خبرگزاری «حوزه» به مناسبت سالگرد رحلت شیخ المجتهدین حضرت آیت الله اراکی (ره) گوشه ای از زندگی پربرکت این مرجع فقید شیعه را ورق زده که ارائه می گردد.
* ولادت
حضرت آيت الله العظمي شيخ محمد علي اراكي (ره) در 24 جمادي الثاني 1312 ه ق. در اراك ديده به جهان گشود. پدرش، حجت الاسلام حاج احمد آقا، مشهور به ميرزا آقا فراهاني ، از علماي مشهور آن سامان بود. مادرش نيز از نوادگان امامزاده سيد حسن واقف (1) است.
* تحصيل
وي پس از يادگيري خواندن و نوشتن، در نوجواني وارد حوزه علميه اراك شد و در درس استاد سيد جعفر شيثي حضور يافت و مقدمات علوم اسلامي را از او فرا گرفت. دروس سطح حوزه را نزد آيت الله العظمي سيد محمد تقي خوانساري به خوبي پشت سر گذاشت.
آيت الله اراكي همزمان با تحصيل دوره سطح، در درس شرح منظومه آيت الله شيخ محمد باقر اراكي معروف به سلطان آبادي (2) شركت كرد و از دانش آن حكيم فرزانه خوشه ها چيد.
ايشان سال ها در درس آيت الله العظمي آقا نورالدين اراكي و آيت الله العظمي شيخ عبدالكريم حائري يزدي (ره) شركت كرد و از دانش و تقواي آن دو مرجع بزرگ تقليد شيعيان، بهره ها برد. آيت الله حائري علاقه زيادي به او داشت و نبوغ فكري آيت الله اراكي مورد توجه استاد قرار گرفت. آيت الله اراكي به سفارش استاد معمم شد و با يكي از بستگان ازدواج نمود. (3)
* آشنايي با امام
آيت الله اراكي پس از سال ها تحصيل در حوزه علميه اراك، به دنبال هجرت آيت الله العظمي حائري يزدي به قم، وارد حوزه علميه قم شد و در درس ايشان شركت كرد.(4) او در اين سال ها با امام خميني (ره) آشنا شد. وي علاقه خاصي به امام راحل داشت و همواره از فعاليت هاي سياسي ايشان عليه رژيم پهلوي پشتيباني مي نمود.
به دنبال اعلاميه كوبنده امام خميني در سال 1341، عليه لايحه كاپيتولاسيون و قوانين غير اسلامي مصوب مجلس شوراي ملي، آيت الله اراكي نيز به پشتيباني ايشان اعلاميه اي صادر كردند و خواستار لغو مصوبات مخالف اسلام شدند. پس از دستگيري و تبعيد امام خميني (ره) در سال 1342، آيت الله اراكي همواره از ايشان حمايت مي كرد.
فرزند ايشان نقل مي كند: عكاسي هما، عكسي از امام (ره) در خيابان ارم زده بود. حضرت آقا (آيت الله اراكي) كه از فيضيه برمي گشت، وقتي نگاهشان به آن عكس افتاد، فرمود: قسم مي خورم كه صاحب اين عكس اگر در كربلا مي بود، در ركاب امام حسين عليه السلام به شهادت مي رسيد. وقتي به منزل مي آمدند و ما اطلاعيه ها را برای ايشان مي خوانديم، بسيار گريه مي كردند و اشك شوق و نشاط از شنيدن اين اطلاعيه ها مي ريختند.. .
آيت الله اراكي در پي دستگيري و تبعيد امام (ره) به نجف، همان سال به عراق و نجف رفت و در تمام مدت اقامت، تماماً ميهمان حضرت امام بود. اين در حالي بود كه ايشان از سوي رژيم تحت فشار قرار گرفته بود و جواب ميهماني افراد ديگر را رد مي كرد. ايشان با افتخار ميهماني امام (ره) را پذيرفت و بدون ترس و اضطراب چند روزي را در آنجا اقامت كرد.
