خبرگزاری«حوزه»، در شرايط جديد، با عنايت به تحولات اجتماعي و فرهنگي روز افزون ، همه اين موضوعات از يك دغدغه بنيادين برخاسته اند. دغدغه اي كه هم شخصي و هم اجتماعي است.  به عنوان فردي دين دار و علاقه مند به دين و نيز به عنوان مسئول در يك نهاد تخصصى ديني، اين دغدغه را دارم كه چگونه مي توان دين ورزي را در جامعه افزايش داد؟ گمان مي كنم و بلكه  يقين دارم كه اين دغدغه دغدغه اي عمومي در جامعه ماست. جامعه اي كه بنيان بسياري از موضوعات و پديده هاي آن ديني است. اخلاق آن و نظام اخلاقي آن از دين و ارزش هاي ديني نشأت گرفته است. نهادهاي مستحكم اجتماعي آن كه در طول تاريخ استمرار داشته است. نهادهاي ديني بوده اند، مناسك و مراسم آن تماما حول ارزش هاي ديني شكل گرفته اند و بسياري ديگر از عرصه هاي زيست آن نشأت گرفته از دين و ارزش هاي ديني اند. در چنين جامعه اي، عدم استحكام بنيان هاي اجتماعي وعدم استحكام ارزش هاي ديني ، به معنا و يا مترادف سست شدن اخلاق و هنجارهاي اجتماعي است. لذا حتي آنها كه پيوند وثيقي با دين ندارند، به دليل علاقه به ثبات و انسجام اجتماعي، مي بايست نسبت به سرنوشت دين و ارزش هاي ديني نگران باشند.

دين، پديده اي كثير الابعاد است. وجوه گوناگوني دارد و هر وجه آن خود عرصه اي براي انديشه ورزي و عمل است. براي ما به عنوان سياستگذار فرهنگي پيوند دين و جامعه و فرهنگ ، كانون اصلي عمل است. از چنين منظري، پرسش اصلي ما اين است كه چگونه مي توان دين ورزي را در جامعه افزايش داد؟ و چگونه مي توان دعوت ديني كارآمدي را سامان بخشيد؟ اين پرسش مي تواند جهات تحقيقات و پژوهش هاي ديني را روشن كند. اين مرزي است كه دين پژوهي از منظر فرهنگي را از ساير حوزه هاي دين پژوهي جدا مي كند.

چنين پرسشي را نمي توان فارغ از مقتضيات و تحولات روز پاسخ داد. امروزه در جامعه جريان هاي جديد با سرعت و حجم بسيار طرح مي شوند و پرسش هايي تازه با خود به ميدان فرهنگ جامعه، وارد مي كنند. به ويژه جوانان و تحصيل كردگان در حوزه انديشه و ايمان ديني، با پرسش هايي تازه از دين مي آيند.

در دايره گسترده دين جريان هاي فراواني، پرسش ها وشبهات زيادي عرضه كرده و اساس دامنه وسيعي از پرسش هاي جديد را در اذهان نسل هاى جديد ايجاد مي نمايند.

البته بايد در همين جا بر اين نكته تأكيد كنم كه نفس اين افزايش و نفس پرسشگري، منفي نيست و من با قضاوتي منفي به آن نمي نگرم.

رشد نهادهاي جديد در جامعه و دستاوردهايي كه در طول سه  دهه بعد از انقلاب اسلامي پديد آمده ما را در برابر مسائل جديدي قرار داده است.

رشد نهادهايي مثل آموزش، تحولات و گسترش تكنولوژي و تحول نظام رسانه اي همه ما را در برابر پيوند دين با آنها قرار داده است.

اين پرسش ها كاملا از دغدغه اي ديني برخاسته است. بر خلاف آنچه گاهي به اشتباه طرح مي شود، جوانان ما دين گريز نشده اند. جامعه هنوز از بنيان هاي محكم در عرصه دين برخوردار است.

99 درصد جامعه خود را دين دارد و مذهبي  می دانند

اين قضاوت را بر مبناي ارزيابي شخصي بيان نمي كنم، بلكه اين قضاوت بر گرفته از پژوهش اجتماعي گسترده اي است كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در 28 استان كشور به انجام رسانده است. در اين پژوهش كه به دين داري پرداخته است 99 درصد جامعه خود را دين دارد و مذهبي دانسته اند. بسياري از عقايد بنيادين ديني مثل اعتقاد به روز جزا و يا تجربه و حس مذهبي در جامعه در بيش از 90 درصد جامعه رواج و تسلط دارد. البته بايد اين نكته را اضافه كنم كه شايد بر اساس برخي معيارها دين داري را در بخش هايي از جامعه ضعيف  بدانيم؛  اما مهم اين است كه اعضاي جامعه خود را مذهبي مي دانند و از خود تصور فردي مذهبي دارند .

معناي اين سخن آن است كه نهاد دين، هم چنان توان و قدرت بسيار زيادي در باز آفريني و انتقال ارزش ها و معاني خود دارد. اين ارزش هاي ديني از نسلي به نسل ديگر منتقل مي شود و هم چنان كانون نگاه و عمل جامعه را تشكيل مي دهد. شايد عده اي در مقايسه با دوره هاي گذشته چنين بپندارند كه ارزش هاي ديني رو به ضعف مي رود اما تصور من بر اين است كه آنها برخي معيارهاي عرفي را مبناي تعريف دين مي گيرند. عرف تغيير مي يابد، ولي خود پنداشت جامعه تصوري ديني و فارغ از دگرگوني هاي عرفي است .

اين سخن را به مجالي ديگر موكول مي كنم تا بعدا با تفصيل بيشتري درباره آن سخن بگويم.

هدف من از طرح اين مباحث اين بود كه خاطرنشان كنم كه اولاً  هنوز در نظام معاني و نظام ارزشي و اعتقادي ما دين و دين ورزي غلبه دارد. يا به سخن ساده تر، جامعه هنوز جامعه اي شديدا ديني است. ثانياً، اين جامعه در برخورد با مسائل جديد و نهادهاي جديد با پرسش هايي تازه مواجه گشته است و اين پرسش ها در ذهن جوانان زنده است.

با اين دو مقدمه و با بيان اين نكته مى خواهيم بگوييم وظيفه  مشترك همه سياست گذاران فرهنگي در حكومت ديني  وبخش هايى است كه اين مأموريت اصلى را به همراه بودجه هاى مصوب و شرح وظايف معين  بعهده دارند ، اعم از حوزه علميه  ، دولت ، مجلس ، قوه قضائيه ، نهادهاى وابسته به دفتر رهبرى  وموسسات دينى بخش خصوصى ، همه در  بسط عرصه دين ورزي  مسئول هستند.  وبايد حوزه عمل  وميزان موفقيت خود را  در دين دارى ودين ورز نمودن جامعه مشخصتر بيان نمايند.

دکتر آیت پیمان