود داشته باشد، عید می‌نامند، مثلا به عید فطر به این منظور عید گفته می‌شود که انسان بعد از یک ماه روزه‌داری، جشن موفقیت و پیروزی عبادت را برگزار می‌کند.
در منابع دینی هم این معنا به کار رفته است که انسان مومن، زمانی شاداب است که به خداوند برگشت کرده و از معصیت پرهیز کند.
قال امیرالمومنین(ع) « كلُّ یوْمٍ لایعصی اللّهُ فیه فَهُوَ عیدٌ»
هر روزی که در آن روز خداوند معصیت نشود پس آن روز، عید است. (الحکم الزاهره ترجمه انصاری، ص695 )
اگر عید به این معنا باشد ملازم با جشن و شادی می‌باشد که موفقیت و پیروزی پشت سر گذاشته شده است.
*عید در منابع روایی شیعه از چه جایگاهی برخوردار است؟
در روایتی وارد شده است که وقتی رسول اکرم(ص) به شهر مدینه وارد شدند، مردم مدینه دو روز را به عنوان جشن و شادی و عید، تعظیم و تکریم می‌کردند بعد از ورود پیامبر‌اکرم(ص) آن حضرت مامور شد که به جای آن دور روز جشن شادی، عید فطر و عید قربان را قرار دهد و لذا فطر و قربان ره‌آورد اسلام برای پیروان دین مبین اسلام می‌باشد.
اگر انسان در عید قربان، شرایط و ویژگی‌های این عید را همچون ذکر، یاد خدا، صله‌ارحام و... را انجام دهد، طبق روایات شریف، پاداش دو چندان به انجام دهنده اعمال داده خواهد شد.
مسلمانان نیز وظیفه دارند از روز عید تجلیل کرده و با یاد خدا زنده نگه دارند و از فرصت این ایام جهت رشد و کمال معنوی و الفت در اجتماع بهره ببرند.
*آیا قبل از اسلام نیز، عید قربان جایگاهی در بین مردم داشته است؟
آن چه از آیات قرآن، روایات و تاریخ استفاده می‌شود، ریشه این مساله از داستان حضرت ابراهیم(ع) نشات می‌گیرد حضرت ابراهیم(ع) بعد از گذراندن موفقیت‌آمیز دو امتحان یعنی افتادن در آتش و بخشش همه اموار در راه خدا، با امتحان بزرگی از طرف خداوند روبرو شد، و آن قربانی کردن فرزندش اسماعیل، به امر خداوند باری تعالی می‌باشد.
خداوند در قرآن از زبان حضرت ابراهیم(ع) می‌فرماید: قال « فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ» (آیه 102 سوره صافات) پسرم من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نظر تو چیست؟
اسماعیل گفت: پدرم هر چه دستور داری، اجرا کن به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت (سوره صافات آیه 102) ابراهیم نیز به امر پروردگار، عملا اقدام به ذبح فرزندش می‌کند که در این بین از طرف خداوند فدیه‌ای(گوسفندی) فرستادند و حضرت ابراهیم(ع) آن فدیه را ذبح نمود.
حضرت ابراهیم به فرزندش فرمود: من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نه اینکه تو را ذبح کردم لذا خداوند نیز فرمود: «قد صدقّت الرویا» آن رویا را تحقق بخشیدی و به ماموریت خود عمل کردی؟ (صافات 105).
در واقع اراده خداوند، به این تعلق نگرفته بود که حضرت اسماعیل ذبح شود، بلکه اراده خداوند به این تعلق گرفته بود که حضرت ابراهیم(ع) مورد امتحان قرار گیرد و نتیجه این امتحان نیز سربلند بیرون آمدن حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل می‌باشد و لذا به واسطه پیروزی بر هوای نفسانی و سربلندی در امتحان، این روز عید واقع شده است.
* حقیقت عید قربان چیست؟
باطن و روح عید قربان در چنین روزی به این معنا است که انسان، نفس اماره و شیطان درون خود را در برابر خداوند قربانی کند.
انسانی که گرفتار هوای نفس، خودخواهی و دنیا طلبی است، نمی‌تواند راه کمال را طی کند لذا به همین مناسب گفته‌اند که عمل حضرت ابراهیم(ع) نماد قربانی کردن نفس اماره و شیطان درون در برابر خداوند و نماد موحد خالص می‌باشد.
انسانی که همه چیز را از آن خدا دانست و جمله «انا لله و انا الیه راجعون» را برای خود ملکه قرار داد، ایثار، فداکاری و گذشت برای او آسان خواهد گشت و در مواجهه با امتحان‌های الهی، مشکلی در انتخاب راه صحیح نخواهد داشت.
این مساله در دفاع مقدس به وضوح مشاهده شده است که شهدا و خانواده‌های شهدا و ایثارگران، هواهای نفسانی را در وجود خود کشتند و توانستند در جهت دفاع از ارزش‌های اسلامی قدم بردارند.
قربانی کردن هم در برابر خداوند راستین و هم در برابر خداوند دروغین (بت‌ها) وجود دارد.
امروزه نیز بت‌پرستان در برخی کشورها مثل هند، برای بت‌های خود جهت رسیدن به اهدافی قربانی می‌کنند حتی گفته شده است برخی افراد بت‌پرست، به طور مخفیانه فرزند خود را برای خدایان دروغین قربانی می‌کنند و این امر رسالت موحدان را سنگین می‌کند.
*چه اعمالی در این روز از سوی شرع مقدس تاکید شده است؟
غسل، اذکار مخصوص، نماز عید، قربانی کردن و... از اعمال مستحبی عید قربان می‌باشد و برای افرادی که در این ایام به حج مشرف شده‌اند، اعمالی مثل قربانی کردن، حلق و تقصیر واجب می‌باشد.
یکی از مقولات ایامی مثل عید قربان یاد خدا می‌باشد و به این مساله در روایات تاکید نیز شده است در روایتی از امام حسن مجتبی(ع) وارد شده است که آن حضرت از جایی عبور می‌کردند و عده‌ای را می‌بینند که در حال سرگرمی و خندیدن می‌باشند.
حضرت فرمود: وای بر کسانی که روز سختی در پیش دارند و این روز بزرگ را با کارهای لغو و بیهوده پشت سر می‌گذارند، شما باید از این روز برای رشد، ترقی و برقراری پیوند با خداوند استفاده کنید.
اعیاد باید نقطه پرش و اوج‌گیری بندگی بر رسیدن به تعالی و کمال باشد ولی متاسفانه جوانان ما از این مباحث غافل هستند که باید به خود بیایند و از عمر خود به خوبی بهره ببرند.
*نکته خاصی در مورد قربان اگر باقی مانده است بفرمایید؟
مسلمانان باید قدر و ارزش اعیاد اسلامی (عید قربان، فطر، غدیر) را بدانند همان‌طور که در مورد عید فطر از امیرالمومنین(ع) بیان شده است« إنّما هو عيد لمن قبل اللَّه صيامه و شكر قيامه». «همانااین عید برای کسی عیداست که خداوندروزه او راقبول کرده وقیام او راشکر گذاری کند» (الحکم الزاهره با ترجمه انصاری ص695) در عید قربان نیز همین گونه است. یعنی کسانی که در این دهه ذی‌الحجه عبادات مستحبی انجام داده‌اند، در چنین روزی، برای آنها عید محسوب می‌شود و ابراهیم‌وار، بت نفس‌اماره خود را قربانی نموده‌اند.
