حجت الاسلام و المسلمین محمود ملکی تراکمه ای در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری«حوزه»، در خصوص اعتبار سنجی احادیث، عنوان کرد: این روند یک سبقه بسیار قدیمی دارد و از همان قرن دوم که  احادیث ما پدید آمد و از ائمه اطهار(ع) به ویژه از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) صادر شد، آغاز گردید.

برگزیده بیستمین همایش کتاب سال حوزه با اشاره به اینکه این بحث تاکنون محل گفت و گو بوده و مباحث مختلفی طرح شده، افزود: در خصوص تحریف احادیث و در واقع در اعتبار سنجی حدیث ابتدا به سراغ احراز می رویم تا اعتبار آن را مشخص کنیم.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای تصریح کرد: نداشتن اعتبار حدیثی به این معنا نیست که حتما تحریف یا جعلی صورت گرفته، ممکن است گاهی حدیث از نظری ضعیف باشد اما نتوانیم نظر خود را احراز کنیم اما اینکه آن حدیث جعلی باشد باید بررسی بیشتری شود.

*نداشتن اعتبار حدیث لزوما به معنای تحریف و جعلی بودن آن نیست

وی با بیان اینکه جعل نیازمند دلایل محکم تری است که دلایل آن نیز با اعتبار سنجی متفاوت است، افزود: نه اینکه جعل نداشته باشیم و من برخلاف افرادی که در این حوزه هستند معتقد به جعل هستم ولی تعداد آن به نسبت کم است و در این خصوص تعدادی را در کارها پیدا کرده ایم.

وی خاطرنشان کرد: اعتبار سنجی در واقع در میان تشیع وجود داشته است و تا زمان علامه حلی یک شیوه در اعتبارسنجی حدیث داشته ایم .

این محقق ادامه داد: سید احمد که استاد علامه حلی است به دلیل آشنایی با برخی مکاتب مختلف یک طرح جدیدی در اعتبار سنجی احادیث ارائه می دهد که که با نام شیوه متاخرین معروف است.

مدیر گروه رجال موسسه مجمع الفکر اسلامی گفت: در واقع علامه حلی به صورت تطبیقی نظریه استاد را در احادیث اجرا کرد  و در شیعه احادیث را بر اساس نظریه استاد اعتبار سنجی می کند و فرق این شیوه در این است که اعتبار سنجی به شیوه قدما، جمع قراین است یعنی همه قرینه ها که برای اعتبار یک حدیث نیاز است جمع می کنیم تا سند یکی شود .

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای در تشریح این روش افزود: اینکه سند صحیح باشد یا راوی صادق باشد خودش یک دلیل است، اما عمده دلایل این حدیث را بررسی می کردند که حدیث در کدام کتاب از کتاب های قدما حتی پیش از کلینی وجود داشته که اگر کتاب معتبر بوده این حدیث به تبع آن کتاب دارای اعتبار می شد.

وی ادامه داد: در این راستا متاخرین بیشترین تمرکز را بر سند حدیث داشتند به دلیل اینکه آثار و کتاب های قبل از مرحوم کلینی که مربوط به قرون دوم و سوم بوده اند، از بین رفته یا کمتر در دسترس می باشد؛ بنابراین فقط در بررسی ها سند مورد بررسی قرار می گیرد.

این محقق بیان کرد: این روند پس از علامه حلی تا دوره شهید اول و شهید ثانی و حتی بعدها محقق ثانی روند ادامه پیدا کرد.

به گفته وی در زمان صفویه اخباری ها قدری خواستند تا به شیوه قدما برگردند اما موفق نشدند و دوباره به شیوه متاخرین بازگشته و این روند تا دوره کنونی ادامه یافت و مرحوم آیت الله خوئی سرآمد افرادی است که در عصر حاضر به شیوه متاخرین عمل می کرده است.

آیت الله العظمی بروجردی آغازگر بازگشت به شیوه قدما بود

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای در ادامه سخنان خود گفت: در این دوره نیز مرحوم آیت الله العظمی بروجردی آغازگر بازگشت به شیوه قدما بود و البته کارش بیش از بقیه نمود پیدا کرد ولی نامش آورده نمی شود آیت الله سیستانی است که ایشان را به عنوان مرجع  شناخته شده است.

وی از آیت الله العظمی سیستانی به عنوان ادامه دهنده همه قدما نام برد و افزود: بعد از ایشان شاگردش آیت الله سید احمد مددی است که در حال حاضر کسی که پرچمدار شیوه قدما در زمان ما می باشند و به دنبال احیای دوباره این شیوه است.

