ازدواج به عنوان یکی از مهم ترین مواقف زندگی و حساس ترین برهه های حیات آدمی، اگر با استعانت از این آموزه های ربانی و هدایتهای آسمانی شکل بگیرد، بی تردید مانا و سعادتمند خواهد بود.

ازدواج آسان و به دور از تجملات و سختی ها و گره های کور، اشرافی گری و تجمل طلبی، یکی از این راهکارهای ارزشمند است که می توان آموزه های آن را از دل سیره و کلام اهل بیت(ع) به دست آورد و به سان چراغی فرار ره زندگی امروز و فردای نسل آینده، نصب العین خویش ساخت.

راهی که هم از مصایب بیراهه زندگی منحط غربی مصون است و هم به حقیقت نورانیت زندگی ایمانی که از دل اسلام عزیز بیرون می تراود مصفا و مزین.

به همین منظور و با همین رویکرد، خبرگزاری حوزه، بخش دوم سلسله آیات و احادیث با موضوع آداب ازدواج را که به کوشش خانم زهرا اصلانی از محققین حوزه علمیه نجف‌آباد تدوین شده است منتشر می‌کند.

آداب خواستگاری

پیامبر اکرم فرمود: لایَخطَبُ اُحَدَکُم على خُطبَهِ اَخیه.

هیچ یک از شما زنى را که دیگرى خواستگارى مى‏کند، خواستگارى نکند. [تا اینکه با او ازدواج کند و یا این‌که منصرف شود. اگر منصرف شد خواستگاری‌اش بلامانع است.]

نکته

* پيامبر خدا : أظهِرُوا النِّكاحَ وأخفُوا الخِطبَة .

(مراسم) ازدواج را آشكار برگزار كنيد و خواستگارى را پنهان.

خواستگاری توسط مرد

امام باقر(ع) : زنی نزد پیامبر آمد و عرض کرد مرا به عقد کسی درآور حضرت رو به حضار کرده و فرمودند: کسی حاضر است با این زن ازدواج کند؟ مردی برخواست و گفت من حاضرم و چون چیزی از مال دنیا نداشت که مهر آن زن کند آموزش دادن قرآن را مهرش کرد.

نکته

* خواستگاری زن از مرد در اسلام ناپسند نیست اما خلاف شخصیت زن می‌باشد.

وقتی خداوند آدم و حوا را آفرید حوا به سوی آدم گرایش یافت اما جبرئیل فرود آمد و به آدم گفت اگر خواهان او هستی تو به سمت حوا برو.

نگاه عاقلانه نه عاشقانه

حضرت علی(ع): عینُ المُحِبُّ عَمیَه عَن مَعایِبَ المَحبوبِ وَ اُذُنُهُ صَمّاءُ عَن قُبحِ مُساویه: چشم عاشق از دیدن عیوب معشوق نابینا و گوشش از شنیدن بدی زشتی‌هایش کر است.

نکته

* خداوند در مورد ازدواج و انتخاب همسر هم مانند سایر کارها اختیار را به انسان‌ها سپرده است لذا هشدار می‌دهد که «با دست خود، خود را به هلاکت نیندازید».

واسطه‌ی ازدواج بی همسران

امام صادق(ع) فرمود: مَن زَوَّجَ اَعزَباً کانَ مِمَن یَنظُرُ الله- عَزَ وَ جَّلَ-اِلَیهِ یَومَ القیامَة.

کسى که مجردى را تزویج کند و امکان ازدواج او را فراهم نماید از کسانى است که در قیامت‏ خداوند به آنان نظر لطف می‌اندازد.

نکته

* از دیدگاه امام علی(ع) بهترین میانجی‌گری این است که انسان میان دو نفر در امر ازدواج واسطه شود تا سروسامان بگیرند.

بهترین وساطت

امام علی(ع) فرمود: اَفضَلُ الشَّفاعاتِ اَن تَشفَعَ بَینَ اِثنَینِ فى نِکاحِ یَجمَعُ اللهُ بَینَهُما.