* با آل علي هر كه در افتاد ور افتاد
اولين ملاقات امام با ايشان در كربلا بود. آيت الله اراكي وارد حرم حضرت ابوالفضل عليه السلام شد، حضرت امام در حال خروج از حرم بودند. حدود پانزده سال بود كه همديگر را نديده بودند. آن دو يكديگر را در آغوش گرفتند و آقاي اراكي شروع به گريه كرد و سپس اين جمله را فرمود: با آل علي هر كه در افتاد ور افتاد. بعد دوباره شروع به گريه كرد.. . حجت الاسلام شهاب الدين اشراقي، داماد امام مي گويد: امام به من گفتند: بغض گلويم را گرفته بود و نتوانستم پيش آقاي اراكي بايستم.. .
* تدريس و تأليف
آيت الله اراكي در طول بيش از 35 سال تدريس در حوزه علميه قم، پيچيده ترين مباحث علمي را با گفتاري شيوا و بياني رسا مطرح مي كرد. از ويژگي هاي درس ايشان پرهيز از تكرار و زياده گويي بود. كلام را گزيده و پر معني ادا مي كرد. اعتقادشان بر اين بود كه طالب علم بايد قبل از حضور در درس، مطالعه نمايد.
آيت الله اراكي پس از وفات آيت الله سيد محمد تقي خوانساري (متوفاي 1371ق) به درخواست شماري از شاگردان او، به تدريس خارج فقه و اصول پرداخت. بسيار از استادان برجسته حوزه علميه قم و مسئولان نظام جمهوري اسلامي، سال ها از محضر ايشان كسب فيض نمودند.
مرجع بزرگ تقليد شيعيان در طول عمر پر بركت خويش، كتاب هايي نيز در علم فقه و اصول نوشت. آثارش عبارتند از:
«تقريرات درس آيت الله محمد سلطان العلما»، «تقريرات درس فقه آيت الله شيخ عبدالكريم حائري يزدي»، «تقريرات درس اصول فقه آيت الله شيخ عبد الكريم حائري يزدي»، «حاشيه بر «درر الاصول » نوشته آيت الله شيخ عبدالكريم حائري يزدي»، «تقريرات درس فقه آية الله سيد محمد تقي خوانساري»، «حاشيه بر عروة الوثقي»، «شرح عروة الوثقي»، «توضيح المسائل»، «مناسك حج»، «رساله استفتائات»، «مقدمه بر كتاب «القرآن و العقل» نوشته آيت الله سيد نور الدين اراكي» و «النكاح و الطلاق».
* بر پايي نماز جمعه
پيش از انقلاب، آيت الله اراكي نماز جمعه را در قم اقامه مي كرد. فرزند ايشان در اين رابطه مي گوید: ايشان همانند يك جلسه درس، براي نماز جمعه و خطبه هاي آن مطالعه مي كردند.. . رفته رفته نماز جمعه رونق بيشتري گرفت و با جمعيت بيشتري برگزار گرديد و امامت ايشان بر نماز جمعه تا بعد از انقلاب كه حضرت امام (ره) به قم آمدند، ادامه داشت. حضرت امام (ره) در مدتي كه در قم بود روزي به منزل ايشان آمد. آيت الله اراكي به امام خميني (ره) فرمود: شما الآن دستتان باز است و مقتدر هستيد، چون در زمان حكومت اسلامي قرار داريد شما بايد اقامه نماز جمعه كنيد. ولي امام به ايشان فرمود: شما نماز جمعه را بايد اقامه كنيد. لذا مدتي نماز را با شكوه تمام اقامه كردند.(5)
* تجليل از پيشگامان نهضت
آيت الله اراكي به عالمان مجاهد عشق مي ورزيد و احترام فوق العاده براي آنان قائل بود و تجليلشان از حضرت آيت الله سيد نورالدين اراكي و آيت الله سيد محمد تقي خوانساري بر همين اساس بود. ايشان بارها به همراهي آیت الله خوانساري، پيشنهاد قيام و مبارزه عليه طاغوت را با آيت الله العظمي بروجردي در ميان گذاشته بودند و نيز در ماجراي فدائيان اسلام به رهبري شهيد نواب صفوي، چون مرحوم آيت الله خوانساري از آنان حمايت مي كرد، ايشان هم نظر مساعد داشت.
