خبرگزاری «حوزه» اشاره: در چند سال اخیر زی طلبگی با گسترش فضای اطلاع‌رسانی مفهوم گسترده و متفاوتی پیدا کرده‌است. انعکاس برنامه‌های مختلف طلاب در فضای مجازی بحث‌های چالش‌برانگیزی را درپی داشته که بخشی از این انعکاس‌ها از سوی خبرگزاری‌های رسمی حوزوی صورت گرفته‌است. برای بررسی معیارها و چگونگی انتخاب و انعکاس فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی حوزویان، پایگاه «مباحثات» گفت و گویی با حسن صدرائی‌عارف سردبیر خبرگزاری حوزه انجام داده است:
سیاست خبرگزاری حوزه در انعکاس فعالیت اجتماعی طلاب چیست؟
قطعاً سیاست اولی و کلی ما پوشش این فعالیت‌هاست. خبرگزاری حوزه به‌عنوان تنها رسانه رسمی حوزه‌های علمیه، عهده‌دار انعکاس نسبتاً جامع از رویدادهای حوزوی به خصوص موضع‌گیری مراجع، بزرگان و همچنین فعالیت مدارس و نهادهای حوزوی و به‌طور کلی زبان نهاد دین و صنف روحانیت است. خب با توجه به این‌که نهاد روحانیت، شأن هدایت‌گری دارد، این شأن اقتضائاتی دارد که یکی از همین اقتضائات، فعالیت‌های اجتماعی است. وقتی به منظومه فکری مدیران ارشد حوزه هم مراجعه می‌کنیم همین دیدگاه را متوجه می‌شویم؛ مثلاً آیت‌الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه چندی قبل در جمع اساتید حوزه گفتند: «جامعه ما اگر بخواهد بر پایه تفکر و ارزش‌های الهی و اسلامی مبتنی شود، حوزه علمیه باید در تمام مقوله‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هدایت کند و در عرصه های گوناگون حضور داشته باشد». خب وقتی حوزه باید در تمام مقوله‌های اجتماعی حضور داشته باشد، انعکاس این فعالیت‌ها نیز جزو وظایف خبرگزاری حوزه قرار می‌گیرد؛ به‌خصوص که روحانیت شیعه همواره یک صنف مردمی بوده است و مخاطب روحانیت، توده‌های مردم بوده‌اند که این خصوصیت بارز در روحانیت شیعه، از قول مخالفین و شخصیت‌های دینی از سایر ادیان و مذاهب نیز مورد توجه قرار گرفته است.
یادم می‌آید چند سال قبل که تمرکز بیشتری بر روی اخبار بین‌الملل داشتم، خبری از شیخ یوسف القرضاوی دیدم که جامعه شیعی و به‌خصوص روحانیت شیعی را تحلیل کرده بود و امتیازات ما را در جمع روحانیون اهل سنت برشمرده بود و گفته بود ما این‌ها را نداریم! یادم هست که مهم‌ترین ویژگی روحانیت شیعه را مردمی‌بودن معرفی کرده بود و مسأله خمس و حمایت مردم در اداره حوزه‌ها را مدنظر قرار داده بود. خب، این روحانیت شیعه است؛ یعنی یک صنف فعال در صحنه جامعه که فعالیت‌های اجتماعی نیز دارد و امر تبلیغ را در بطن جامعه انجام می‌دهد. به نظر شما ما نباید این فعالیت‌ها را که اتفاقاً جزو افتخارات شیعه است منعکس کنیم؟ البته حتماً استحضار دارید که این روحیه ـ یعنی حضور در متن جامعه و ارتباط با مردم ـ برگرفته و برخاسته از سنت نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام بوده است و عبارت « طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ» که حضرت علی علیه‌السلام درباره پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند، گویای خیلی از مفاهیم مهم در این زمینه است که به‌نظرم باید همین عبارت را یک اصل راهبردی در نظر بگیریم و بر اساس آن، تاکتیک‌های متنوع تبلیغی را طراحی نماییم. تعبیر حضرت امیر درباره پیامبر این است که او بر خلاف برخی اطبا که در محل طبابت خود می‌نشینند تا بیماران به آن‌ها رجوع کنند، خودش برای طبابت روح به‌دنبال مخاطبش می‌رود و خود را عرضه می‌کند؛ لذا این رفتار، ریشه عمیق دینی دارد. البته بدیهی است که ساحت‌های اجتماعی در دوره‌های مختلف، تغییر می‌کند و شکل‌های جدیدی به خود می‌گیرد؛ اما نکته اصلی همان است که اولاً روحانیت، شأن هدایت‌گری دارد و ثانیاً این رسالت را در بطن جامعه انجام می‌دهد؛ لذا سیاست کلی ما در حوزه نیوز، انعکاس فعالیت اجتماعی طلاب است.
