عید قربان همان سان که با نام حضرت ابراهیم و رسم بشکوه و تکان دهنده اش در عزم کردن برای قربانی اسماعیل به فرمان حق، عجین شده و با یاد سالار عاشقان حضرت اباعبدالله هم پیوند خورده که گرچه حج خویش را نیمه تمام گذارد و راه کربلا در پیش گرفت اما رسم قربانگاه او و شیدایی قربانیان عاشق پیشه اش برای همیشه روزگار در تاریخ انسانیت جاودانه شد.

 خبرگزاری حوزه/ وقتی موسم حج فرامی رسد و موعد عید سعید قربان نزدیک می شود، دلها را ولوله ای فرامی گیرد و نوعی بیقراری که از جنس معرفت و جان عبودیت است، بر جهان مسلمانان سایه می افکند و دل و دیده شان را با خود می برد.

قربان، قربانی، قربانگاه، اسماعیل، ابراهیم و ...حسین. که نام بلندش بر بلندای عشق، عبودیت، رهایی و وارستگی در عرصه قربانگاه نینوا به درخشندگی و سرخی و سپیدی بر بام تاریخ در تلألو است.

بندگی کن تا که سلطانت کنند … تن رها کن تا همه جانت کنند

خوی حیوانی سزاوار تو نیست  … ترک این خو کن که انسانت کنند

چون نداری درد، درمان هم مخواه  … درد پیدا کن که درمانت کنند

بنده ی شیطانی و داری امید … که ستایش همچو یزدانت کنند؟!

سوی حق نارفته چون داری طمع؟ … همسر موسی بن عمرانت کنن

شکر و تسلیم سليمانیت کو؟ … ای که می خواهی سلیمانت کنند

از چَهِ شهوت، قدم بیرون گذار … تا عزیز مصر و کنعانت کنند

بگذر از فرزند و مال و جان خویش … تا خلیل الله دورانت کنند

سر بنه در کف برو در کوی دوست … تا چو اسماعیل قربانت کنند

در ضلالت مانده ای چون سامری … آرزو داری که لقمانت کنند

عید قربان همان سان که با نام پدر ایمان و عارف پیامبر حضرت ابراهیم ،و رسم بشکوه و تکان دهنده اش در عزم کردن برای قربانی اسماعیل به فرمان حق، عجین شده و یاداور اوست، با یاد و مرام مولای شهیدان و سالار عاشقان حضرت اباعبدالله (ع) هم پیوند خورده که گرچه حج خویش را نیمه تمام گذارد و راه کربلا در پیش گرفت، اما رسم قربانگاه او و شور و شیدایی قربانیان عاشق‌پیشه‌اش برای همیشه روزگار در تاریخ انسانیت و عبودیت ماندگار و جاودانه شد.

آری؛ عید قربان، روز بزرگ مسلمانان جهان و از مهم‌ترین آوردگاه‌های ایمانی و عاشقانه آزادگان عالم است، که نشانه های ایمان و عشق و قطع تعلق از ماسوی الله در آن موج زده، زیباترین و دلنوازترین نقاشی دلدادگی و خداخواهی را در تابلویی به عظمت تاریخ پدید می‌آورد.

عید قربان همان روزی است که ابراهیم، پدر ایمان، از ورای شک و تردید و از دل عبودیت و بندگی، پای در راه بی برگشت بگذاشت و ره توشه ایمان برداشت و در مسلخ عشق، تمام دارایی خود، اسماعیل را در مذبح دلدادگی و رستگاری به بارگاه یار عرضه داشت، زیباترین تابلوی بندگی و برترین و برجسته ترین رسم عاشقی به تصویر درآمد.