آيت الله اراكي از آغاز نهضت امام خميني در سال 1341، همواره به پشتيباني از ايشان برآمدند، با اين كه بيش از ده سال از امام خميني بزرگتر بودند. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، از دولت و نظام جمهوري اسلامي حمايت كردند. ايشان در تأييد انقلاب اسلامي فرمود: جماعت دنيا كه رئيس آن ها آمريكا و شوروي است و سايرين كه دست بسته آنان هستند، همگي در يك طرف هستند و آقاي خميني تنها... آقاي خميني شخص نيك نفسي است. جاي شك ندارد و هيچ غرضي در او جز ترويج دين نيست... اين دو نفر، پدر و پسر (رضا شاه و محمد رضا شاه) چه كارها كه كردند؛ مي خواستند اصل دين اسلام را به كلي از ريشه بكنند، مثل يزيد كه مي خواست به كلي ريشه دين را از بين ببرد. اگر نهضت حضرت سيد الشهداعليه السلام نبود، الآن من و شما كافر بوديم. اشهد ان لا اله الا الله بين ما نبود...(6)
آيت الله اراكي در طول هشت سال دفاع مقدس، از رزمندگان اسلام پشتيباني نمود. ايشان درباره جنگ تحميلي فرمود: نظريه من هم مثل آقاي خميني است. آقاي خميني و همه علما نظرشان اين است كه هر گاه اسلام در خطر باشد، بايد تمام مسلمانان در مقام دفاع، برآيند، هر كس كه مي تواند.. . جنگ همان دفاع است و پاسداران هم همان جنگ جويان هستند كه از حقيقت اسلام حمايت مي كنند و... «اِنْ تَنْصُروا الله يَنْصُرُكُم وَ يَثَبِّتْ اَقْدامَكُم» و پاسدارها جزو همين آيه هستند.(7)
* خوشحالی آيت الله العظمی اراكي از انتخاب آيت الله العظمی خامنه اي به رهبري انقلاب
آيت الله العظمی اراكي پس از رحلت امام خميني (ره) و انتخاب آيت الله العظمی خامنه اي به رهبري انقلاب با ارسال پيامي، از انتخاب ايشان به رهبري انقلاب اظهار خوشحالي نمودند. پس از رحلت امام خميني (ره)، استكبار جهاني به اميد مخالفت و يا بي اعتنايي مراجع تقليد شيعه نسبت به انتخاب آيت الله العظمی خامنه اي به رهبري انقلاب، به وسيله راديو، تلويزيون و مطبوعات به تضيعف رهبري نظام برخاستند؛ اما حمايت مراجع تقليد شعيه، به ويژه آيت الله العظمي اراكي كه حدود چهل سال از مقام معظم رهبری بزرگتر بودند، اميد دشمنان انقلاب اسلامي را به يأس مبدل ساخت.
ايشان در بخشي از پيام خود چنين مرقوم داشت: انتخاب شايسته جنابعالي به مقام رهبري جمهوري اسلامي ايران مايه دلگرمي و اميدواري ملت قهرمان ايران است، شكي نيست كه در موقعيت حساس كنوني، حفظ نظام جمهوري اسلامي كه از اهم واجبات شرعي است، متوقف به اين امر مهم مي باشد. اينك اينجانب با ابتهال و تضرع به درگاه ربوبي و با استغاثه به ناحيه مقدسه حضرت ولي عصر - عجل الله تعالي فرجه الشريف - دوام تأييدات و توفيقات آن جناب را در انجام اين مسئوليت بسيار سنگين خواستارم.