از بهترین شفاعت‌ها، شفاعت‏ بین دو نفر در امر ازدواج است تا این‌که خداوند آنان را مجذوب یکدیگر گرداند.

نکته

* میانجی‌گری در اسلام آن قدر مهم است که پیامبر اکرم فرمود: هر کس در تزویج زن و مرد مؤمنی بکوشد به هر گامی که بردارد یا کلمه‌ای که در این راه بگوید ثواب یک سال عبادت دارد.

تحقیق در مورد زن

امام صادق(ع) فرمود: اِنَّما المَرَاَةُ قَلّادَةُ فَانظُر ما تَتَقَلّد.

زن همانا گردنبندى است، نیک بنگر که چه گردنبندى را به گردنت آویزان مى‏کنى.

نکته

* حضرت علی (ع) فرمودند: هیچ روشی برتر و پسندیده‌تر از تحقیق کردن نیست.

عقل شرط اساسی

امام علی فرمود: اِیّاکُم وَ تَزَوَّجَ الحَمقاءُ وَ اِن صُحبَتِها بَلاءٌ وَ وَلَدِها ضِیاع.

بپرهیزید از ازدواج با احمق زیرا مصاحبت و زندگی با او بلاست و فرزندانش نیز تباه می‌شوند.

نکته

* معنای عقل در سخن امام صادق(ع) این‌گونه بیان شده است: عقل چیزی است که خداوند رحمان به وسیله آن پرستش و عبادت می‌شود و بهشت به وسیله آن به دست می‌آید.

انتخاب شایسته

تَخَیَّروا اَلنُّطفَتِکُم فَاِن اَلاَبناءِ تَشبَهُ اَلاَخوال.

برای فرزندان خود زنان شایسته را برگزینید زیرا فرزندان شبیه دایی‌های خود می‌شوند.

نکته

* رسول اکرم فرمود: در ازدواج برای نطفه‌هایتان دقت کنید زیرا دایی جایگاه یکی از والدین را دارد.

دقت در نسب پدر و مادر

امام علی(ع) پس از حضرت زهرا به برادرش عقیل که آگاه به انساب عرب بود فرمود: اُنظُر اِمرَاَةُ قَدوَلَدَتُها اَلفَحولَةَ اَلعرَب برای من زنی انتخاب کن که از مادران شجاع عرب به دنیا آمده باشد.

عقیل پس از مدتی به حضرت عرضه داشت: تزوج فاطمة الکلابیة لیس فی العرب اشجع من ابائها. با فاطمه کلابیه ازدواج کن که در عرب شجاع‌تر از پدران او نیست.

نکته

* مدت اقامت نطفه در صلب پدر بسیار اندک است ولی در رحم مادر نزدیک به 270 روز مهمان است پس نطفه پذیرای بسیاری از صفات است.

عروس شایسته

پیامبر اکرم فرمود: ما اِستِفادُ اَمرء فائِدَةُ بَعدَ الِاسلام اَفضَلُ مَن زَوجَةُ مُسلِمَةُ تَسُرّهُ اِذا نَظَرَ اِلَیها، تُطیعُهُ اِذا اَمرِها وَ تَحفَظُهُ اِذا غابَ عَنها فى نَفسِها وَ مالِه.

پس از اسلام، هیچ نعمتى براى مرد بهتر از زن مسلمانى نیست که هر گاه به او بنگرد، مسرورش کند و هر گاه به او فرمان دهد، اطاعتش نماید و در غیاب او حافظ ناموس و مالش باشد.

نکته

* امام صادق (ع) در مورد زن شایسته فرمود: همسر انسان همانند طوقی است در گردن وی پس ببین چه طوقی به گردن می‌افکنی طوق لعنت یا رحمت.

وصلت نکردن با خانواده ناشایست

پیامبر اکرم فرمود: اِیّاکُم وَ خَضراءُ الدَّمَنِ، قیلَ: یا رَسولَ الله وَ ما خَضراءُ الدَّمَن؟ قالَ: اَلمَراَةُ الحَسناء فى مَنبَتِ السّوء.

