به گزارش خبرگزاری «حوزه»، معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی در یادداشتی به مناسبت شب قدر بع تبیین فضیلت و اعمال شب قدر از منظر معظم له پرداخته است.
در تمام سال، ماهى به عظمت ماه پربركت رمضان نيست؛ زيرا ماهى است كه خداوند آن را جهت اهداى بالاترين هديه خود به جهان بشريّت، يعنى «قرآن مجيد» برگزيده است.[1]هم چنین ماهى است كه شب قدر در آن واقع شده، شبى كه مقدّرات يكسال انسان ها بر حسب شايستگى ها و لياقت هايشان تعيين مى گردد و عبادت آن برتر از عبادت هزار ماه است؛[2] اینگونه است که در دعای روزانه ماه مبارک رمضان می خوانیم:«اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیْلَةِ القَدْرِ؛ خدایا در این ماه درك فضيلت شب قدر را روزيم كن»[3].
نزول قرآن در شب قدر
قرآن در شب قدر، بر قلب پاك پيامبر نازل شد.[4] شب پربركتى كه مقدرات جهان بشريت با نزول قرآن رنگ تازه اى به خود گرفت[5].
قرآن با تمام قدر و منزلتش در چنین شب‌هایی به قلب مطهر رسول اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل شده است و از آنجا که قرآن، یک کتاب سرنوشت ساز است، و خط سعادت، خوشبختى و هدایت انسان‌ها در آن مشخص شده است، باید در شب قدر (شب تعیین سرنوشت‌ها) نازل شود تا همه با تدبر بیشتر در آیات وحیانی آن، در مسیر سعادت و قرب الهی گام برداریم.[6]
«شب قدر»؛ برتر از هزار ماه
«شب قدر بهتر از هزار ماه است؛ ليلة القدر خير من الف شهر[7]».[8] بهتر بودن اين شب از هزار ماه به خاطر ارزش عبادت و احياى آن شب است، و روايات فضيلت ليلة القدر و فضيلت عبادت آن، كه در كتب شيعه و اهل سنت فراوان است اين معنى را كاملا تأييد مى كند.[9]
علاوه بر اين نزول قرآن در اين شب، و نزول بركات و رحمت الهى در آن سبب مى شود كه از هزار ماه برتر و بالاتر باشد.[10]
«شب قدر»؛ شب آمرزش گناهان
ماه رمضان ماه رحمت است،[11] ماه مغفرت و آمرزش است؛ چراكه درياى لطف و بخشش پروردگار در اين ماه موّاج است، لیکن باید دانست در شب قدر به تعداد همه كسانى كه در اين ماه مورد بخشش قرار گرفته اند بخشوده خواهند شد.[12]،[13]
در شب قدر که برتر از هزار ماه است، جلوه‌ای روشن از مهربانی و رأفت بی انتهای خدای متعال است، زیرا حضرت حق همیشه برای بخشیدن بندگان خویش از هر بهانه ای استفاده می‌کند. چنانکه آمدن ماه مبارک رمضان برای همه ما فرصت آمرزش است و صد البته رسیدن به شب‌های قدر نور علی نور دیگری برای ماست که از این شرایط برای توبه، ترک معصیت و قرب الهی بهره ببریم و به سمت خدا برگردیم.[14]
در روايتى از امام باقر عليه السلام آمده است: هر كس شب قدر را احيا دارد، گناهان او آمرزيده شود، هرچند زياد باشد.[15]،[16]لذا به بیان مرحوم «علّامه مجلسى»؛ بهترين اعمال در اين شبها طلب آمرزش گناهان و دعا براى امور دنيوى و اخروى است، هم براى خود و هم براى پدر و مادر و خويشان و برادران مؤمن؛ چه زنده باشند و چه از دنيا رفته باشند.[17]
نزول ملائکه در شب قدر
فرشتگان در اين شب مخصوص، با رحمت الهى فرود مى آيند؛[18] فرشتگانى كه در شب قدر نازل مى شوند و مأمور ابلاغ مقدّرات الهى در طول يك سال هستند، مقدّراتى كه بر حسب شايستگى ها و لياقت ها و اعمال هر كس تعيين مى شود؛ نه بدون حساب و شكل اجبارى، «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فيها بِاذْنِ رَبِّهِم مَنْ كُلِّ امْر؛ فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می‌شوند ».[19] خداوند با تمام قدرتى كه بر هر كار دارد، تدبير امور اين جهان را در ميان فرشتگان تقسيم كرده و براى هر گروه وظيفه و مأموريتى قائل شده است.[20]
شب قدر؛ شب امضای مقدرات
شب قدر، شبی برای تعیین مقدرات و سرنوشت انسان‌ها براى یک سال است و البته این مقدرات بر اساس لیاقت‌ها و شایستگى‌هاى آن‌ها، تعیین مى‌شود.[21]
