به گزارش خبرگزاری حوزه، گروه کلام مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم برخی مباحث پیرامون معراج و نیز سئوالاتی در خصوص روحانی یا جسمانی بودن معراج رسول اعظم را پاسخ داده است.

معراج يعني سير در كليه عوالم هستي در برخورد با اسرار و اطلاع و احاطه كامل بر حقايق عوالم امكانيه مي‌باشد.[1]

*نخستین معراج پیامبر‌(ص)

به دلالت سوره «اسراء» و «نجم» معراج پيامبر اكرم يكي از معجزات نبوت آن حضرت مي‌باشد كه مكرر براي آن حضرت واقع شد، اولين معراج آن حضرت چند سال پس از بعثت و نبوت آن حضرت واقع شده كه قبل از هجرت در شهر مكه و از مسجد الحرام بوده است.

 خداوند در سورة اسراء دربارة معراج پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ فرمود: «سبحان الذي اسري بعبده ليلاً من المسجد الحرام الي المسجد الاقصي الّذي باركنا حوله لنريه من آياتنا انه هو السميع البصير»[2] يعني منزه است خدايي كه شبانگاه بنده خويش را از مسجدالحرام تا مسجد الاقصي كه اطراف آن را بركت داده است، سير داد تا آيت‎هاي خويش را به او نشان دهد و خدا شنوا و بينا است. از اين آيه به خوبي معلوم مي‌شود كه؛

اولاً: پيامبر گرامي با بدن و روح با هم سير نموده و معراج «جسماني- روحاني» بود نه روحاني تنها، و گواه آن لفظ «بعبده» است كه در «بدن با روح»‌به كار مي‎رود و هر گاه معراج وي تنها به صورت روحاني بود لازم بود بفرمايد «بروحه».

ثانياً: دانشمند بزرگ مرحوم طبرسي با استناد به روايات، مسئله قطعي بودن معراج جسماني، عنوان كرده و گفته است بر اساس منابع متعدد روايي پيامبر اكرم _ صلّي الله عليه و آله _ در شب معراج به آسمان‎ها عروج نمود.

ثالثاً: از دقت در معناي معراج روحاني به آساني معلوم مي‌شود كه معراج، جسماني بوده و نه روحاني، زيرا مقصود از معراج روحاني، همان تدبر در مصنوعات الهي و مشاهده جلال و جمال وي و استغراق در فكر و ذكر حق و سرانجام رهايي از قيود مادي و علايق دنيوي و عبور از مراتب امكاني در مراحل باطني و قلبي است كه پس از طي اين مراحل، يك قرب مخصوص دست مي‎دهد كه قابل توصيف نيست.

هرگاه مراد از معراج روحاني، همان تفكر در عظمت حق و وسعت جهان آفرينش و امثال آن است، بي‎ترديد اين گونه معراج از خصايص پيامبر اسلام نيست و اكثر پيامبران و بسياري از مردان روشن قلب و پاك دل اين مرتبه را دارا بوده‎اند، در صورتي كه قرآن اين معراج را از خصايص پيامبر‌(ص) و به عنوان يك امتياز فوق‎العاده ياد مي‎نمايد. گذشته از اين پيامبر اكرم‌(ص) معراج روحاني به مفهوم ياد شده را همواره داشته است. در حالي كه معراج معروف يك بار صورت گرفته است.[3]

*چگونگی معراج جسمانی

اما اين كه اين بدن دنيوي چگونه به معراج رفته با اين كه از جنس ماده است و ماده را طاقت اين نيست كه در عالم مجردات داخل شود بايد بگوييم: اولاً: چون معراج پيامبر‌(ص) يك سفر اعجاز و خارق عادت بوده است و عقل، امور خارق عادت را نه تنها انكار نمي‌كند بلكه از نظر عقلي هيچ دليلي بر امتناع معجزه و خارق عادت وجود ندارد، گذشته از اين هرگاه برنامه سير پيامبر اكرم‌(ص) در پرتو عنايت الهي انجام گرفته باشد به طور مسلم تمام اين امور در برابر اراده قاهره حق تسليم‎اند بنابراين از نظر عقل هيچ اشكال ندارد كه خدایي كه به زمين جاذبه داده و به اجرام آسماني اشعه كيهاني بخشيده، بنده برگزيده خود را به وسيلة قدرت نامتناهي خود بدون اسباب ظاهري بر اساس اعجاز به انجام آن سفر موفق كرده باشد، و اساساً حساب معجزه از حساب علل طبيعي و توانايي بشر جداست مثلاً زنده كردن مردگان، اژدها شدن عصا، زنده نگاهداري يونس در شكم ماهي در قعر دريا كه تمام آنها را كتاب‎هاي آسماني تصديق كرده و معراج پيامبر اسلام‌(ص) را نيز قرآن طرح و تأييد كرده است، دليل عقلي بر عدم صحت آنها وجود ندارد.[4]