بپرهیزید از سبزه‏هایى که در مزبله مى‏روید. عرض شد: یا رسول الله! سبزه‏هایى که در مزبله مى‏روید چیست؟ حضرت فرمودند: زن زیبایى که در خانواده پست و ناشایست ‏پرورش یافته باشد.

نکته

* رسول اکرم سبزه مزبله را به گلی که در منجلاب روییده است تعبیر کرده‌اند اصحاب پرسیدند این تعبیر به چه معنا است فرمودند: زن زیبایی که در خانواده پستی تربیت شده باشد.

نقش مشورت

رسول خدا فرمودند: مشورت با شخص عاقل و خیرخواه موجب برکت و هدایت خواهد شد و توفیقی است از جانب خداوند پس هنگامی که شخص عاقل تو را راهنمایی کرد مواظب باش بر خلاف نظرش عمل نکنی که اسباب هلاکتت خواهد شد.

نکته

* در وصیت‌های پیامبر به علی آمده است که هیچ پشتیبانی استوارتر از مشورت نیست و هیچ عقلی مانند عاقبت اندیشی نمی‌باشد.

دیدار قبل از وصلت

امام صادق(ع) فرمود: لابَاسَ بِاَن یَنظُرُ الرَّجُلِ اِلى المَراَةِ اِذا اَرادَ اَن یَتَزَوِّجُها. یَنظُرُ اِلى خَلفِها وَ اِلى وَجهِها.

مانعى ندارد که مرد قامت و صورت زنى را که قصد ازدواج با او را دارد، ببیند.

نکته

* زن می‌تواند همانند مرد به صورت و دست‌های مرد به دفعات مختلف نگاه کند و او را در حال ایستاده و راه رفتن بنگرد.

دیدار عروس و داماد قبل از ازدواج

محمد بن مسلم فرمود: سَاَلَت اَبا جَعفَر‏ عَن الرَّجُل یُریدُ اَن یَتَزَوَّجُ اَلمَرَاةُ، اَینَظَرَ اِلَیها؟ قالَ: نَعَم اِنَّما یَشتَریها بِاَغلى اَلثَّمَن.

از امام باقر (ع) پرسیدم: مردى که مى‏خواهد با زنى ازدواج کند آیا حق دارد او را ببیند؟ امام فرمود: آرى، چون در برابر آن بهاى سنگینى مى‏پردازد.

نکته

* مغیرة بن شعبه زنی را خواستگاری کرده بود و بعداً بین آن‌ها سازشی به وجود نیامد و پیامبر به او فرمود اگر قبلاً او را دیده بودی سازش و توافق بیشتری در بینتان به وجود می‌آمد.

ذکر خصوصیات

امام علی فرمود: اِذا اَرادَ اَحَدَکُم اِن یَتَزَوَّجُ فَلیَساَل عَن شَعرِها کَما یَساَل عَن وَجهَهَا فَاِن الشَّعَرَ اَحَدَ الجَمالَین.

هر وقت ‏یکى از شما، بخواهد، ازدواج کند، از اوصاف موى سر زن نیز سؤال کند هم‌چنان‌که از چگونگى رخسار او مى‏پرسد. چون که موى زن یکى از دو زیبایى اوست.

نکته

* اگر کسی زنی را خواستگاری کرد و موی خود را رنگ می‌بندد باید به او خبر دهد که موی خود را رنگ می‌بندد.  

داماد هم‌شأن

پیامبر اکرم فرمود: اِذا جائَکُم اَلاَکفاء فَانکِحوهُنَّ وَ لاتَرَبَّصوا بِهِنِ الحَدَثان.

وقتى که اشخاص هم‌شأن به خواستگارى دختران شما آمدند، به آن‌ها دختر دهید و در کار آن‌ها منتظر حوادث نباشید.

نکته

* کفو و همتایی شوهر بدین معنی است که وی پاک‌دامن بوده، تنگ دست نباشد.

