حوزه/ حجت الاسلام محمد اسکندری، معاون آموزش و پژوهش حوزه علمیه مروی تهران در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با تاکید بر نقش مسئولین مدارس علمیه در ارتقاء کیفیت تحصیلی و رشد علمی و پژوهشی طلاب، معتقد است برنامه صرفاً آموزشی و اینکه طلبه، دانسته ها و یافته های دیگران را دوره کند و آن ها را یاد بگیرد، نتیجه مفیدی به دنبال نخواهد داشت. بلکه کار بهتر آن است که با یاد گرفتن دانسته های دیگران و همت خود، بتواند در جامعه، تولید علم کند.

وی ادامه داد: مراکز آموزشی حوزوی، صرفاً آموزشی نیستند، چرا در حوزه، آموزش مقدمه پژوهش است. چون وظیفه یک طلبه این است که به اجتهاد برسد و اجتهاد یعنی تولید علم. تولید علم نیز در قالب تحقیق و پژوهش حاصل می شود. و لذا معتقدم هر مرکز آموزشی حوزوی باید با یکسری زیر ساخت های مهم علمی و آموزشی مدیریت و اداره شود.

متن گفت‌و‌گو با معاون آموزش و پژوهش حوزه علمیه مروی تهران، همزمان با آغاز هفته پژوهش، در ادامه می آید.

*برای شروع، اجمالا قدری از فعالیت های علمی خود و شرح مختصری از تاریخچه علمی و پژوهشی حوزه مروی را بیان کنید.

بنده سال 72 وارد حوزه علمیه مروی شدم و در سال 82 سطح عالی را به پایان رساندم و سپس برای ادامه تحصیل به قم رفتم و در آنجا به مقوله پژوهش و تحقیق بیشتر پرداختم، سال 88 به دعوت مسئولین حوزه مروی، در معاونت تازه تأسیس پژوهش مشغول به خدمت شدم. برنامه پژوهشی مدرسه مروی آن سال ها یا در قالب تحقیق و پژوهش متون درسی بود و یا بصورت تشکیل گروه های علمی برای اساتید بود. مدتی بعد، با توجه به تغییر و تحولات اداری در حوزه مروی و بنا به درخواست مسئول محترم حوزه، همزمان عهده دار معاونت آموزش نیز شدم.

*دلیل خاصی برای تجمیع این دو معاونت وجود داشت؟

بنده به عنوان معاونت آموزش و پژوهش مسئولیت هماهنگی بین دو اداره آموزش و پژوهش را بر عهده دارم و تجمیع این دو معاونت بنا به سلیقه و نظرات آیت الله مهدوی کنی(ره) صورت گرفته است. نظر ایشان این بود که ما باید از چاق کردن مجموعه پرهیز کنیم. و این اقدام ضمن اینکه مجموعه را چابک نگه می دارد، در هزینه های جاری نیز صرفه جویی خواهد شد.

*به نظر شما اجرای نظام آموزش پژوهش محور در حوزه ها چه ضرورتی دارد؟

مراکز آموزشی حوزوی، مراکز صرفاً آموزشی نیستند، چرا که در حوزه آموزش، مقدمه پژوهش است. چون وظیفه یک طلبه واقعی این است که به اجتهاد برسد و اجتهاد یعنی تولید علم. تولید علم نیز در قالب تحقیق و پژوهش حاصل می شود. و لذا معتقدم هر مرکز آموزشی حوزوی باید با یکسری زیر ساخت های مهم علمی و آموزشی مدیریت و اداره شود.

برنامه ریزی برای دروس آموزشی حوزه بر مبنای پژوهش محوری نیز یکی از زیر ساخت های مهم علمی است. چرا که برنامه صرفاً آموزشی و اینکه طلبه، دانسته ها و یافته های دیگران را دوره کند و آن ها را یاد بگیرد، نتیجه مفیدی به دنبال نخواهد داشت. بلکه کار بزرگ آن است که ما با یاد گرفتن دانسته های دیگران و همت خود، بتوانیم در جامعه تولید علم کنیم.

