حجت الاسلام احمد قاری، کارشناس و مولف آثار قرآنی، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، با اشاره به این که در آینده شاهد پیشرفت های پژوهشی و علمی قابل توجهی در فضای مدارس حوزه های علمیه خواهیم بود، گفت: اکنون در جهان اسلام با پدیده شومی با عنوان داعش و گروه های تکفیری مواجه هستیم که دلیل آن عدم درک درست و برداشت غلط از قرآن است. ولذا قرآن پژوهی بر مبنای صحیح و دقیق می تواند مانع از شکل گیری چنین تفکراتی در بین جوانان شود.

مدیر پژوهش و ﮔﺮوه ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻣﺮوی تهران به مقوله حفظ قرآن نیز اشاره کرد و افزود: حفظ قرآن کریم یکی از شاهراه های وصول به معانی است، یعنی اگر حفظ قرآن کریم پس از فهم آن و مقدمه ای بر تدبر باشد، بسیار عالی بلکه ضروری است. ولی بعضی از فعالان این عرصه در حالتی حفظ قرآن را ترویج می کنند که به مقدمات و مؤخرات توجهی ندارند و یا از ابزار فشار استفاده می کنند که اشتباه بزرگی است.

وی همچنین بر کاربردی سازی پژوهش های قرآنی تاکید کرد و گفت: قطعاً پژوهش های قرآنی آثار و برکات زیادی برای جامعه مسلمین به دنبال خواهد داشت و علت تأکید بر انجام پژوهش های قویّ قرآنی به جهت نیاز جهان اسلام به خروجی علمی این تحقیقات می باشد و انتقال سبک زندگی از متن قرآن به متن جامعه و تاسیس جامعه جهانی قرآنی از مهمترین دستاوردهاست.

حاصل گفتگو با حجت الاسلام قاری، کارشناس قرآنی را در ادامه بخوانید.

* حوزه متولی ترویج معارف قرآنی است، به عنوان یک کارشناس، فضای پژوهش های قرآنی در حوزه را چگونه می بینید؟

به نظر می رسد بحث پژوهش های قرآنی در مدارس علمیه هنوز دوران طفولیت خود را می گذراند. در برخی مدارس علمیه و مراکز آموزشی، یکسری پژوهش های قرآنی صورت گرفته، ولی اکثر این تحقیقات از قوام علمی و محتوای غنی برخوردار نیستند و تاکنون در ارائه یک محصول پژوهشی قرآنی که مشکلی از جامعه اسلامی را برطرف نماید، توفیق چندانی نداشته اند. بنابراین بیشتر تحقیقاتی که به نام پژوهش های قرآنی صورت گرفته، سطحی بوده و رتبه علمی پایینی دارد. به نظر می رسد روش علمایی مثل علامه طباطبایی(ره) و  آیت الله العظمی جوادی آملی نمونه های خوب و مناسبی می باشند.

از آنچه بیان شد معلوم می شود پژوهشی مورد قبول است که منجر به تولید علم بشود، و الّا پژوهشی که در کتابخانه خاک بخورد و نقش مفیدی در راستای توسعه علوم قرآنی ایفا نکند، چندان قابل قبول نخواهد بود.

وضعیت کنونی تفسیر و ترجمه های قرآنی منتشر شده را از لحاظ کیفیت محتوایی چگونه ارزیابی می کنید؟

متاسفانه امروزه کتاب هایی که با عنوان تفسیر منتشر می شود را نمی توان پژوهش هایی در راستای تولید علم ارزیابی کرد و این ها نشان دهنده ضعف در شناسایی مهارت ها و مقصدهای اصلی قرآن پژوهی می باشد. زیرا پژوهشی مفید، قابل استناد و در راستای تولید علم خواهد بود که فرد قرآن پژوه در طول عمر خویش با مباحث متعارض و متضاد برخورد کند و برای حل تعارض آن ها اقدام کند و محصولی که برای جامعه ارائه می دهد، به معنای واقعی کلمه مفید بوده و کاربرد علمی و عملی داشته باشد. و اصطلاح پژوهشی نافع باشد.

