سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، تقویم این ماه وبرخی اعمال آن را منتشر می کند.
*دهم ماه مبارک
مصادف است با وفات حضرت خدیجه کبرى(علیها السلام) یکى از بزرگترین زنان جهان (در سال دهم بعثت)
*پانزدهم ماه:
روز ولادت سبط اکبر رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، حضرت امام حسن مجتبى(علیه السلام) (در سال سوم هجرى)
*هفدهم ماه:
سال روز پیروزى در جنگ بدر در سال دوم هجرى است.
*نوزدهم ماه:
سالروز ضربت خوردن امیر مؤمنان على(علیه السلام) به دست ابن ملجم اشقى الآخرین (در سال چهلم هجرى) است.
*بیست و یکم ماه:
سالروز شهادت مولاى متّقیان، امیر مؤمنان على بن ابى طالب(علیه السلام) (در سال چهلم هجرى) است که جهان اسلام را در غم و اندوه عظیمى فرو برد.
*فضيلت ماه مبارک رمضان
در تمام سال، ماهى به عظمت ماه پربرکت رمضان نیست; زیرا ماهى است که خداوند آن را جهت اهداى بالاترین هدیه خود به جهان بشریّت، یعنى «قرآن مجید» برگزیده است.
از سوى دیگر، ماهى است که شب قدر در آن واقع شده، شبى که مقدّرات یکسال انسانها - بر حسب شایستگى ها و لیاقت هایشان - تعیین مى گردد و عبادت آن برتر از عبادت هزار ماه است!
همچنین بهار عبادت و ماه تعلیم و تربیت، ماه طهارت و پاکى، و ماه تقوا و خودسازى است; ماهى که مراحل قرب الهى و سیر و سلوک الى اللّه را با گام هاى سریع و استوار مى توان پیمود.
با نیّت هاى صادق و قلب هاى پاک از خدا بخواهید که شما را موفّق به روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن کند; زیرا شقىّ و دور از سعادت کسى است که در این ماه (که دریاى رحمت الهى موّاج است) از رحمت و مغفرت او محروم گردد...».
سپس دستورهاى مؤکّدى درباره صدقه به نیازمندان، احترام به بزرگترها، محبّت به کوچکترها، صله رحم، حفظ زبان و چشم و گوش از گناه، نوازش یتیمان و توبه از گناه، دعا کردن ـ به ویژه هنگام نمازها ـ فرمود; سپس درباره اهمّیّت افطارى دادنِ روزه داران سخن گفت، تا آن جا که حتّى کسانى که توانایى ندارند، مى توانند با دانه اى خرما یا جرعه اى از آب در این کار خیر شرکت جویند!
خوشبخت و سعادتمند کسانى هستند که ارزش والاى این ماه را بشناسند و از برکاتِ بى پایان آن بهره گیرند و مشکلات معنوى و مادّى خود را به برکت روزه ها و عبادات در این ماه حل کنند.
البتّه براى بهره گیرى بیشتر از برکات مادّى و معنوى و آثار و ثواب هاى ماه مبارک رمضان، نباید تنها به روزه گرفتن اکتفا کرد، بلکه باید از گناهان اجتناب نمود و با خودسازى و مراقبت و دورى از آلودگى ها، جان خویش را در معرض وزش نفحات رحمانى و عنایات ویژه سبحانى قرار داد.
*اعمال ماه مبارک رمضان
این اعمال که آثار عمیقى در پرورش روح و جان انسان دارد، به دو بخش تقسیم مى شود:
اوّل: اعمال مشترک ماه مبارک رمضان، که مخصوص شب و روز معیّنى نیست، و آن بر چهار قسم است:
1ـ اعمالى که در هر شب و روز ماه مبارک انجام مى شود.
2ـ اعمالى که مخصوص شب هاى ماه مبارک است.
3ـ اعمالى که مخصوص سحرگاهان پرفیض این ماه است.
4ـ اعمالى که مخصوص روزهاى ماه مبارک است.
دوم: اعمالى که به روزها یا شب هاى معیّنى اختصاص دارد و پاداش و ثواب بى شمارى براى آنها ذکر شده است.