گفتنی است در شب قدر، ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر نیز در آن تفریق و تبیین مى‌شود. البته این امر هیچ تضادى با آزادى اراده انسان و مسأله اختیار ندارد؛ زیرا تقدیر الهى به وسیله فرشتگان طبق شایستگى‌ها و لیاقت‌هاى افراد و میزان ایمان، تقوا، پاکى نیت و اعمال آن‌هاست؛ یعنى براى هر فردی چیزهایی را مقدر مى‌کنند که لایق آن است، به تعبیر دیگر زمینه‌هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد که تأکیدى بر آن است.[22]
تنظیم مقدرات در لوح محو و اثبات است یعنی این مقدرات با اعمال انسان قابل تغییر خواهد بود، از این رو اگر کسی کار خیری انجام دهد برکات آن را دریافت می کند؛ بنابراین مقدرات وجود دارد اما با شرایطی قابل تغییر است، حال اگر انسان کار خلافی انجام می دهد باید آن را کنار بگذارد تا پاک و لایق شود تا بر اساس همین لیاقت مقدرات یک ساله او تنظیم شود.[23]
اعمال شبهاى قدر
اعمال شبهاى قدر بر دو قسم است. يك قسم آن مشترك ميان هر سه شب است و قسم ديگر اعمالى است كه مخصوصِ هر يك از اين سه شب مى باشد.[24]
اعمال مشترك شبهاى قدر
غسل شب قدر
مرحوم «علّامه مجلسى» فرموده: بهتر است غسلِ شبهاى قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند كه نماز مغرب را با غسل بخوانند.[25]،[26]
نماز 2 رکعتی شب قدر
در شب قدر دو ركعت نماز بخواند؛ كه در هر ركعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره «قُل هُوَ اللَّه» را تلاوت كند و بعد از پايان نماز، هفتاد مرتبه بگويد:اسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ الَيْهِ.[27]در روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده است: كسى كه اين عمل را بجا آورد، از جاى خويش برنخيزد مگر اينكه خداوند متعال او و پدر و مادرش را بيامرزد و خداوند فرشتگان را مأمور مى كند تا سال آينده براى وى حسنات بنويسند ...[28]
دعای گشایش قرآن
امام باقر عليه السلام درباره عمل ديگر اين شب فرمود: قرآن را بگشايد و در برابر خود قرار دهد و بگويد: «اللَّهُمَّ انّى اسْئَلُكَ بِكِتابِكَ الْمُنْزَلِ وَما فيهِ...؛ خدايا از تو خواهم به حق كتاب فرستاده شدهات و آنچه در آن است... سپس حاجت خود را از خدا بخواهد.[29]،[30]
قرآن به سر گرفتن و خداوند متعال را به 14 معصوم علیهم السلام سوگند دادن
از جمله اعمال شب قدر؛ مراسم قرآن به سر گرفتن است، به فرموده امام صادق عليه السلام: قرآن مجيد را بر سر بگذارد و بگويد: «اللَّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ ارْسَلْتَهُ بِهِ...؛خدايا به حق اين قرآن و به حق آنكس كه او را بدين قرآن فرستادى ...»آنگاه ده مرتبه بگويد: بِكَ يا اللَّهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله و ده مرتبه بعَلِىٍّ عليه السلام و ده مرتبه بِفاطِمَةَ عليها السلام و ده مرتبه بِالْحَسَنِ عليه السلام و ده مرتبه بِالْحُسَيْنِ عليه السلام و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليهما السلام و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ عليهما السلام و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عليهما السلام و ده مرتبه بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عليهما السلام و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى عليهما السلام و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ عليهما السلام و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عليهما السلام و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ عليهما السلام و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ عليه السلام؛ در پايان هر حاجتى كه دارد از خداوند طلب كند[31] و در تمام اين اذكار، نهايت حضور قلب و توجّه به درگاه خدا را حفظ كند. البته بهتر است اگر مىخواهند توسّل گرفته، يا ذكر مصيبتى كنند قبل يا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نكنند.[32]
