ارزش علم و عالم در لسان آیات و روایات
صحبت درباره شخصیت فقیهی اخلاقی، مرحوم آیت الله شیخ مجتبی تهرانی رضوان الله تعالی علیه است، در روایات نسبت به مرگ عالم، تعبیرات خیلی عجیبی آمده است ، امام موسی علیه سلام در روایتی می فرمایند: هیچ مومنی نمیمیرد که مرگش محبوبتر باشد از ارتحال یک فقیه.
مرحوم آیت لله مجتبی تهرانی از عالمان بسیار وارسته ای بودند که نمودار این روایت شریفه هستند امام صادق علیه السلام فرمود: «مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَ عَمِلَ بِهِ وَ عَلَّمَ لِلَّهِ، دُعِیَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ عَظِیماً، فَقِیلَ: تَعَلَّمَ لِلَّهِ، وَ عَمِلَ لِلَّهِ، وَ عَلَّمَ لِلَّهِ؛ کافی باب ثواب العالم و المتعلم ».کسی که علم را فرا بگیرد و به آن عمل بکند و دیگران را تعلیم بدهد در ملکوت آسمانها بزرگ خوانده میشود.
اصطلاح ملکوت در قرآن و روایات به حقیقتی اطلاق میشود که مرتبه ملائکه الهی است، از ملکه مقرب تا ملائکه غیر مقرب ،یعنی کسی که علم را برای خدای متعال فرا بگیرد و عمل بکند، یک چنین جایگاهی نزد ملائکه الهی در آن عالم دارد، مرحوم آیت الله تهرانی از آن عالمانی بودند که به حق، شایسته چنین توصیفاتی می باشند .
فضلیت عالم نسبت به عابد :
باز در روایتی آمده است که راوی به امام صادق عرض میکند: شخصی حدیث شما را بین مردم پخش می کند و دلهای مردم و شیعیان شما را با بیان این معارف محکم میکند ، شاید یکی از شیعیان و یا عابدین شما چنین روایتی وچنین جایگاهی را نداشته باشه کدام برتر است ؟
حضرت فرمودند: کسی که روایت و حدیث ما را برای محکم شدن دل شیعیان می خواند از هزار عابد افضل است.
در روایت دیگری از امام باقر علیه سلام نقل شده است : « َ عَالِمٌ یُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ سَبْعِینَ أَلْفَ عَابِد،بحار الأنوار ج2، ص: 18» عالمى که دیگران از دانش او بهره گیرند، برتر و بالاتر از هفتاد هزار عابد است.
آقا مجتبی مصداق روایت عیسی مسیح
در روایات درباره فضائل عالمانی که متعهد به علمشان هستند و دیگران را هم متعهد به علم و معلومات خود میکنند فضائل بسیاری نقل شده است که از باب نمونه به بعض این روایات اشاره می کنم .ایشان از عالمانی هستند که دیدار ایشان، انسان را به یاد خدا میاندازد، حواریون از حضرت عیسی(ع) سئوال کردند که با چه کسی مجالست داشته باشیم ؟ فرمودند: « مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُهُ»،کافی ج1، ص: 39» با کسى که دیدار او شما را به یاد خدا اندازد، و سخن او بر دانش شما بیفزاید، و عمل او شما را به آخرت متمایل سازد.
جامعه ایمانی قدر دان عالمانی مانند آقا مجتبی تهرانی هستند ، رسول خدا در روایتی فرمود:« لَا تَجْلِسُوا عِنْدَ کُلِّ عَالِمٍ یَدْعُوکُمْ إِلَّا عَالِمٌ یَدْعُوکُمْ مِنَ الْخَمْسِ إِلَى الْخَمْسِ مِنَ الشَّکِّ إِلَى الْیَقِینِ وَ مِنَ الْکِبْرِ إِلَى التَّوَاضُعِ وَ مِنَ الرِّیَاءِ إِلَى الْإِخْلَاصِ وَ مِنَ الْعَدَاوَةِ إِلَى النَّصِیحَةِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ إِلَى الزُّهْدِ؛الإختصاص، النص، ص: 335» باعالمی مجالست کنید که شما را از پنچ چیز به سوی پنچ چیز خارج سوق دهد شما را از شک به یقین ، از ریا به اخلاص، از میل دنیا وغیر خدا به ترس از خدا و ترس از آلام آخرت، از کبر و خود پسندی و خود بزرگ بینی به تواضع و فروتنی و کوچک دیدن خود و از غش و کلک به حق. اگر زندگی عالم فقید آیت الله ربانی مرحوم آقا مجتبی تهرانی را ورق بزنیم این خصوصیات یاد شده در ایشان بارز بود؛ ایشان در آن سه شاخه علمی که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ترسیم کردند که :« إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ، کافی، ج1، ص: 32 » یعنی در مسائل اعتقادی ، اخلاقی ، و عملی، عالمی راسخ و مجتهد بودند ، مرحوم آقا مجتبی تهرانی از علمای عادی نبودند بلکه از شخصیتهایی بودند که در این سه رشته اجتهاد داشتند، ایشان از شاگردان حضرت امام بودند که از قبل از انقلاب درسهای امام رضوان الله تعالی علیه را تقریر کردند و این تقریرات را در دو مجلد «مکاسب محرمه» تدوین نمودند، و بر این کتاب ها حاشیه، نوشته و تحقیق کردند، ایشان از محدود فقهایی بودند که حدود پنجاه سال به تدریس فقه واصول اشتغال داشتند ، علاوه بر تدریس فقه و اصول به تدریس مسائل اخلاقی نیز اهتمام خاصی داشتند .
