به گزارش خبرگزاری «حوزه» حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد، در ابتدای این نشست با اشاره به کتاب "تاریخ الحوزات العلمیه والمدارس الدینیه عند الشیعه الامامیه"  اظهار داشت: نگارنده کتاب در اين اثر با نگاهي به سير تاريخي رشد و نمو حوزه‌هاي علميه شيعه، جغرافياي تاريخي، علما و تأليفات، اين حوزه‌ها را بررسي مي‌كند.

عضو هيأت علمي جامعةالمصطفي، با اشاره به اين كه اثر فوق، تاريخ حوزه‌هاي علميه را از آغاز شكل‌گيري اين مراكز در بستر زماني و بر اساس شهرهاي گوناگون شيعه‌نشين مانند مدينه، كوفه، نجف، قم و ... بررسي مي‌كند و تغيير و تحولات آنها را نشان می دهد، گفت: در اين اثر؛ عالمان ديني اين مراكز، تأليفات و آثار آنها، مولفان بنام و ساير اطلاعات مرتبط، گردآوري  شده است.

وی با اشاره به علت برگزاری نخستین پیش نشست همایش "میراث مشترک ایران و عراق" در جامعه المصطفی، تصریح کرد: به خاطر سابقه طولانی بین دو ملت ایران و عراق و نیز مشترکات فراوان فرهنگی و دینی این دو کشور و نیز ارائه تدوین پروژه ای مشترک بین حوزه های علمیه ایران و عراق، در رابطه با سیر تاریخی حوزه های دینی در این دو کشور، جامعه المصطفی برگزاری نخستین پیش نشست این همایش را بر عهده گرفته است.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد ضمن ارائه گزارش از فعالیت های پژوهشی دکتر عدنان فرحان خمیس القاسم تصریح کرد: این پروژه با توجه به رسالت همه عالمان دین و حوزه های علمیه، در ابتدا به صورت فعالیتی مفهومی شکل گرفت.

رئیس پژوهشکده علوم اسلامی پژوهشگاه بین المللی المصطفی با اشاره به ارائه تعاریف 9 گانه مولف از عنوان «حوزه علمیه» اظهار داشت: متأسفانه مجامع علمی دنیا تعریف دقیقی از حوزه ندارند. و تنها آن را به عنوان "جامعه الاسلامیه" تعریف می کنند.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد ادامه داد: نویسنده کتاب " تاریخ الحوزات العلمیه والمدارس الدینیه عند الشیعه الامامیه " با نگاهی متفاوت حوزه را به عنوان مجموعه ای تعریف می کند که در آن دانشمندان، مبلغان و فضلاء تربیت می شوند تا ضمن تخصص در علوم اسلامی، عهده دار هدایت جامعه اسلامی در عصر غیبت باشند. به عبارت دیگر حوزه علمیه، ساختاری است که عهده دار آموزش هدفمند برای تربیت مجتهدین، مبلغین و محققین در عرصه های گوناگون دین مبین اسلام است.

سخنران این پیش نشست یادآور شد: با توجه به تعریف یاد شده ابتدای تاسیس حوزه، از زمان حضور نبی مکرم اسلام(ص) خواهد بود که دین در آن زمان تعریف و آئین اسلام تبلیغ شده است. بنابراین حوزه های علمیه دینی از مکه شروع شده و در مدینه منوره به اوج خود می رسد.

وی با تأکید بر این که بعد از حرکت علمی پیامبر اکرم(ص)، امیر المومنین علی (علیه السلام) طلایه دار آن بوده، باب علم مدینه النبی محسوب می شوند، خاطرنشان کرد: بعد از رحلت نبی مکرم اسلام محمد مصطفی(ص)، اهل بیت(علیهم السلام) متولی هدایت جامعه بشری می شوند.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیشینه فرهنگی و تمدنی ایران و عراق اظهار داشت: پیشینه فرهنگی و تمدنی دو ملت ایران و عراق از صدر اسلام وجود داشت. به گونه ای که علاوه بر قرب مکانی در طول تاریخ داری تمدن مشترک بوده، شخصیت های برجسته ای که متعلق به دو ملت است، به وفور می توان نام برد.

سیر تاریخی حوزه های علمیه در عراق

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی با بیان این که فعالیت حوزه های علمیه در کشور عراق، همزمان با مهاجرت امام علی(ع) از مدینه به کوفه آغاز می شود، تصریح کرد: نقش شاگردانی که در مکه و مدینه آموزش دیده و حرکت علمی را در کوفه آغاز نموده اند، در تاریخ ماندگار است.