آیا خبرگزاری حوزه معیار و تعریفی از محدوده فعالیت طلاب دارد؟ آیا صرف ابتکار و متفاوت‌بودن، می‌تواند معیاری برای سوژه باشد؟
طبعاً ما فعالیت‌هایی را پوشش می‌دهیم که متناسب با شأن حوزه و روحانیت باشد و معیار ما صرفاً متفاوت‌بودن نیست. لزوماً هر کار یا اقدامِ متفاوتی، خوب نیست؛ برخی کارها ممکن است متفاوت باشند، اما در شأن روحانیت نباشند و اثر تبلیغی معکوسی در جامعه داشته باشند. البته در این زمینه باید هوشیار باشیم؛ گاهی ممکن است ما یک رفتاری انجام دهیم و مخاطب هم برای ما هورا بکشد؛ اما باید دقت کنیم که مخاطب جذب چه چیزی شده است؟ جذب رفتار یا گفتار دینی شده است یا جذب فلان‌رفتار عجیب و غریب؟! به‌نظرم توجه به این نکته ظریف، خیلی از موضوعات را حل می‌کند.
بنابراین صرفاً متفاوت‌بودن مدنظر ما نیست و هرکار متفاوتی لزوماً یک کار تمیز فرهنگی یا اقدام شایسته تبلیغی به‌شمار نمی‌رود؛ همچنان که قرار نیست در برابر هر اقدام یا اتفاقی که سابقه نداشته گارد بگیریم و مخالفت کنیم! یک نگاه اجمالی به سیره علما و بزرگان و شخصیت‌های موفق تبلیغی نشان می‌دهد که بعضی کارها متفاوت و حتی برای اولین بار بوده و یا برخی از واکنش‌ها را به دنبال داشته؛ اما تجربه ثابت کرده است که فعالیت خوب و اثرگذاری بوده است.
برخی علما در سلوک اجتماعی خود شیوه‌هایی داشته‌اند که شاید متفاوت بوده و حتی برخی هم‌لباس‌ها هم معترض بوده‌اند؛ اما گذشت زمان ثابت کرده که نیازی به حساسیت در آن زمینه نبوده است. نقل معروفی است که مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی خیلی در این زمینه‌ها حریت داشتند و مثلاً شنیدم در آن زمان که روحانیت، چتر به‌دست نمی‌گرفت ایشان مانعی نمی‌دیدند و از این موارد در زندگی ایشان زیاد شنیده‌ام؛ یا سلوک اجتماعی مقام معظم رهبری که پیش از پیروزی انقلاب در محافل ادبی و دانشجویی حضور داشتند؛ یا سیره تبلیغی امام موسی صدر که در لبنان دست به اقدامات خاصی زدند و در محافل خاصی حاضر می‌شدند و با شخصیت‌های دینی از طوائف گوناگون دیدار و مراوده داشتند و شاید آن موقع برخی این رفتار را نمی‌پسندیدند؛ اما تجربه ثابت کرد که همان سلوک تبلیغی و اجتماعی عملاً منجر به عزت شیعه و شکل‌گیری مقاومت و رشد اجتماعی جوانان شیعه و بسیاری از اتفاقات خوب دیگر شد که همچنان شاهد برکات وجودی‌اش در لبنان و جاهای دیگر هستیم. مثال دیگر، حاج آقای قرائتی هستند که خودشان می‌گفتند اول انقلاب که رفتند صدا و سیما، کارمندان خودِ صدا و سیما مانع شدند و گفتند که فقط دو شخصیت روحانی در تلویزیون حضور دارند؛ یکی حضرت امام و یکی هم مرحوم آقای طالقانی و شما اجازه برنامه ندارید! همزمان بخشی از جامعه روحانیت هم شاید با روش آقای قرائتی موافق نبودند و می‌گفتند روحانی نباید «آخوند تخته‌ای» شود؛ اما الآن می‌بینید که برنامه‌های ایشان طی دهه‌های گذشته با اقبال بسیار خوبی همراه بوده و حقیقتاً