اهتمام مرحوم آقا مجتبی به دروس اخلاقی
در بین فقیهان و علمای اسلامی، کمتر عالمی داریم حدود 35 سال قبل از انقلاب بطور مستمر در مسائل اخلاقی وارد بشود و با تحقیق و دقت در آیات و روایات مسائل اخلاقی را تدوین نماید .
با توجه به آثار علمی ایشان که بعضی از آن آثار منتشر شده است، می توان از دقت و دیدگاه های عمیق علمی ایشان آگاه شد ، آیت الله آقا مجتبی تهرانی در کنار مسائل اخلاقی بحثهای تفسیری نیز می پرداختند و سالها بحث تفسیری داشتن از آن معارف قرآنی بهره های فراوانی نصیب ایشان و جامعه علمی شد .
در مجموع می توان گفت : این شخصیت بزرگ پناهگاهی برای شیعیان و دوستداران معارف اهل بیت علیهم السلام بودند ، علاوه بر این مباحث، کرسی تدریس خارج فقه و اصول نیز داشتند .و در جایگاه مرجعیت نیز قرار داشتند و محل رجوع عموم مردم در معارف دینی و مشکلات روزمره بودند.
ویژگی ها :
اعتقاد به ولایت فقیه :
یکی از ویژگیهای ایشان اعتقاد به ولایت فقیه بود و اینکه دین علاوه بر داشتن بعد معنوی و اخلاقی یک حقیقت اجتماعی که ابعاد گوناگون زندگی انسان در این دنیا را در بر می گیرد را نیز شامل است . از جمله در مسئله حاکمیت و اجرای امور دنیای انسان بر اساس دستورات نورانی اسلام .
این شخصیت وارسته از کسانی بود که پشتوانه علمی مسائل انقلاب را تا حدودی بدوش داشتند در مسائل فقه سیاسی و حکومتی با ایشان مشورت می شد و حضرت امام رضوان الله تعالی علیه و رهبر معظم انقلاب نظر خاصی به این مرد بزرگ داشتند، ایشان از آن عالمان بصیری بودند که علاوه بر آگاه کردن دیگران به معارف الهی و اخلاقی به ایشان بصیرت اجتماعی و سیاسی نیز می دادند .
حامی بزرگ انقلاب و رهبری
یکی از حامیان بزرگ انقلاب و رهبری امام و مقام معظم رهبری بودند ما کمتر شخصیت جامعی را سراغ داریم که در ابعاد مختلف حضور در صحنه های اسلامی و دینی داشته باشد، از این جهت ایشان از مصادیق بارز این فرمایش امام صادق علیه سلام است که فرمود: «ُ: «إِذَا مَاتَ الْمُؤْمِنُ بَکَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ، وَ بِقَاعُ الْأَرْضِ الَّتِی کَانَ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَیْهَا، وَ أَبْوَابُ السَّمَاءِ الَّتِی کَانَ یُصْعَدُ بِأَعْمَالِهِ فِیهَا، وَ ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا یَسُدُّهَا شَیْءٌ؛ قرب الإسناد، النص، ص: 303» وقتی چنین مومنی میمیرد فرشتگان و مکانهایى از زمین که در آنها خدا را عبادت مىکرده است، بر او گریه مىکنند، درهاى آسمان که از آنها اعمالش را بالا مىبردند. و رخنهاى در اسلام پدید مىآید که هیچ چیز نمىتواند آن را ببندد، زیرا مؤمنان فقیه دژهاى اسلامند، همچون دژهاى با روى شهر براى شهر ، مرحوم تهرانی از چنین فقهایی بودند .
ایشان در گفتار و سیره از شخصیت هایی بودند که حضرت عیسی فرمود: دیدن او ما را به عالم توجه می داد . مباحث ایشان مخلوطی از اخلاق و تربیت بوده است و واقعا ایشان به عنوان مربی به شمار میرفتند سخن و رفت و آمدش، تربیت کننده بود. عاش سعیدا و مات سعیدا .