وی افزود: مدرسه علمی کوفه با حضور امیر المومنان علی(ع) شکل تازه ای به خود می گیرد و شاگردان ایشان این راه را ادامه دادند تا زمان امام صادق(ع) که درخشش مدرسه کوفه و مدارس دیگر باعث شد، تا شاگردانی از مدینه، کوفه و بصره به دیگر بلاد اسلامی مسافرت نمایند. افرادی نیز از شاگردان ائمه(علیهم السلام) به قم و ری مهاجرت کردند و علی رغم تفاوت های قومی و زبانی، فرهنگ دینی دو ملت عراق و ایران را متحد می سازند.

رئیس پژوهشکده علوم اسلامی پژوهشگاه بین المللی المصطفی پایه گذاری مدرسه علمیه بغداد را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: سفرای چهارگانه امام زمان(عج) از کسانی بودند که در بغداد ساکن بوده و نیازهای علمی فرهنگی و تربیتی را از امام زمان(عج) فرا گرفته و به شیعه انتقال می دادند.

سخنران این پیش نشست افزود: از زمان غیبت صغری تا زمان شیخ طوسی دوران پیشرفت و بالندگی حوزه بغداد است؛ در این دوران مدرسه حدیثی در بغداد شکل می گیرد و شاگردان علوم حدیث با سفر به مناطق دو کشور در صدد جمع آوری احادیث بر می آیند.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد با بیان این که در زمان شیخ طوسی تبادل علمی و فرهنگی بین دو ملت ایران و عراق به اوج خود می رسد، افزود: ضمن ادامه یافتن حوزه شیخ طوسی در بغداد؛ با مهاجرت شیخ، حوزه نجف اشرف شکل می گیرد و عرصه دیگری برای حوزه شیعه در نجف گشوده می شود.

وی با بیان این که با هجرت برخی علما از نجف به حله، حوزه علمیه این شهر شکل گرفته و در این دوران شخصیت های بزرگی تربیت می شوند، گفت: در این میان با آمدن شخصیتهای علمی آن زمان حوزه علمیه نجف اشرف درخشندگی خود را باز می یابد و در دویست سال گذشته درخشش بیشتری می یابد، به گونه ای که بزرگترین حوزه شیعه در آن زمان می شود.

مهمترین عوامل افول حوزه علمیه نجف

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی به قدرت رسیدن رژیم بعث عراق، به انزوا کشیده شدن علما، شهادت و مهاجرت شخصیت های علمی نجف در چهار دهه گذشته را از مهمترین عوامل افول حوزه علمیه نجف دانست و تصریح کرد: این مهاجرت ها عمدتأ به سمت حوزه علمیه قم معطوف شد. گفتنی است؛ در دهه اخیر حوزه علمیه نجف با درخشندگی کمی و کیفی، دوران بازسازی خود را مجدد آغاز نموده است.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد در ادامه ضمن ارائه نگاهی کلی به میراث علمی  فرهنگی ایران و عراق خاطرنشان کرد: کوفه، نجف، بغداد ، ری، خراسان (طوس)، کربلاء، قم، سامراء، اصفهان، حله و شیراز مهم ترین شهرهای تاثیرگذار در مباحث علمی – فرهنگی ایران و عراق هستند.

وی با اشاره به عوامل شکل گیری قرابت های دینی و فرهنگی دو ملت ایران و عراق اظهار داشت: هجرت مردمان سرزمین عراق و ایران به کشور یکدیگر با اهداف گوناگونی همچون؛ علمی، تبلیغی، زیارتی، اقتصادی، خویشاوندی، زندگی و گذران عمر در سرزمین امن صورت می گرفت.

سخنران این پیش نشست در بخش دیگری از سخنان خود پیشرفت اولیه حوزه علمیه قم و رشد شخصیت های برجسته این دیار را مورد توجه قرار داد و خاطرنشان کرد: امروز تحصیل بیش از 80 هزار طلبه علوم دینی در حوزه علمیه قم و حضور صدها محقق و پژوهشگر، این شهر را به عنوان بزرگترین حوزه علمیه شیعی در جهان تبدیل کرده است.

لایه های سه گانه حوزه علمیه قم

وی با اشاره به تفاوت ها و لایه های سه گانه حوزه علمیه قم نسبت به حوزه های دینی دیگر، خاطرنشان کرد: حوزه برادران با گستردگی مضاعفی که پیدا کرده، حضور بانوان در حوزه های علمیه که به برکت انقلاب اوج گرفته و نیز میزبانی این شهر از هزاران طلبه خواهر و برادر غیر ایرانی از مهمترین ظرفیت ها و لایه های حوزه علمیه قم به شمار می رود.

حجت الاسلام والمسلمین رضانژاد در پایان سخنان خود ضمن دعوت از پژوهشگران برای تکمیل اندوخته های تاریخی حوزه های علمیه در کشورهای اسلامی، تصریح کرد: برآنیم تا با تکمیل نمودن این پروژه تمام حوزه های دینی در سراسر گیتی را شناسایی نموده و پیشینه تاریخی حضور حوزه های علمیه در بلادهای دیگر را تبیین نماییم.