*اعمال مشترک هر شب و روز
اعمال مشترک هر شب و روز ماه رمضان، بسیار است از جمله:
* «سیّد بن طاووس» از امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام) روایت کرده است که فرمودند: از اوّل ماه تا آخر ماه مبارک - بعد از هر فریضه - این دعا را مى خوانى:
اَللّـهُمَّ ارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فى عامى هذا وَفى کُلِّ عام، ما اَبْقَیْتَنى فى یُسْر مِنْکَ وَعافِیَة وَسَعَةِ رِزْق،
خدایا روزیم گردان حج خانه کعبه را دراین سال و در هر سال تا زنده هستم در آسایش و تندرستى از جانب تو و وسعت روزى
وَلا تُخْلِنى مِنْ تِلْکَ الْمواقِفِ الْکَریمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، وَزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ،
و دورم مکن از این اماکن گرامى و مشاهد شریفه و زیارت قبر پیامبرت که درود تو بر او و آلش باد
وَفى جَمیعِ حَوائِجِ الدُّنْیا وَالأخِرَةِ فَکُنْ لى،
در همه حاجتهاى دنیا و آخرتم پشتیبان من باش
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ فیـما تَقْضى وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضآءِ الَّذى لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ،
خدایا از تو خواهم در آنچه بنا هست درباره اش حکم فرمایى و مقدّر کنى در آن فرمان حتمى و مسلّم در شب قدر از آن تقدیرى که برگشت ندارد و تغییر نپذیرد
اَنْ تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ،
که مرا از حاجیان خانه محترم کعبه ات ثبت فرمایى آن حاجیانى که حجشان درست و سعیشان مورد تقدیر و سپاس است و گناهانشان آمرزیده و کارهاى بدشان بخشیده شده است
وَاجْعَلْ فیـما تَقْضى وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْرى، وَتُوَسِّعَ عَلَىَّ رِزْقى، وَتُؤدِّىَ عَنّى اَمانَتى وَدَیْنى، آمینَ رَبَّ الْعالَمینَ.
و قرار ده در همان قضا و تقدیراتت که عمر مرا طولانى گردانى و روزیم را فراخ کنى و امانت و قرضم را اداء فرمائى، اجابت فرما اى پروردگار جهانیان.
و همچنین بعد از هر نماز فریضه اى مى گویى:
یا عَلِىُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ، اَلَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ،
اى والا اى بزرگ اى آمرزنده اى مهربان تویى پروردگار بزرگى که نیست مانند او چیزى و او شنوا و بیناست
وَهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَکَرَّمْتَهُ، وَشَرَّفْتَهُ وَفَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ، وَهُوَ الشَّهْرُ الَّذى فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَىَّ،
و این ماهى است که آنرا بزرگ و گرامى داشته و او را شرافت و برترى داده اى بر ماههاى دیگر و این ماهى است که روزه آن را بر من واجب کرده
وَهُوَ شَهْرُ رَمَضانَ، اَلَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، هُدًى لِلنّاسِ وَبَیِّنات مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ،
و این ماه رمضان است همان ماهى که قرآن را در آن فرو فرستادى آن قرآنى که راهنماى مردم و نشانه هاى روشنى از هدایت و جدا ساختن (میان حق و باطل) است
وَجَعَلْتَ فیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْر،
و قراردادى در این ماه شب قدر را و آن را بهتر از هزار ماه کردى
فَیا ذَا الْمَنِّ وَلا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَىَّ بِفَکاکِ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ، وَاَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)
پس اى منّت دارى که کسى بر تو منّت ندارد منّت نه بر من به آزاد ساختنم از آتش در میان آنان که بر آنها منّت نهى و داخل بهشتم گردان برحمتت اى مهربانترین مهربانان.
* «شیخ کفعمى» در «مصباح» و «بلدالامین» از حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: هر کس این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجب بخواند، خداى متعال گناهان او را بیامرزد:
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیر، اَللّـهُمَّ اَشْبِـعْ کُلَّ جائِـع،
خدایا بفرست بر خفتگان در گور نشاط و سرور خدایا دارا کن هر ندارى را خدایا سیر کن هر گرسنه اى را
اَللّـهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیان، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدین، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوب،
خدایا بپوشان هر برهنه را خدایا ادا کن قرض هر قرضدارى را خدایا بگشا اندوه هر غمزده را
اَللّـهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریب، اَللّـهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسیر، اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِد مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمینَ،
خدایا به وطن بازگردان هر دور از وطنى را خدایا آزاد کن هر اسیرى را خدایا اصلاح کن هر فسادى را از کار مسلمین
اَللّـهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَریض، اَللّـهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّـهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ،
خدایا درمان کن هر بیمارى را خدایا ببند رخنه فقر ما را به وسیله دارایى خود خدایا بدى حال ما را بخوبى حال خودت مبدل کن
اَللّـهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ، وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.