نمونه‌ای از هم کفوی

امام صادق(ع) فرمود: لَو لا اَنَّ اللَه خَلَقَ اَمیرُالمومِنین لَم یَکُن لِفاطِمَةَ کُفوٌ عَلی وَجهِ اَلارضَ اَدَمَ فَمِن دُونه.

اگر خداوند علی(ع) را نیافریده بود کفو و همتایی روی کره زمین از آدم تا آخر برای فاطمه وجود نداشت.

نکته

* تکیه‌ی اسلام در کفویت بیشتر بر مسأله ایمان و اعتقاد است و بعضی از روایات کفویت را شامل دو چیز می‌دانند یکی عفت ناشی از ایمان و دیگری تأمین امکانات زندگی.

ازدواج با دوشیزگان

رسول الله فرمود: تَزَوِّجوا اَلاَبکار فَاِنَهُنَّ اَعذَبَ اَفواها وَ ارتُق اَرحاماً وَ اسرِع تَعَلُمَاً وَ اثبِت لِلمَوَدَّة.

با دختران باکره ازدواج کنید زیرا که دهان آنان شیرین و رحمشان مناسب‌تر است و زود چیزى را یاد مى‏گیرند و محبتشان پایدارتر است.

نکته

* از امام صادق سؤال شد در مورد مردى که با دختر باکره‏اى ازدواج مى‏کند، امام فرمود: شوهر یک هفته در پیش او باشد.

سهولت ‏خواستگارى

رسول الله فرمود: اَن مَن یُمنِ المَراَةُ تَیسیرِ خُطبَتِها.

از نشانه‏هاى برکت زن آن است که خواستگاری‌اش بى‌تکلف و آسان انجام گیرد.

نکته

* هنگامی که می‌شود همه‌ی کارها را به آسانی انجام داد چرا با دست خود سختی بیافرینیم.

«خداوند آسانی و آسایش را برای شما می‌خواهد و سختی را برایتان نمی‌خواهد.»

توجه به هم کفو

امام صادق(ع) فرمود: اَلکُفوُ اَن یَکونَ عَفیفاً وَ عِندَهُ یَسار.

آن که دارای عفت همه جانبه است و زندگی در کنار او از نظر نفقه سهل و آسان است کفو دختر عفیفه و آسان زندگی کن شماست.

نکته

* منطق عادلانه قرآن نیز چنین است که زنان پلید لایق مردان پلیدند و مردان پلید نیز برای زنان پلید و زنان پاک و با عفت برای مردان پاک و طیب هستند.

هم کفو

پیامبر اکرم فرمود: اَنکِحوا اَلاَکفاء وَ اَنکِحوا مِنهُم وَاختاروا لِنُطفَتِکم.

زمینه ازدواج هم‌کفوها را فراهم کنید و با هم کفو ازدواج کنید و آنان را برای به وجود آوردن فرزندان شایسته به عقد خود در آورید.

نکته

* در تاریخ و احادیث اسلامی آمده است که پیامبر خدا جویبر را که مردی تهی دست بود به خانه‌ی زیاد ابن لبید که مردی متمکن بود فرستاد و از او خواست که دخترش را به او بدهد زیاد به حضور پیامبر آمد و گفت ما دخترانمان را به کسانی که با ما تناسب دارند می‌دهیم پیامبر فرمود جویبر مؤمن است و مرد مؤمن کفو و همتای زن مومنه است.

 انتخاب برترین زنان

امام صادق (ع): بهترین زنان شما زنی است که خوشبو باشد و خوب غذا طبخ کند وقتی خرج می‌کند به جا خرج نماید و اگر امساک می‌کند به جا امساک نماید چنین زنی یکی از عمّال خدا می‌باشد و عامل خدا خسران و ندامت ندارد.

نکته

* امام علی (ع) فرمود: جهاد زن خوب شوهرداری کردن است.