تولید علم باید مبتنی بر نوآوری باشد. نوآوری در علم و ارائه سبک نوین در تحقیقات و پژوهش ها، با استفاده از امکانات و تجهیزات نرم افزاری و سخت افزاری. و برنامه ریزی اصولی و قانون مند در این باره به عهده ی مسئولین مرکز مدیریت قم و سایر بزرگان حوزه می باشد، تا در کل کشور یک سیاست واحد، پیاده سازی و پیگیری شود.

*چه اقداماتی در راستای گسترش نظام آموزشی پژوهش محور در حوزه علمیه مروی انجام داده اید؟

ابتدا لازم است به این مطلب اشاره کنم که از امسال، حوزه علمیه مروی یکی از مراکز حوزوی است که برنامه جدید آموزشی را بر اساس سبک و روش نوین علمی، با پذیرش طلبه های پایه اول در حال اجرا دارد و یکی از امتیازات این طرح توجه ویژه به مسئله پژوهش می باشد.

 مثلاً قبلاً پژوهش یک برنامه حاشیه ای بود و هر مدرسه ای طبق صلاحدید خویش ممکن بود به مسئله پژوهش بها دهد و یا کلاً توجهی به این مطلب نداشته باشد و متاسفانه در برخی از مدرسه ها نیز هم اکنون این گونه است. اما در طرح جدید، برنامه پژوهش را احیاء و جزو دروس اصلی قرار داده اند. یکی دیگر از برنامه های مفید آموزشی طرح جدید، قرار دادن کلاس های مکالمه عربی، منطق کاربردی و آیین و نگارش ادبیات فارسی برای طلاب می باشد که این برنامه ها از ابزارهای مفید و کمک کننده به فعالیت های پژوهشی خواهد بود. همچنین ارائه پایان نامه علمی در پایان دوره تحصیلی 5 ساله سطح یک، از جمله اقدامات مؤثر در جهت ورود طلاب به عرصه ی پژوهش و مقاله نویسی است.

*به نظر جنابعالی اهم موانع پیشرفت در تحقیقات علمی و گسترش فرهنگ پژوهش در حوزه های علمیه چیست؟

با توجه به اینکه برنامه های پژوهشی و تحقیقات علمی معمولاً هزینه بر می باشد، این مسئله یکی از موانع در پیشرفت فعالیت های علمی و تحقیقاتی می باشد. همچنین در مواجهه با برگزاری کلاس های روش تحقیق برای اساتید و طلاب، با مقاومت هایی از جانب این عزیزان مواجه می شدیم و این مسائل باعث بی میلی و کندی در مسیر گسترش فعالیت های پژوهشی می شد و دلیل مقاومت ها به جهت حجم انبوه متون درسی و زیاد بودن ساعات آموزشی حضور در کلاس ها بود.

*معاونت آموزش و پژوهش حوزه علمیه مروی چه راهکارهایی را برای حل این مشکلات اندیشیده است؟

ما برای حل این مشکلات شروع کار و نیز به جای اجباری کردن حضور در کلاس های پژوهشی، یک ابتکار علمی انجام دادیم. بدین صورت که آموزش علمی و فنی مقاله نویسی و پژوهش را به صورت یک فایل آموزشی از طریق سایت حوزه در فضای مجازی قرار دادیم، تا 24 ساعته در دسترس مخاطبین و علاقه مندان عرصه پژوهش باشد و بدین طریق گام های اولیه برای توسعه و گسترش فرهنگ مقاله نویسی و پژوهش را برداشتیم و اتفاقاً با استقبال گسترده طلاب و سایر شهرهای کشور مواجه شدیم. حتی بسیاری از مراکز علمی و پژوهشی همچون دانشگاه جامع رضوی، طی نامه ای رسمی خواستار اخذ برنامه کامل و نهایی فایل آموزشی پژوهشی روش تحقیق بودند که دوستان ما در معاونت پژوهش حوزه مروی آن را تدوین و تألیف کرده بودند.

*با مطالبی که توضیح دادید روند فعالیت های پژوهشی را در حوزه علمیه مروی چگونه ارزیابی می کنید؟

به نظر بنده، تحول باید تدریجی باشد، چرا که تحول آنی و عجولانه نه تنها منفعتی ندارد، بلکه مخرب نیز می باشد، بنابراین ما نیز توسعه فرهنگ پژوهش را در حوزه مروی به صورت تدریجی و برنامه ریزی شده شروع کردیم.