تأثیرگذار بوده است. روش تبلیغی حاج آقای راستگو برای کودکان و نوجوانان و خیلی موارد دیگر را هم می‌توان مثال زد. بنابراین لزوماً متفاوت‌بودن یا جدیدبودن به‌معنای بدبودن نیست؛ اما به تنهایی نیز، معیار ما برای انتخاب سوژه‌های خبری قرار نمی‌گیرد و در این زمینه بدون ضابطه نیستیم. در عین حال تلاش می‌کنیم حتی‌الامکان فعالیت اجتماعی طلاب را مخابره و گزارش کنیم؛ یعنی از طرفی حساسیت‌ها و اقتضائات را مدنظر قرار می‌دهیم؛ اما دایره را هم آنقدر تنگ نمی‌گیریم که به‌جز مجالس وعظ و سخنرانی، هیچ رویداد دیگری را پوشش ندهیم. حتماً استحضار دارید که برخی ممکن است آنقدر دایره فعالیت اجتماعی طلاب را ضیق بگیرند که روحانی به‌جز مسجد و منبر در هیچ ساحت اجتماعی دیگری حاضر نشود؛ نه بیمارستان برود، نه مترو و نه هیچ جای دیگر. شخصاً در مقام داوری نسبت به این فعالیت‌ها نیستم و یا تعریضی به سنگر اصلی و اساسی تبلیغ یعنی منبر و محراب ندارم؛ اما به‌عنوان خبرگزاری حوزه سعی می‌کنیم این فعالیت‌ها را تا آن‌جایی که با شئون حوزوی و زی طلبگی منافات ندارد منتشر کنیم؛ به‌خصوص که معتقدیم طلبه به روز، طلبه‌ای در تراز ارزش‌های سنتی است که به نیازهای نو جامعه نیز توجه دارد. طلبه به روز باید در همه عرصه‌ها نو شده باشد؛ نه به این معنا که داشته‌های خود را از دست داده باشد؛ بلکه همان‌ها را متناسب با قالب جدید ارائه کند.
خبرگزاری حوزه به خاطر جایگاه رسمی‌اش باید توجه زیادی به حواشی احتمالی و حتی سوابق افراد داشته باشد. آیا به این نکات توجه دارید؟
طبیعی است که فی الجمله توجه داریم. ما یک رسانه رسمی هستیم و خیلی احتیاطات را در نظر می‌گیریم و قبل و حین و بعد از انتشار خبر، به این جهات توجه داریم و اساساً در چارت تشکیلاتی، سهم ویژه‌ای برای نظارت و ارزیابی در نظر گرفته شده است و شورای سیاستگذاری در مواجهه با این موضوعات وجود دارد؛ لذا صرفاً جنبه‌های ژورنالیسیتی مدنظر قرار نمی‌گیرد؛ اما به همان دلیل رسمی‌بودن از ما توقع می‌رود که حتی الامکان پوشش حداکثری از سوژه‌های حوزوی داشته باشیم. مدیریتِ این دو حیث که به آن اشاره شد خیلی مهم است. البته مدعی نیستیم که اشتباه نمی‌کنیم؛ املای نانوشته غط ندارد!
همان‌طور که می‌دانید ما در مواجهه با طیف‌های مختلف سیاسی که داخل نظام تعریف شده‌اند و یا جریان‌های حوزوی، بی‌طرف هستیم و مجموعه‌ها و طیف‌های مختلف حوزوی را پوشش می‌دهیم؛ اما بی‌طرف‌بودن به معنی خنثی‌بودن نیست و رسانه‌ای که خنثی باشد، نباشد بهتر است. بنابر این اگر وارد کار حرفه‌ای رسانه‌ای شدیم، ممکن است به‌طور ناخواسته اشتباه هم بکنیم که در آن صورت، جسارت لازم برای تصحیح اشتباهات خودمان را هم داریم؛ اما سیاست اصلی ما این است که از یکسو اقتضائات و شرایط و حساسیت‌ها را در نظر بگریم و از سوی دیگر حتی الامکان، بلندگوی بدنه طلاب، فضلا، اساتید، بزرگان و طیف‌های مختلف حوزوی باشیم.