*قربان؛ عیدی برای رسیدن به قرب الهی

آری؛ عید قربان زمان رسیدن انسان به ملکوت آفرینش است و مگر در دنیا، موقف و موضعی برتر و والاتر از قرب و رضایت الهی هست و مگر ابراهیم را چیزی جز همین دل کندن از هرآن‌چه غیر اوست، مستحق صفت خلیل الهی و پدر ایمان بودن کرد؟

باری؛عید قُربان یا عید الأضحی روز دهم ماه قمری ذی الحجه، مصادف با عید قربان از گرامی ترین عیدهای مسلمانان است که به یاد ابراهیم خلیل الله و فرزندش اسماعیل(علیهماالسلام) توسط از مسلمانان جهان عید نامیده و جشن و سرور بدان مناسبت برپا می‌شود.

برگزار کردن مراسم قربانی در این عید برای اهالی حج و نیز بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان که در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آنرا بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند، رسمی دیرین و منشی زیباست که موجبات امداد به محرومان و تألیف قلوب را فراهم می آورد.

در روایات مختلف اسلامی آمده‌است که حضرت ابراهیم(ع) در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاد و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدتها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند.

او پس از کشمکشهای فراوان درونی، در نهایت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود می‌شود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل، خداوند که او را سربلند در امتحان می‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد.

این ایثار و عشق پیامبر به انجام فرمان خدا، فریضه‌ای برای حجاج می‌گردد تا در این روز قربانی کنند و از این طریق برای یتیمان و تهیدستان خوراکی فراهم سازند. در این روز، همچنین مستحب است که نماز عید قربان برپا گردد. نماز عید قربان باید در فاصله زمانی طلوع آفتاب روز عید تا ظهر خوانده شود و شامل دو رکعت است.

قربانی؛ تعظیمی بر شعائر اسلامی و انسانی

قربانی یک عبادت عزیز و عظیم و از شعائر اسلام است و در مقابل دیگر عبادت های مالی  ویژگیهای خاصی دارد، با توجه به آن ویژگی‌های قربانی بین عبادت‌های دیگر جایگاه و اهمیت ممتازی را حائز است و نماد و نمودی از قربانی کردن خواسته ها و داشته های نفسانی و انسانی و تقرب یافتن به خواست و سرفرودآوردن در برابر مشیت الهی است.

*قربانی در لغت

از نظر معنای لغوی «قربانی» از لفظ «قربان» برآمده و هر آن چیزی که وسیله تقرب و نزدیکی به الله تعالی باشد آن را «قربانی» می گویند، آن چیز خواه ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات.

بعضی از علماء هر نیکی و عمل خیر را که باعث قرب و رحمت الهی باشد «قربانی» می نامند.

البته در عرف عام به آن حیوان مخصوص «قربانی» گفته می شود که به خاطر رضای الله در روزهای معین عید الاضحی- عید قربان- مسلمانان آن را ذبح می کنند و کلمه قربانی از لفظ قربان گرفته شده  و چندین بار در قرآن مجید آمده است، در اکثر مواقع مراد از آن «حیوان مذبوحه» است.

قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر حضرت آدم علیه السلام شروع شد، وقتی که دو فرزندش هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به‌عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند. به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمده، قربانی هابیل را سوزاند، که این علامت قبولیت بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند.

*حقیقت قربان در بیان قرآن و معصومین(ع)

در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است:

«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده 27)

وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند، از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.

در ارزش و اهمیت عید قربان هم روایات بسیاری وارد شده و از آن جمله این بیان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است که فرمود: هر كس اين چهار شب را شب زنده دارى كند، بهشت براى او واجب است: شبِ ترويه، شب عرفه، شب عيد قربان و شب عيدفطر. کتاب «حج و عمره در قرآن و حديث» صفحه 343

و امام علي "عليه‌السلام" فرمود: شنيدم رسول خدا "صلي‌الله‌عليه‌وآله" روز عيد قربان، خطبه مي خواند ومي فرمود :