یکی از عوامل موثر در گسترش فرهنگ پژوهش وجود و حضور اساتید معتقد و علاقه مند به مقوله تحقیق و پژوهش می باشد. چنانچه اگر برنامه آموزشی حوزه پژوهش محور باشد و متون درسی نیز بر اساس مبانی پژوهشی تنظیم گردد، ولی استاد اعتقادی به مسئله پژوهش و تحقیقات علمی نداشته باشد، در این صورت به سرانجام رساندن این هدف با شکست مواجه خواهد شد، و لذا باید کمک کنیم تا اساتید وارد فضای تحقیق و پژوهش شوند. در همین راستا نیز حوزه مروی اقدامات مختلفی را انجام داده و در دست اقدام دارد. از جمله اینکه یک دوره اردوی روش های انگیزه بخشی پژوهشی برای طلاب و اساتید، در دانشگاه امام صادق(علیه السلام) برگزار کرد که بسیار تأثیرگذار بود و باعث شد این عزیزان نسبت به اهمیتِ پرداختن به فعالیت های پژوهشی همراه تر از گذشته ما را یاری کنند.

*برای تشویق اساتید به ورود پژوهشی در کلاس های درس چه برنامه های دیگری داشته اید؟

علاوه بر برگزاری اردوهای پژوهشی برای اساتید، در راستای تشویق و انگیزه بخشی به آنان برنامه های دیگری نیز در حال اجرا داریم. به این صورت که هر استادی، دارای آثار پژوهشی و تألیف کتاب باشد، یا در کسب مهارت های پژوهشی به صورت حرفه ای و فنی تر وارد شود و موارد علمی دیگر؛ هر کدام از این ها امتیازاتی دارد که در ارتقای رتبه علمی و نیز میزان دریافتی حق الزحمه اساتید بسیار مؤثر می باشد.

*برای طلاب چه اقدامات تشویقی انجام داده اید؟

همچنین در جهت تشویق طلاب و انگیزه بخشی به آنان برای فعالیت های علمی و تحقیقاتی، کارهایی صورت گرفته است. از جمله اینکه در طول سال های 90 الی 94 چهار همایش با محوریت و موضوع پژوهش و اهمیت مقاله نویسی و تحقیقات علمی برگزار کردیم، که سه همایش آن با حضور استاد رحیم پور ازغدی و همایش چهارم با حضور حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان برای طلاب حوزه علمیه مروی تشکیل و برگزار گردید. همچنین سلسله نشست های شورای راهبردی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، با حضور حجت الاسلام کشوری برای طلاب پژوهشگر برگزار شد.

*حضور طلاب حوزه علمیه مروی در جشنواره علامه حلی چگونه بوده و در سال گذشته چه تعدادی از آثار و مقالات پژوهشی طلاب برگزیده شد؟

سال گذشته از تعداد مقالات ارسالی توسط طلاب مروی، 41 مقاله مجوز حضور در جشنواره علامه حلی را پیدا کردند و از این تعداد نیز 5 مقاله شایسته تقدیر شدند و یک نفر نیز رتبه ممتاز جشنواره را کسب کرد.

*به عنوان سئوال پایانی، فعالیت های پژوهشی با توجه به نیازسنجی های جامعه را چقدر ضروری می دانید؟

به نظر بنده ما هنوز به مرحله بلوغ فکری در پژوهش نرسیده ایم!، تا اینکه بخواهیم موضوعات پژوهشی را با توجه به نیازهای جامعه به طلاب ارائه دهیم. یا کارگروه هایی تشکیل شود که روی مسائل و مشکلات مبتلابه جامعه مطالعات عمیق علمی داشته باشند تا مورد توجه پژوهشگران قرار بگیرد. و لذا فعلاً مقالاتی که از طرف طلاب به عنوان پژوهش نگاشته می شود، جنبه تمرینی دارد و به همین جهت انتخاب موضوع برای فعالیت پژوهشی برای طلاب آزاد می باشد. هر چند که در برخی موضوعات ما نیز پیشنهاداتی را ارائه می کنیم. اما انتخاب موضوعات اعلامی از طرف ما، برای طلاب الزام آور نمی باشد.

گفت وگو: مهدی زارعی شبخانه