اساساً تعریف خبرگزاری حوزه از زی طلبگی چیست؟ آیا تلاش می‌کنید در گزارش‌ها و افرادی که به‌عنوان طلاب فعال اجتماعی معرفی می‌شوند، شاخصه‌های زی طلبگی هم نمود داشته باشند؟
یک مطلبی از مرحوم میرزای شیرازی نقل شده که خیلی جالب است؛ نقل شده که گفته‌اند روحانی باید چهار ویژگی داشته باشد: تقوا، سواد، مردم‌داری و بصیرت. به‌نظر ما زیّ طلبگی یعنی نمودی از زیستِ کسی که واجد این چهار ویژگی به‌صورت همزمان باشد. این‌که گاهی برخی رفتارها ممکن است جلوه خوبی نداشته باشد یا اثر منفی در مردم بگذارد و یا صدای بزرگان را بلند کند، به خاطر این است که حداقل یکی از چهار ویژگی را پشت خود ندارد. گاهی فرد از تقوای لازم برخورداراست؛ با سواد و مردم‌دار هم هست؛ اما در خصوص بصیرت و بینش اجتماعی نیاز به توجه بیشتری است و ممکن است در شناخت ضرورت‌های امروز جامعه‌اش دقیق عمل نکند.
اگر ما بخواهیم برای قشری که ادبیات سطحی دارند ـ و در عرف به آن‌ها الوات می‌گویند ـ تبلیغ کنیم، چگونه باید سخن بگوییم؟ آیا باید مثل آن‌ها صحبت کنیم؟ گاهی ممکن است برخی به اشتباه بیفتند و این‌گونه تصور کنند که برای جذب گروه‌های مختلف مردمی باید شبیه آن‌ها بشویم! فکر می‌کنم این اشتباه است. چون آن‌ها ممکن است بین خودشان در سطح نازلی صحبت کنند، اما همان‌ها وقتی پای صحبت یک روحانی می‌نشینند از او توقع دیگری دارند. این‌ها به بصیرت اجتماعی و آداب مردم‌داری و تبلیغ بین مردم برمی‌گردد. شما برای همین مثال که عرض کردم بروید سیره مرحوم آقا رضا سراج در تهران را ببینید که امروزی بود و لات‌ها را جذب کرد؛ اما خودش لات نشد!
البته این را هم بگویم که گاهی نسبت به برخی اتفاقات و حتی اشتباهات از صنف روحانیت، درشت‌نمایی می‌شود. بعضی رفتارها که ممکن است به سرعت سر از شبکه‌های اجتماعی در بیاورد، جدید نیست و در گذشته هم بوده است و در مقایسه با حجم بسیار وسیع از خدمات و فعالیت‌های خالصانه و درست روحانیون به چشم نمی‌آید؛ اما خب فضای رسانه‌ای به این سمت رفته است که سریعاً این موارد دست‌به‌دست می‌شود. البته یک نکته مثبت درون این موضوع نهفته است و آن این‌که نشان می‌دهد مردم نسبت به قشر روحانیت حساس‌اند و رفتار روحانیت برای مردم مهم است و آن‌ها حتی یک اشتباه کوچک را هم از این صنف نمی‌پذیرند.
به هر حال امروز شاهد نقش آفرینی نظامی اسلامی در سطح منطقه و جهان هستیم که پیشگامی و قیادتش را روحانیت بر عهده داشته است. شواهد و قرائن نشان می‌دهد که روز به روز بر سطح این نقش‌آفرینی افزوده می‌شود و روحانیت دارای مأموریت‌های مهم بین‌المللی و تمدنی شده است. در عین حال اکثریت طلاب در شرایط سخت معیشتی گذران زندگی می‌کنند و در کنار درس و بحث طلبگی، جانانه پای میدان تبلیغ آمده‌اند و در همین فصل تبلیغی محرم‌الحرام شاهد بودیم که بسیاری از ایشان برای تبلیغ به روستاهای دورافتاده و حتی مناطق صعب‌العبور رفته بودند. این است حضور اجتماعی طلاب که در هر کوی و برزن شاهد تأثیرگذاری‌اش هستیم و آرزومندیم که مجموعه فعالیت‌های رسانه‌ای ـ چه در خبرگزاری حوزه چه سایر رسانه‌ها ـ به تقویت دیانت در جامعه و آمادگی جامعه برای ایفای نقش‌های بزرگ منتهی شود؛ ان شاء الله.