زيارت امام حسين عليه السلام
به فرموده علّامه مجلسى، زيارت امام حسين عليه السلام در هر يكى از اين سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان، مستحبّ مؤكّد است.[33]
احيا داشتن شبهاى قدر
يعنى اين شب را تا صبح بيدار باشد و با عبادت و دعا و تلاوت قرآن و جلسات سخنرانى دينى و پرسش و پاسخهاى مذهبى و يا مطالعه كتابهاى تفسير و عقايد و مواعظ سپرى كند.[34]
در روايتى از امام باقر عليه السلام آمده است: هر كس شب قدر را احيا دارد، گناهان او آمرزيده شود، هرچند زياد باشد.[35]،[36]
نماز صد رکعتی شب قدر
شایسته است صد ركعت نماز بگزارد (هر دو ركعت به يك سلام) كه فضيلت بسيار دارد و افضل آن است كه اگر توانايى داشته باشد، در هر ركعت بعد از حمد، ده مرتبه سوره قل هو اللَّه را بخواند.[37]،[38]
خواندن دعایی از امام زین العابدین علیه السلام
مرحوم «شيخ كفعمى» در «مصباح» نقل كرده است كه امام زين العابدين عليه السلام اين دعا را در شبهاى نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم در حالت ايستاده و نشسته و در ركوع و سجود مىخواندند:«اللَّهُمَّ انّى امْسَيْتُ لَكَ عَبْداً داخِراً، لا امْلِكُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً...؛خدايا من شام كردم در حالى كه بنده خوارى هستم كه مالك سود و زيانى براى خويش نيستم...»[39]،[40]
اعمال مخصوص شب نوزدهم
اول: صد مرتبه اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَاَتوبُ اِلَیه[41]
دوم: صد مرتبه اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ[42]
سوم: بخواند یا ذَالَّذی کانَ ...[43]
چهارم: بخواند دعای اَللّهَمَّ اجعَل فیما تَقضی وَ..[44]،[45]
* پینوشت
[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص695.
[2] همان.
[3] «دعای روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان»؛(كليات مفاتيح نوين ؛ ص816).
[4] تفسير نمونه ؛ ج21 ؛ ص147.
[5] همان.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛7/4/1385.
[7] سورۀ قدر؛آیۀ3.
[8] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج5 ؛ ص548.
[9] همان ص: 549.
[10] همان.
[11] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج1 ؛ ص7.
[12] وسايل الشيعه، ج 7، ابواب احكام شهر رمضان، باب 18، ح 21.
[13] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج1 ؛ ص7.
[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛7/4/1385.
[15] اقبال، ص 186.
[16] كليات مفاتيح نوين ؛ ص785.
[17] همان ؛ ص786.
[18] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص500.
[19] سوره قدر؛ آيه 4 .
[20] پيام قرآن ؛ ج10 ؛ ص116.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛7/4/1385.
[22] همان.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ مدرسه علمیه امام کاظم(ع)؛ 5/4/1395.
[24] كليات مفاتيح نوين ؛ ص783.
[25] زاد المعاد؛ ص185.
[26] كليات مفاتيح نوين ؛ ص783.
[27] همان؛ ص 784.
[28]اقبال؛ ص 186.
[29] زادالمعاد؛ ص 185.
[30] كليات مفاتيح نوين؛ ص784.
[31] اقبال، ص 187.
[32] كليات مفاتيح نوين، ص 785.
[33] زاد المعاد؛ص 186.
[34] كليات مفاتيح نوين، ص 785.
[35] اقبال؛ ص 186.
[36] كليات مفاتيح نوين، ص 785.
[37] اقبال؛ ص 167.
[38] كليات مفاتيح نوين، ص 785.
[39] بلدالامين؛ ص203.
[40] كليات مفاتيح نوين؛ ص786.
[41] اقبال؛ ص 186 / زاد المعاد؛ ص186.
[42] همان.
[43] همان.
[44] بحارالانوار؛ ج 95؛ص 147.
[45] كليات مفاتيح نوين ؛ ص786.