در عرصه قرآن پژوهی با رویکرد پژوهش در ادبیات عرب کار چندانی انجام نشده و شاید بتوانیم بگوییم غیر تفسیر المیزان و تسنیم کار مهمی در این عرصه انجام نشده است و این نقص علمی، یک خلاء بزرگ در استفاده صحیح، درست و دقیق از مفاهیم و الفاظ قرآن را بوجود آورده است.

 اگر پژوهش های لغوی، صرفی، نحوی و بلاغی درست انجام گیرد، بسیاری از مباحث قرآنی برای مردم و خصوصاً طلاب سهل الوصول تر خواهد بود. با اندک  نگاهی به  تفاسیر مندرج در نرم افزارجامع التفاسیر پی می بریم که تنها چند تا از این تفسیرها متن قرآن را درست ترجمه کرده اند و بقیه کپی برداری است. در واقع کار علمی و فاخری صورت نگرفته است. در حالی که تمامی نویسندگان این تفاسیر به عنوان پژوهشگر قرآنی در جامعه مطرح شده اند. ترجمه کلمه به کلمه، و جمله به جمله قران باید نتیجه پژوهش در عرصه لغت و صرف و نحو و بلاغت باشد.

با توجه به نقص هایی که در عرصه قرآن پژوهی وجود دارد، ارزیابی شما از فعالیت ها و اقدامات معاونت پژوهش در راستای فعال کردن فضای تحقیق و پژوهش در مدارس علمیه چگونه است؟

به نظر می رسد مرکز مدیریت حوزه علمیه با برگزاری جشنواره های علمی و پژوهشی علامه حلی و علامه شعرانی در راستای فعال کردن پژوهش در بین طلاب قدم های مثبتی برداشته است که قابل تقدیر و تشکر می باشد و این اقدامات در صورتی که ادامه دار باشد می تواند اهداف عالی مد نظر حوزه را تأمین کند.

اطمینان دارم با توجه به جدیتی که امروزه در میان مسئولین پژوهش مرکز مدیریت قم و استان ها وجود دارد، در آینده شاهد پیشرفت های پژوهشی و علمی قابل توجهی در فضای مدارس حوزه های علمیه خواهیم بود.

چه چالش ها و موانعی پیش روی مدارس در زمینه تربیت طلاب پژوهشگر وجود دارد و پیشنهاد شما برای ترغیب طلاب جهت حضور در فضای علمی و پژوهشی چیست؟

اگر بخواهیم چالش ها و موانع را بررسی کنیم، اولین علت این است که تربیت طلبه پژوهشگر جدی گرفته نشده است. دومین اشکال محدود بودن اختیارات مدارس در این عرصه است، یعنی اگر مدرسه ای بخواهد به طور مستقل ساختار پژوهشی را در برنامه علمی خویش بگنجاند، به دلیل تداخل با برنامه های آموزشی و نیز مهم تر از آن عدم تخصیص منابع مالی برای توسعه تحقیقات علمی، با موانع جدی روبرو می شوند.

به نظر من یکی از راه های ترغیب و انگیزه بخشی به طلاب، تشویق  آن ها به شرکت در جشنواره های علمی و پژوهشی است که از طرف معاونت پژوهش حوزه های علمیه در حال برگزاری است، اما پیشنهاد بنده برای پیگیری جدی فعالیت های پژوهشی و سازماندهی طلاب جهت ورود هدفمند به عرصه پژوهش و خصوصاً قرآن پژوهی، تأسیس دفتر مشاوره پژوهشی در مرکز هر استان و نیز هر مدرسه علمیه است. تا بدین طریق بتوان طلبه ای را که علاقمندِ ورود به این عرصه است؛ به طور کامل، دقیق و هدفمند، راهنمایی و از سیر پژوهشی او پرستاری نمود و تا انتهای راه به او مشاوره داد و بطور مستمر بر فعالیت های پژوهشی او نظارت کرد تا خروجی مفید و قابل استنادی حاصل شود.

چرا این همه بر روی قرآن پژوهی در جامعه اسلامی تاکید شده، به نظر شما به ­عنوان کارشناس قرآنی، چگونه می توان مردم را به سمت انس با قرآن سوق داد؟

قطعاً پژوهش های قرآنی آثار و برکات زیادی برای جامعه مسلمین به دنبال خواهد داشت و علت تأکید بر انجام پژوهش های قویّ قرآنی به جهت نیاز جهان اسلام به خروجی علمی این تحقیقات می باشد و انتقال سبک زندگی از متن قرآن به متن جامعه و تاسیس جامعه جهانی قرآنی از مهمترین دستاوردهاست.