ثانياً: مهم‎ترين عواملي كه پذيرش معراج جسماني ممكن است از عقل افراد عادي مقداري دور كند، انديشه افلاك نه‎گانه بر اساس هيئت بطليموسي است كه گمان مي‎كردند، آسمان‎ها همانند پوست پياز روي هم قرار دارند و قابل شكافتن و عبور از آنها نيست. اما امروز كه بر اثر پيشرفت علوم و كشف اين مطلب كه افلاك نه گانه هيئت قديم باطل است و مي‎توان به آسمان‎ها پرواز نمود، هيچ بهانه عقلي براي پذيرش معراج جسماني وجود ندارد. گذشته از اين همان طور كه با وسايل پيش رفته امروزي بسياري از كارهايي كه يك وقتي از نظر بيشتر ناممكن و نامعقول تلقي مي‎شد به آساني ممكن و معقول و انجام شدني گرديده است و انسانها مي‎توانند به كرات آسماني بروند، جريان معراج جسماني پيامبر(ص) كه به نيروي قدرت مندي الهي ارتباط داشته، چرا مورد پذيرش عقل نباشد. مثلاً در روايات اسلامي آمده كه سفر معراج به وسيله مركب فضاپيمايي به نام  براق و رفرف كه موجود ناشناخته‎اي از نظر بشر، انجام گرفته است، عقل هرگز نمي‌تواند امكان اين مطلب را كه آن مركب تمام شرايط لازم براي سفر آسماني پيامبر(ص) را مساعد كرده و بگونه‎اي حضرت را برده است كه هيچ يكي از موانع نتوانسته‎اند سبب جلوگيري از سفر آن مسافر الهي بشود. بنابراين هيچ كدام از مشكلات كه احياناً‌ به ذهن بشر ممكن است، بيايد به صورت يك مانع عقلي در اين راه نيست و سبب نمي‌شود كه عقل را از پذيرش معراج باز دارد، پس از نظر عقلي هيچ منعي براي قبول كردن معراج وجود ندارد. (براي مطالعة بيشتر به منبع ذيل مراجعه شود.»[5]

*فلسفه معراج

و اما در مورد فلسفه معراج: فلسفه احكام و بسياري از موضوعات ديني بر ما خيلي واضح و روشن نيست و جز خداي تعالي و رسول اكرم  ـ صلي الله عليه و آله ـ  و اهل بيت معصومين ـ عليهم السّلام ـ براي كسي دست يافتن به همه جوانب آنها ممكن نيست؛ منتهي از طريق كتاب و سنت به گوشه‌هايي از حكمت‌هاي اين موضوعات اشاره شده است. در مورد معراج نيز حكمت‌هایي بيان گرديده است كه عبارتند از:

1. ديدن عظمت خداوند در پهنه آسمانها با همين چشم ظاهري، كه قرآن مي‌فرمايد: لنريه من آياتنا (تا برخي از آيات خود را به او نشان دهيم)؛

2. رسيدن پيامبر به شهود باطني؛

3. تحصیل درک بالا و دید تازه ای براي هدايت و رهبري انسان‌ها توسط پيامبر اکرم  ـ صلي الله عليه و آله ـ؛ حضرت به مسائل زياد و مهمي از فرشتگان و بهشتيان و دوزخيان و ارواح انبياء آگاهي يافت كه در طول عمر مبارك خود الهام‎بخش او در تعليم و تربيت خلق خدا بود؛

4. احترام به فرشتگان و ساكنان آسمانها به واسطه قدوم مبارك حضرت. در اين زمينه از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه فرمودند: خداوند هرگز مكاني ندارد و زمان بر  او جريان نمي‌گيرد؛ لكن او مي‌خواست فرشتگان و ساكنان آسمانش را با قدم گذاشتن پيامبر در ميان آنها احترام كند و نيز از شگفتي‌هاي عظمتش به پيامبرش نشان دهد تا پس از بازگشت براي مردم بازگو كند.[6]

5. جواب به تقاضاي حال حضرت رسول  ـ صلي الله عليه و آله ـ ؛  مرحوم علامه طباطبايي در اين باره مي‌فرمايد: اين كه فرمود: «انّه هو السميع العليم» بيان علت سير دادن او به منظور نشان دادن آيات است؛ يعني خدا چون شنوا به گفته‌هاي بندگان و بيناي به افعال ايشان است و تقاضاي حال رسول خود را ديد كه چنين اكرامي را اقتضاء مي‌كند او را براي نشان دادن پاره‌اي از آيات و نشانه‌هايش شبانه سير داد.[7]

منابع براي مطالعه:

1. علامه طباطبايي، الميزان، ج 13، ص 8، نشر مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، بيروت 1405 ق.

2. الميزان، ج 19، ص 28، 29، 32، نشر پيشين.

3. بحارالانوار، ج 18، ص 283، باب 3، نشر دار احياء التراث العربي، بيروت، 1403 ق.

4. بوعلي سينا، معراج نامه، نشر پژوهش‎هاي اسلامي، مشهد سال 1366 ش.

تهیه و تدوین: گروه کلام مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات (حوزه علمیه قم)