* از من پيرتر و ضعيف تر، در نماز كسي هست؟!
آيت الله اراكي به عبادت خيلي اهميت مي داد، قبل از اذان صبح بيدار مي شد، هر روز يك جزء قرآن مي خواند و در ماه رمضان روزانه سه جزء قرآن مي خواند. ايشان در نافله هاي شب هاي جمعه، در قنوت، دعاي كميل مي خواند.
وقتي به ايشان پيشنهاد كردند كه نماز جماعت را به خاطر افراد كهنسال و مريض، زياد طول ندهيد. فرمودند: از من پيرتر و ضعيف تر، در نماز كسي هست؟!.
استاد محمود شاهرخي، از شاعران شهير انقلاب درباره ديدارش با آيت الله اراكي مي گويد: در خلال شب هاي شعر فيضيه، به محضر حضرت آيت الله العظمي اراكي (ره) مشرف شديم؛ چه ديداري! سخت بهجت خيز و عبرت انگيز! ديدار مردي بزرگ كه آثار گذشت زمان بر سيماي مباركش پديدار بود و انوار معرفت از پيشاني روشنش ساطع. او مظهر و جلاي روحانيت سخت كوش شيعه مي باشد. در اتاقي محقر و ساده تر از ساده، آن بزرگ را ديدار كرديم كه با ضعف مفرط مزاج، لباس رسمي پوشيده و بر روي چهار پايه اي استقرار يافته بود.
پس از به جاي آوردن معارفه، آن بزرگ سخناني مبسوط و ممتّع و مواعظي رسا و بليغ ايراد كرد كه همگان را سخت متأثر ساخت، كه از غايت شور و تأثير بيانات ايشان اكثر حاضران اشك از ديدگان جاري ساختند. مكرر به ابياتي از عارفان صاحبدل، از جمله شيخ شيراز، شيخ شبستري و شيخ بهايي استشهاد و استناد مي فرمود و خود مي گريست... (8)
* رحلت
سرانجام روح ملكوتي آيت الله العظمي اراكي در 23/ 7/ 1373 به ملكوت پيوست. مرجع تقليد شيعيان پس از يك قرن (تولد: 1273 وفات: 1373) تلاش براي هدايت مردم، دار فاني را وداع گفت و به جمع مراجع تقليد در بهشت پيوست. دولت جمهوري اسلامي يك روز تعطيل و يك هفته را عزاي عمومي اعلام نمود.
پيكر پاك آن مرجع والا مقام در تهران، از بيمارستان شهيد رجايي تا ميدان راه آهن بر دوش انبوه مردم تشييع شد. آيت الله العظمی خامنه اي، رهبر معظم انقلاب و مسئولان نظام در اين تشييع با شكوه حضور داشتند. سرانجام پيكرش با تشيع با شكوه مردم قم در حرم حضرت معصومه عليها السلام به خاك سپرده شد. رضوان و رحمت خدا بر او باد.
پي نوشت:
1) اين امامزاده در روستاي افوشته شهرستان نطنز واقع شده است.
2) براي شرح حال وي رجوع شود به: مجله حضور، شماره 5 و 6 (تابستان 1371ش) ، ص 37 و 38 ؛ روزنامه كيهان هوايي ، شماره 835 ،تاريخ 14 / 4 / 1368 ؛ الاجازة الكبيرة ، سيد شهاب الدين نجفي مرعشي ، ص 149 .
3) مجله حوزه، شماره 9، ص 150 و روزنامه رسالت 10 / 9 / 25771376.
4) روزنامه رسالت، شماره10 / 9 / 25771376.
5) روزنامه رسالت، 10 / 9 / 1373.
6) مجله حوزه، شماره 12.
7) مجله پيام انقلاب، شماره 126.
8) روزنامه جمهوري اسلامي، 20 / 7 / 1368
منبع: نرم افزار گلشن قم.