خدایا ادا کن از ما قرض و بدهیمان را و بى نیازمان کن از ندارى که راستى تو بر هر چیز توانایى.
*بهترین اعمال در شبها و روزهاى ماه مبارک رمضان تلاوت قرآن است; زیرا قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است و در حدیث آمده است که: هر چیزى را بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماههاى دیگر، هر ماهى یک بار ختم قرآن سنّت است و اقلّ آن هر شش روز است; ولى در ماه رمضان، هر سه روز یک ختم قرآن سنّت است و اگر بتواند روزى یک قرآن ختم کند، خوب است.
«علاّمه مجلسى» مى فرماید: اگر ثواب هر ختم قرآنى به روح مقدّس پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و حضرت فاطمه زهرا(علیها السلام) و یا یکى از ائمه هدى(علیهم السلام) (و یا به محضر حضرت ولى عصر(علیه السلام)) هدیه شود ثوابش بیشتر مى شود.
* باید دعا و ذکر صلوات و استغفار از گناهان در این ماه بسیار نمود. و کلمه طیّبه لا إلهَ اِلاَّ الله را فراوان گفت .
*اعمال مشترک شب های ماه مبارک رمضان
اعمالى که در شب هاى ماه رمضان بجا آورده مى شود چند امر است:
* افطار کردن به هنگام دخول وقت مغرب شرعى. و مستحبّ است که بعد از نماز مغرب افطار کند، مگر آن که ضعف و ناتوانى بر او غلبه کرده باشد که توجّه و حضور قلب از او سلب شود، و یا آن که جمعى منتظر او باشند.
* افطار با غذاها و نوشیدنى هاى پاک و طاهر از حرام و مشتبه به حرام باشد.
بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: هر کس با خرماى حلال افطار کند، ثواب نمازش افزون گردد.
همچنین امام على(علیه السلام) فرمود: مستحب است با شیر افطار کند. افطار کردن به آب و نبات و حلوا و به آب نیم گرم، به هر کدام که باشد، نیز خوب است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با اینها افطار مى کردند.
* به هنگام افطار دعاهاى کوتاهى که از معصومین(علیهم السلام) وارد شده است را بخواند مانند:
اَللّـهُمَّ لَکَ صُمْتُ، وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ.
خدایا براى تو روزه گرفتم و با روزى تو افطار کنم و بر تو توکل کنم.
امیرمؤمنان(علیه السلام) به هنگام افطار کردن، این دعا را مى خواند:
بِسْمِ اللهِ، اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا، وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْنا، فَتَقَبَّلْ مِنّا، اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.(7)
خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار کنیم پس از ما بپذیر که براستى تو شنوا و دانایى.
* خواندن سوره «انّا انزلناه» به هنگام افطار، پاداش بسیارى دارد.
*در لقمه اوّل به هنگام افطار، بگوید: بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرّحَیمِ، یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، اِغْفِرْلى، که امام حسن مجتبى(علیه السلام) فرمود: کسى که آن را بگوید، خداوند او را بیامرزد.
* دعا کردن به هنگام افطار نیز بسیار خوب است. در روایتى آمده است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى فرمود: براى روزه دار به هنگام افطارش، یک دعاى اجابت شده، مى باشد.
* به هنگام افطار، صدقه دهد و روزه داران را افطار دهد هرچند در صورت عدم توانایى، به تعدادى خرما یا جرعه اى از آب باشد، و افطار دادن از مستحبّات بسیار مؤکّد است که سزاوار است مؤمنان آن را فراموش نکنند، و در بعضى از کشورهاى اسلامى هنگام افطار در تمام مساجد سفره هاى ساده طولانى گسترده مى شود.
*هر شب بعد از مغرب، دعاى حج را بخواند که در اعمال مشترک هر شب و روزمفاتیح نوین (صفحه 697) ذکر شد.