امروز ، روز «ثجّ» و«عجّ» است . ثجّ ، خون قرباني هاست كه مي ريزيد . پس نيّت هركس صادق باشد ، اولين قطره خونِ قرباني او كفّاره همه گناهان اوست ، و«عجّ» ، دعاست . پس به درگاه خداوند دعا كنيد ، قسم به آن كه جان محمّد صلي الله عليه وآله در دست اوست ، از اينجا هيچ كس بر نمي گردد ، مگر آمرزيده شود ، جز كسي كه گناه كبيره انجام داده وبر آن اصرار ورزد ودر دل خود ، تصميم بر ترك آن ندارد . کتاب «حج و عمره در قرآن و حديث» صفحه 361

و از امام الباقر عليه السلام روایت شده است که فرمود : اُدعُ فِي العيدَينِ ويَومِ الجُمُعَه ، إذا تَهَيَّأتَ لِلخُروجِ بِهذَا الدُّعاءِ :

اللّهُمَّ مَن تَهَيَّأَ وتَعَبَّأَ وأعَدَّ وَاستَعَدَّ لِوِفادَه إلى مَخلوقٍ رَجاءَ رِفدِهِ وطَلَبَ نائِلِهِ وجَوائِزِهِ وفَواضِلِهِ ونَوافِلِهِ ، فَإِلَيكَ يا سَيِّدي وِفادَتي وتَهيِئَتي وتَعبِئَتي وإعدادي وَاستِعدادي رَجاءَ رِفدِكَ وجَوائِزِكَ ونَوافِلِكَ ، فَلا تُخَيِّبِ اليَومَ رَجائي ، يا مَن لا يَخيبُ عَلَيهِ سائِلٌ ولا يَنقُصُهُ نائِلٌ ، فَإِنّي لَم آتِكَ اليَومَ بِعَمَلٍ صالِحٍ قَدَّمتُهُ ولا شَفاعَه مَخلوقٍ رَجَوتُهُ ، ولكِن أتَيتُكَ مُقِرّا بِالظُّلمِ وَالإِساءَه ، لا حُجَّه لي ولا عُذرَ ، فَأَسأَلُكَ يا رَبِّ ، أن تُعطِيَني مَسأَلَتي وتَقلِبَني بِرَغبَتي ، ولا تَرُدَّني مَجبوها ولا خائِبا ، يا عَظيمُ يا عَظيمُ يا عَظيمُ ، أرجوكَ لِلعَظيمِ ، أسأَلُكَ يا عَظيمُ أن تَغفِرَ لِيَ العَظيمَ ، لا إلهَ إلاّ أنتَ ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ

وآلِ مُحَمَّدٍ ، وَارزُقني خَيرَ هذَا اليَومِ الَّذي شَرَّفتَهُ وعَظَّمتَهُ ، وتَغسِلُني فيهِ مِن جَميعِ ذُنوبي وخَطايايَ ، وزِدني مِن فَضلِكَ إنَّكَ أنتَ الوَهّابُ .

امام باقر عليه السلام: روز عيد فطر و عيد قربان و روز جمعه ، چون آماده بيرون رفتن شدى ، اين دعا را بخوان:

«خداوندا! هر كس كه آماده و مهيّا شود و به اميد عطا و بخشش و جايزه و احسانِ آفريده اى ، ساز و برگ رفتن به حضور او فراهم سازد ، پس ـ اى سرور من ـ باريابى و آمادگى و تهيّه ساز و برگ و آماده شدنِ من ، به درگاه توست و به اميد بخشش و جايزه ها و احسان هاى تو. پس امروز نااميدم مكن! اى آن كه هيچ نيازمندى از درگاهش محروم نمى شود و هيچ برخوردارى ، از او نمى كاهد! من امروز كار شايسته اى به درگاهت نياورده ام و به شفاعت آفريده اى هم اميد نبسته ام؛ ليكن با اعتراف به ستم و بدى ، به درگاهت آمده ام. نه دليلى دارم و نه عذرى.