برترین مردان

پیامبر فرمودند: می‌خواهید بهترین مردان شما را معرفی کنم؟ همه عرض کردند بلی یا رسول الله. پیامبر فرمود: به درستی که از بهترین مردان شما کسی است که پرهیزگار، پاکیزه، بخشنده، دارای اصالت و نجابت خانوادگی، نیکوکار به پدر و مادر است و با تلاش و کوشش نیازهای خانواده خود را تأمین می‌کند و نمی‌گذارد که به دیگران پناه ببرند.

نکته

* امام صادق فرمودند: کسی که به خانواده‌اش نیکی کند خداوند بر عمرش می‌افزاید.

دعا هنگام خوانده شدن خطبه

پیامبر اکرم فرمود: یَفتَحُ اَبوابَ السَّماءِ بِالرَّحمَةِ فى اَربَعِ مَواضِع: عِندَ نُزولِ المَطَرِ، وَ عِندَ نَظَرِ الوَلَدِ فى وَجهِ الوالِدَین، وَ عِندَ فَتحِ بابِ الکَعبَةّ، وَ عِندَ النِّکاح.

درهاى رحمت آسمانى در چهار وقت گشوده می‏شود

۱- موقع بارش باران.

۲- زمانى که فرزند به چهره پدر و مادرش مى‏نگرد.

۳- هنگام گشوده شدن در کعبه.

4- هنگام برپایى مراسم عقد و عروسى.

نکته

* مراسم خطبه خوانی حضرت زهرا با علی در مسجد مدینه و در حضور مهاجر و انصار و با تشریفات ویژه‌ای انجام شد و آنگاه به وسیله خرما از حاضران پذیرایی شد.

 مراسم عروسى در شب

امام رضا (ع) فرمود: مِن سُنَّتِه رسول الله اَلتَّزویجُ بِاللَّیلِ، لِاَنَّ اللهَ تَعالى جَعَلَ اللَّیلَ سَکَناً وَ النِّساءَ اِنَّما هُنَّ سَکَنَ.

مراسم عروسى در شب، سنت پیامبر اسلام است، چرا که خداوند شب را مایه آرامش قرار داده و زن هم آرامش خاطر است.

نکته

* دین مقدس اسلام بهترین زمان را برای عروسی هنگام شب دانسته است آن هم در ساعات پایانی آن.

بیدارى در شب عروسى

رسول الله فرمود: لاسَهَرَ اِلّا فى ثَلاثٍ: مُتَهَجِّدً بِالقُرآن، اَو فى طَلَبِ العِلمِ، اَو عَروسٍ تَهدى اِلى زَوجِها.

شب بیدارى روا نیست، مگر در سه مورد: ۱-تلاوت قرآن. ۲-تحصیل علم. ۳-بردن عروس به خانه داماد.

نکته

* خداوند خانه‏اى را که در آن عروسى انجام گرفته، دوست مى‏دارد.

 ولیمه در عروسى

امام صادق فرمود: اَنَّ رَسولَ الله حینَ تَزَوَّجَ مَیمونَةُ بِنتَ الحارِثُ اَوَلَم عَلَیها وَ اَطعَمَ النّاسُ الحَیس.

پیامبر خدا در هنگام تزویج «میمونه‏» دختر «حارث‏» ولیمه داد و با غذاى معجون خرما از حاضرین پذیرایى فرمود.

نکته

* ولیمه حضرت زهرا (س) گوشت و نان و خرما و روغن بود که گوشت و نانش از پیامبر و خرما و روغنش از حضرت علی بود.

طعام دادن در عروسى

پیامبر اکرم فرمود: اِنَّ مَن سُنَنِ المُرسَلینَ الِاطعامِ عِندَ التَّزویج.

سور دادن و اطعام در ازدواج، از سنت پیامبران است.

نکته

* جناب اسماعیل فرزند امام صادق(ع) واست سور بدهد حضرت فرمودند: بی‌نوایان را دعوت کن و شکم‌های گرسنه را سیر کن.

تهیه و تدوین: زهرا اصلانی – مرکز تحقیقات حوزه علمیه نجف‌آباد