* دعای افتتاح که مستقلا ذکر می شود.
11ـ در هر شب بخواند:
اَللّـهُمَّ بِرَحْمَتِکَ فِى الصّالِحینَ فَاَدْخِلْنا، وَفى عِلِّیّینَ فَارْفَعْنا،
خدایا بوسیله رحمتت ما را در جرگه شایستگان وارد کن و درعلیین بهشت بالا بر
وِبَکَاْس مِنْ مَعین مِنْ عَیْن سَلْسَبیل فَاسْقِنا، وَمِنَ الْحُورِ الْعینِ بِرَحْمَتِکَ فَزَوِّجْنا،
و جامى از آب خوشگوار چشمه سلسبیل به ما بنوشان و از حوریان بهشتى به رحمت خود به ازدواج ما درآور
وَمِنَ الْوِلْدانِ الْمُخَلَّدینَ کَاَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ فَاَخْدِمْنا، وَمِنْ ثِمارِ الْجَنَّةِ وَلُحُومِ الطَّیْرِ فَاَطْعِمْنا،
و از پسران جاویدان که همچون مرواریدانى در صدفند به خدمت ما بگمار و از میوه هاى بهشتى و گوشت پرندگان به ما بخوران
وَ مِنْ ثِیابِ السُّنْدُسِ وَالْحَریرِ وَالاِْسْتَبْرَقِ فَاَلْبِسْنا، وَلَیْلَةَ الْقَدْرِ وَحَجَّ بَیْتِکَ الْحرامِ وَقَتْلاً فى سَبیلِکَ فَوَفِّقْ لَنا،
و از جامه هاى زربفت و ابریشم و دیبا به ما بپوشان و به درک فضیلت شب قدر و حج خانه کعبه و کشته شدن در راه خود ما را موفق بدار
وَصالِحَ الدُّعآءِ وَالْمَسْئَلةِ فَاسْتَجِبْ لَنا، وَاِذا جَمَعْتَ الأَوَّلینَ وَالأخِرینَ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَارْحَمْنا،
و دعاى شایسته و خواهش ما را برآور و چون اوّلین و آخرین را در روز قیامت گرد آوردى در آن هنگام به ما ترحم کن
وَبَرآئَةً مِنَ النّارِ فَاکْتُبْ لَنا، وَفى جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا، وَفى عَذابِکَ وَهَوانِکَ فَلا تَبْتَلِنا،
و منشور رهایى ما را از آتش برایمان بنویس و در دوزخ ما را به زنجیر مبند و در شکنجه و خواریت ما را مبتلا مکن
وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَالضَّریـعِ فَلا تُطْعِمْنا، وَمَعَ الشَّیاطینِ فَلا تَجْعَلْنا،
و از درخت زقوم و ضریع به ما مخوران و با شیاطین ما را در یکجا قرار مده
وَ فِى النّارِ عَلى وُجُوهِنا فَلا تَکْبُبْنا، وَمِنْ ثِیابِ النّارِ وَسَرابیلِ الْقَطِرانِ فَلا تُلْبِسْنا،
و به رو در آتش دوزخ ما را مینداز و از جامه هاى آتشین و پیراهنهاى آتش زاى قطران (آهن آب شده) به ما مپوشان
وَمِنْ کُلِّ سُوء یا لا اِلـهَ اِلاَّ اَنْتَ بِحَقِّ لا اِلـهَ اِلاَّ اَنْتَ فَنَجِّنا.(16)
و از هر بدى اى خدایى که جز تو معبودى نیست به حق کلمه «لا اله الاّ أنت» ما را نجات بخش.
ودیگردعا ها واعمال وارده دراین ماه که درمفاتیح الجنان ذکر شده است .
*اعمال مخصوص سحرگاهان
در اعمال سحرهاى ماه مبارک رمضان امورى مستحب است:
* خوردن سحرى;
* خواندن سوره «إنّا أنزلناه» به هنگام خوردن سحرى;
* خواندن دعاى سحر
از امام رضا(علیه السلام) نقل شده که فرمود: این دعا را امام باقر(علیه السلام) در سحرهاى ماه مبارک رمضان مى خواند و مى فرمود: اسم اعظم الهى در آن است و در سرعت اجابت دعا بسیار مؤثّر است. دعا این است:
منبع:مفاتیح نوین