پروردگارا! از تو مى خواهم كه خواسته ام را بدهى و مرا با درخواستى برآورده برگردانى و مرا نااميد و بى بهره بر نگردانى! اى بزرگ ، اى بزرگ ، اى بزرگ! براى خواسته بزرگ به تو اميدوارم. اى بزرگ! از تو مى خواهم كه گناه بزرگ مرا ببخشايى. معبودى جز تو نيست.

خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و نيكىِ امروز را كه شرافت و عظمتش بخشيده اى ، روزى ام كن و در اين روز ، مرا از همه گناهان و لغزش هايم بشوى و از احسان خود بر من بيفزاى! همانا تويى تو بسيار بخشنده».

کتاب «مراقبات ماه رمضان» صفحه 481

*فضایل این عید و شعائر زیبایش

برای عید سعید قربان فضایل بسیاری نیز برشمرده و اعمال مستحب نیکویی نیز به عنوان امور موکد در این روز در بیان روایات آمده است.

از آن جمله روایتی است که ابان بن محمد از امام جواد (علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: در روز عید قربان امری با فضیلت‏تر از پنج چیز نیست: قربانى کردن، یا راه رفتن در جهت نیکى به پدر و مادر یا خویشاوندى که قطع رحم کرده تا به او چیزى ببخشد و آغاز سلام کند، یا مردى که از بهترین جاى قربانیش به دیگران اطعام کند و بقیه آن را به همسایگان از یتیمان و بیچارگان و بردگان بدهد و از اسیران دلجویى کند.(  الخصال / ترجمه جعفرى /ج‏1 /433)

و از حضرت امیر المؤمنین (ع) روایت شده است که فرمودند که اگر مردمان بدانند که چه ثوابست در قربانى هر آینه قرض کنند به درستى که قطره اول خون قربانى که بیرون مى‏آید جمیع گناهان صاحبش را مى‏آمرزند.

*یاد حسین(ع) و لاله های گلگونش در آوردگاه ایمانی قربان

آری؛ عید قربان، یاد و یادگار دیگری نیز به همراه دارد که بر تارکش نام زیبا و رسم سرخ حسین(ع) می درخشد.

او که حج نیمه کاره اش را در مقام و موقف دیگری به نام نامی نینوا به اتمام رساند و در آوردگاه کربلا، اسماعیل خویش را در چهره 72 یار با وفا و فرزندان و برادران خود، به مسلخ عشق برد و جاودانه ترین و پرخون ترین حادثه عاشقانه و عارفانه تاریخ را در اوج مظلومیت و غربت و عزت به تصویر کشید.

و چه حکایت غریبی است این مصادفت پرمعنا و حیرت آور و تکان دهنده که قامت تاریخ را در ارتحال جانانه و غریبانه یاران عشق در مسلخ قربان و قربانی شدن عزیزترین عزیزان خدا و رسول نقش آفرید.

السلام علیک یا اباعبدالله!

و بوی محرم از لحظه لحظه قربانگاه هر مسلمان و از دل و دیده هر آزاده با ایمان به مشام جان می رسد و دل از دل عشاق می‌برد...!

آری؛ وقتی موسم حج فرامی رسد و موعد عید سعید قربان نزدیک می‌شود، دلها را ولوله‌ای فرامی‌گیرد و نوعی بیقراری که از جنس معرفت و جان عبودیت است بر جهان مسلمانان سایه می‌افکند و دل و دیده‌شان را با خود می‌برد.

قربان، قربانی، قربانگاه، اسماعیل، ابراهیم و ...حسین. که نام بلندش بر بلندای عشق و عبودیت و رهایی و وارستگی در عرصه قربانگاه نینوا به درخشندگی و سرخی و سپیدی بر بام تاریخ در تلألو است.

باشد که ما نیز از زمره بهره گیران و جرعه نوشان خوان پرکرامت و نورانیِ قربان باشیم!