حجت الاسلام عبدالرحیم اباذری پژوهشگر حوزه علوم اسلامی، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تبریز با اشاره به دلائل عدم موفقیت نهضت مشروطیت عنوان کرد: در انقلاب مشروطیت اگر چه علما و فقها در رأس این نهضت قرار داشتند و بنیانگذار آن حرکت بزرگ تاریخی به شمار می آمدند، ولی در میان راه به سبب بروز اختلافات، تشتت آرا و عدم تفاهم و همفکری با یکدیگر، این نهضت به شکست انجامید.
وی افزود: دشمنان وقتی رهبران آن را از هم جدا کردند، نخست روحانی انقلابی و فقیه پیشرو آیت الله شیخ فضل الله نوری را به دار آویختند و شهید کردند، در مرحله بعد، به سراغ سایر رهبران نهضت یعنی آیت الله بهبهانی و آیت الله طباطبایی رفته و همه را به ترفندی از پای درآوردند.
حجت الاسلام اباذری با بیان این که وقتی نهضت مشروطیت شکست خورد، آمال و آرزوهای مردم ایران به یأس تبدیل شد و مردم خود را سردرگم دیدند، عنوان کرد: از سوی دیگر وقوع جنگ جهانی اول نیز مزید بر علت شد و فقر، گرسنگی، قتل و غارت و ناامنی و نابسمانی همه جا را فرا گرفت؛ به طوری که مردم دیگر هیچ پناهگاهی برای خود احساس نمی کردند و تنها چشم به راه یک مصلح جهانی بودند.
*انگلیس و روی کار آوردن رضا خان
این پژوهشگر ادامه داد: نزاع های سیاسی جناح ها و گروه ها و درگیری احزاب و دسته ها نیز مردم را خسته کرده و به ستوه آورده بود، توده مردم انتظار داشتند فردی بر سر کار بیاید که به هیچ یک از این جناح ها و دسته ها و گروه ها وابسته نباشد و تازه نفس و مستقل، رهبری ملت ایران را برعهده بگیرد.
وی با اشاره به اینکه سیاست مداران کهنه کار انگلیس با توجه به مطالعات و اطلاعات دقیقی که در این خصوص داشتند، رضاخان میرپنج را بهترین گزینه برای این امر تشخیص دادند، گفت: آن ها بر روی رضاخان کار کردند و در دوران سردار سپهی، او را به عنوان یک چهره مذهبی و دوستدار روحانیت و قشر محروم جامعه جا انداختند.
حجت الاسلام اباذری با تاکید بر اینکه ارکان حوزه و روحانیت هرگز تسیلم این ریاکاری ها، نفاق ها و شیطنت ها نشدند، تاکید کرد: مرحوم آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی(ره) که در آن زمان به تازگی در رأس حوزه و روحانیت قرار گرفته بود، با سکوت معنادار و تاریخی خویش، پرده از چهره حقیقی رضاخان برمی داشت، کوچک ترین حرکتی که نشان از تایید ضمنی رضاخان باشد، از ایشان دیده نشد، در جشن تاجگذاری که از ایشان دعوت رسمی شده بود، نه تنها شرکت نکرد بلکه حتی نماینده ای هم نفرستاد. از این روی رضاخان کینه ای عمیق از ایشان به دل گرفت.
*آیت الله مدرس مصداق بارز روحانی انقلابی بود
وی عنوان کرد: اما بارزترین مبارزه با «عوام و خواص فریبی» رضاخان را بی شک آیت الله سید حسن مدرس به عهده داشت که مصداق بارز روحانیت پیشرو و مبارز بود، او هرگز با رضاخان کنار نیامد و تا آخرین لحظه در دوره های مختلف مجلس با پهلوی اول مبارزه کرد و موارد قانون شکنی های او را افشا نمود.
این محقق دینی با اشاره به شروط پذیرش سلطنت رضاخان توسط علمای نجف اظهار داشت: فقها و علمای بزرگ نجف نیز در دیداری که در حرم حضرت امیرالمومنین(ع) با رضاخان داشتند، طی بحث هایی که میان آن ها شد، سلطنت او را به شرطی پذیرفتند که اولا در راستای دین و ایمان و موافق نظر علمای اعلام حرکت کند، ثانیا قوانین مجلس زیرنظر پنج مجتهد تراز اول به تصویب نهایی برسد، ثالثا مذهب رسمی کشور، شیعه جعفری و دوازده امامی باشد.
حجت الاسلام اباذری این موضع بدنه حوزه و روحانیت در برابر پدیده رضاخان را حکایت از تیزهوشی، درایت، صلابت و صداقت رهبران این تشکیلات دینی و معنوی دانست و خاطرنشان کرد: البته در کنار آن، بخش اندکی از علما و معممین هم بودند که مانند عوام در این عرصه ظاهر شدند، افرادی مانند سید محمد تدین و سید یعقوب انوار که به شدت شیفته شخصیت به اصطلاح انقلابی رضاخان شده بودند، در ضمن مذاکرات مجلس به تمجید و تعریف از رضاخان پرداختند و او را «ناجی امت» و «برآمده از توده مردم» و «هدیه آسمانی» برشمردند و کار مجلس موسسان مبنی بر انتقال سطلنت از قاجار به پهلوی را از ویژگی های حکومت ملی و مردمی خواندند و گفتند:«این همان آرزویی بود که ما در مجلس پنجم همواره به دنبالش بودیم تا سطلنت انتخابی شود نه انتصابی!
وی با اشاره به این که غالب حوزه و روحانیت به رهبری آیت الله سید حسن مدرس، چون از ماهیت و چهره پشت پرده رضاخان آگاه بودند، همچنان در مقابل او ایستادند، گفت: هنوز مدتی از سطلنت رضاخان سپری نشده بود که چهره او به یک باره دگرگون شد و نفاق او آشکار شد و معلوم گردید که سردار سپه نوکر حلقه به گوش دولت انگلیس و مامور اجرای برنامه های ضددینی بیگانگان در ایران است که کشف حجاب از زنان و خلع لباس از روحانیت نمونه های برجسته از این سیاست بود.
*حضور اجتماعی روحانیت پیشرو
این استاد حوزه همچنین با اشاره به این که از ویژگی های مهم روحانیت انقلابی و پیشرو ، علاوه بر فعالیت های سیاسی، اجتماعی و انقلابی، حضور پررنگ در عرصه های علمی و حوزوی و نیز برخوردار بودن از فضائل و مناقب اخلاقی و تهذیب نفس واقعی است، ابراز داشت: انصاف، شرح صدر، بزرگواری، حلم و صبر و تحمل مخالف، احترام به حقوق دیگران، گوش شنوا داشتن از جمله ویژگی های روحانیت انقلابی و پیشرو در کنار وژگی های علمی یک روحانی است.
حجت الاسلام اباذری در پایان با اشاره به این که تشکیلات اصیل حوزه و روحانیت با الهام از مکتب غنی امام جعفر صادق(ع) به منزله اقیانوس آرام و زلالی است که هرگز ناخالصی و نامیزانی ها را در خود نمی پذیرد، گفت: باید همیشه به بطن اصیل حوزه و روحانیت که همان صراط مستقیم جعفری و اعتدال و صداقت صادقی است برگردیم و خود را از افراط و تفریط و سردرگمی و حیرت رها سازیم.
