به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه»، دانشمندان اسلامی درخصوص اصل و قاعدۀ فقهی در روابط خارجی دولت اسلامی دو دیدگاه دارند.
طبق یک دیدگاه، از قرآن و روایات بر می آید که جهاد اگر سببی مانند «هجوم دشمن به سرزمین ها ی اسلامی»، «فتنه گری و توطئه علیه اسلام و مسلمانان»، «ستمگری و به استضعاف کشیدن انسان های ضعیف» نداشته باشد، فاقد دلیل بوده و جایز نیست.
طبق دیدگاه دوم، در مکتب اسلام نه «جنگ» اصالت دارد و نه «صلح»؛ بلکه رعایت «مصلحت اسلام و مسلمانان» اصالت دارد. این مصلحت، گاهی با «جنگ و جهاد» تأمین می شود و گاهی با «صلح و همزیستی مسالمت آمیز».
برخی مسائل و موضوعات از نظر ماهوی، متغیّر بوده و حکم ثابت و غیرقابل تغییر را بر نمی تابند. نمونه هایی از این گونه موضوعات در کلمات فقیهان وجود دارد. ماهیت روابط خارجی و موضوعاتی مانند جنگ و صلح نیز اقتضا ندارند که دارای حکم ثابت و غیرقابل تغییر باشند؛ بلکه تابع شرایط مختلف زمانی و مکانی اند. سیره عقلای عالم نیز در تعامل با اقوام و ملل دیگر، همواره بر «حفظ و تأمین منافع ملی» استوار بوده است. آنان دست یابی به این هدف را با استفاده از روش های گوناگون پیگیری می کنند.
«مصلحت» مورد نظر، مقوله ای «سیّال» نیست؛ بلکه بر «اصولی ثابت» استوار است که آن را ضابطه مند می سازد. «عزت و کرامت جامعه اسلامی»، «آمادگی و قدرت دفاعی»، «ممنوعیّت برقراری روابط صمیمانه با دولت های غیراسلامی»، «ممنوعیّت استعمار و استثمار»، «ممنوعیّت تحمیل و استبداد» و «آزادی دعوت به توحید» از جمله این اصول ثابت است و قاعده «مصلحت» در این چارچوب قرار می گیرد.
امروزه دولت ها، بر اساس منافع ملی خود، حاکمیت دولتِ دولت ها، یعنی سازمان های بین المللی را به رسمیت شناخته، با آنان همکاری متقابل داشته و آنها را در تعارض با استقلال و منافع ملی خود نمی دانند. «قوانین و کنوانسیون های بین المللی» از ابزارهایی است که این سازمان ها و نهادهای بین المللی بر اساس آنها اِعمال حاکمیت می کنند.
چارچوب همکاری دولت ها با این نهادهای بین المللی «منافع ملی» است. دولت ها و ملت ها بر این اساس، میزان همکاری یا عدم همکاری، امضای کنوانسیون ها یا عدم امضا یا امضای مشروط آنها را سامان می دهند.
بنابراین اصل حقوقی در روابط بین الملل «منافع ملی» هر دولت و ملتی است؛ البته اصولی مانند «استقلال»، «نفی سلطه» یا قاعده «نفی سبیل» از جمله اصولی است که با منافع ملی گره می خورد.
در دنیای امروز، هر دولت و ملتی قوی تر باشد، بیشتر می تواند از استقلال و منافع ملی خود دفاع کند.
منبع: نمایه، چکیده نشست های علمی حوزوی، دفتر چهارم. استادان: سیدجواد ورعی، جواد منصوری