 اگر الان در جهان اسلام با پدیده شومی با عنوان داعش و گروه های تکفیری دیگری مواجه هستیم، دلیلش عدم درک درست و برداشت غلط از قرآن است. و لذا قرآن پژوهی بر مبنای صحیح و دقیق می تواند مانع از شکل گیری چنین تفکراتی در بین جوانان شود.

در مورد انس مردم با قرآن نیز باید گفت، اگر قرآن را زمینی و دست یافتنی بیابند و آن را در سراسر زندگی حاضر و قابل استفاده ببینند، به آن روی خواهند آورد، چرا که آن را حلال مشکلات و طبیب دردهایشان می یابند. در واقع باید دید چه مشکلی در مسیر پیام رسانی قرآن در عرصه عمومی وجود دارد که اگر آن مشکل برطرف شود، تبلیغ قرآنی صورت پذیرفته است.

به نظر می رسد ترجمه مستند به پژوهش لغوی، صرفی، نحوی و بلاغی و سپس ویراستاری کامل و تسهیل کننده فهم قرآن اولین قدم در تألیف ترجمه قرآنی، و فهم آن است. چرا که عموما ترجمه های فعلی آن طور که که باید و شاید کاربردی نیستند. زیرا برخی قواعد علمی چه از حیث درست پردازش کردن مفاهیم و چه از حیث درست پردازش کردن الفاظ که همان ویراستاری و چینش الفاظ است، در ترجمه ها رعایت نشده است.

و لذا در نظر گرفتن این مسائل و ارائه ترجمه ای دقیق و مؤثر از قرآن کریم، باعث خواهد شد، انس عمومی مردم با قرآن که هدف عالی مبلغین دینی می باشد، حاصل شود.

با توجه به توضیحاتی که دادید، از نگاه شما شرایط استفاده عموم مردم از معانی و مفاهیم قرآنی چگونه حاصل می شود؟

اگر مردم قرآن را زمینی و دست یافتنی بیابند و آن را در سراسر زندگی حاضر و قابل استفاده ببینند، به آن روی خواهند آورد، چرا که آن را حلاّل مشکلات و طبیب دردهایشان می یابند. در واقع باید دید چه مشکلی در مسیر پیام رسانی قرآن در عرصه عمومی وجود دارد که اگر آن مشکل برطرف شود  تبلیغ قرآنی صورت پذیرفته است. به نظر میرسد ترجمه مستند به پژوهش لغوی، صرفی، نحوی و بلاغی و سپس ویراستاری کامل و تسهیل کننده فهم قرآن اولین قدم در تألیف ترجمه قرآنی، و فهم  آن است.

مقام معظم رهبری تاکید ویژه ای بر حفظ قرآن­کریم و تربیت حافظان قرآن دارند، برای تحقق این مهم و ترغیب نوجوانان و جوانان به حفظ قرآن چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟

حفظ قرآن کریم یکی از شاهراه های وصول به معانی است، یعنی اگر حفظ قرآن کریم پس از فهم آن و مقدمه ای بر تدبر باشد، بسیار عالی بلکه ضروری است. ولی بعضی از فعالان این عرصه در حالتی حفظ قرآن را ترویج می کنند که به مقدمات و مؤخرات توجهی ندارند و یا از ابزار فشار استفاده می کنند که اشتباه بزرگی است.

و لذا توصیه به مؤسسات قرآنی که اغلب در حفظ قرآن کریم فعالیت های گسترده ای دارند این است که در مراحل آموزش حفظ قرآن برای سنین پایین تر، در نهایت ظرافت و با شیب بسیار ملایم و با دادن جوایز تشویقی اقدام کنند و از انجام برخی کارهای سلیقه ای و یا استفاده از ابزار فشار پرهیز کنند تا موجب تنفیر کودکان و نوجوانان نسبت به قرآن نشود و ان شاء الله مقدمات آشنایی آن ها با الفاظ و مفاهیم قرآن فراهم گردد.

گفتگو: مهدی زارعی