وی با بیان اینکه این شیوه را نزد این استاد عالیقدر فراگرفته و این کار را در رساله دکتری خودم انجام داده اند، گفت: برای انجام این پژوهش به سراغ منابع قبل از کلینی رفتم و آن ها را استخراج کرده و گردآوری کردم.

مدیر گروه رجال موسسه مجمع الفکر اسلامی اضافه کرد: پس از گردآوری آنها را اعتبار سنجی کرده و سپس احادیثی که در آن منابع قرار می گیرند دارای چه اعتباری هستند که در حین این کار بود که به کار مجمع الفکر ورود کرده و قرار شد اعتبار سنجی احادیث را مبتنی بر شیوه قدما انجام دهیم و البته شیوه متاخرین را هم مد نظر قرار دادیم.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای در این باره توضیح داد: برای هر دو روش مخاطبینی هستند و البته بیشترین گروه مخاطبین پیرو روش متاخرین می باشند، چراکه هنوز شیوه قدما آن گونه که باید در حوزه علمیه احیا نشده است.

وی در خصوص روش کار در این مجمع توضیح داد: در بررسی احادیث ابتدا نظر متاخرین را آورده و سپس به شیوه قدما شروع به بررسی حدیث می کنیم که آیا این حدیث از نظر قدما دارای اعتبار می باشد؟ و دلایل آن را ذکر می کنیم.

این محقق تصریح کرد: گاهی اوقات به بیان تفاوت میان دو شیوه را پرداخته می شود که این بخشی از شناسنامه دار کردن حدیث است زیرا شناسنامه دار کردن حدیث کاری گسترده است و خارج از توان ماست که اگر این کار انجام شود پایه اصلی کار فراهم شده است تا اینکه بتوان منبع یک حدیث را کشف کرد که منبع اولیه حدیث کجاست و چون منابع مفقود است نمی توان بر اساس گمانه زنی حدیث را احیا کرد.

مدیر گروه رجال موسسه مجمع الفکر اسلامی با اشاره به اینکه این اقدام در حال حاضر به صورت اجمالی در حال انجام است ، افزود: در خصوص شناسنامه کردن احادیث کارهای محتوایی زیادی وجود دارد که باید انجام شود.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای در خصوص دایره واژگانی حدیث عنوان کرد: هر حدیث واژگان زیاد، سبب و صدور و تاریخ خاص خود را دارد که در مورد شناسنامه کردن حدیث یا ارتباط حدیث با حدیث دیگر باید شبکه احادیث مشخص شود.

طرح و نظریه شناسنامه دار کردن حدیث

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: طرح و نظریه شناسنامه دار کردن حدیث از سوی آیت الله ری شهری مطرح شد اما هنوز دارالحدیث هنوز به مرحله ای نرسیده که همه اطلاعات مورد نیاز در رابطه با حدیث را در یک مجموعه گردآوری کند.

این محقق در ادامه ابراز امیدواری کرد با توجه به  پیشرفت هایی که در زمینه هوش مصنوعی صورت گرفته این اتفاقات به زودی رخ دهد و افزود: مهندسان بر این باورند که با استفاده از هوش مصنوعی می توان بسیاری از اطلاعات را استخراج کرد و پیشرفت در هوش مصنوعی گردآوری حدیث و اعتبار سنجی را تسهیل می نماید.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای با اشاره به زان بر بودن این پروژه تحقیق خاطر نشان کرد: برای اعتبارسنجی احادیث برای نمونه در موسوعه سنت شریفه سه مرحله در نظر گرفته شده است که در مرحله اول آن مطالبی به اجمال در یک یا دو جلد منتشر خواهد ش تا با جمع آوری بازخوردها و اشکالات آن ، مراحل بعدی انجام شود.

وی تصریح کرد: این کار برای گروه های هدف مختلفی چون مخاطبان فارسی زبان، حوزوی و افرادی که در خارج از کشور با برخی از دوستانی که در ترجمه کار کردند و یا بر روی ترجمه قرآن کار می کنند، در نظر گرفته شده است.

مدیر گروه رجال موسسه مجمع الفکر اسلامی با اشاره به چهار مرحله ای بودن این اقدام بیان کرد: محور اصلی ما ارتباط است به این معنا که ارتباط انسان با خدا ، خود ، طبیعت و دیگران است.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای ادامه داد: مقدمه آن به نام شناخت است که نگارش آن به اتمان رسیده و بخش ارتباط با خدا نیز مراحل پایانی را می گذراند و بخش ارتباط با خود نیز به نیمه راه رسیده  و 50 تا 60 درصد کار پیش رفته است.

وی بیان داشت: قرار بود این موسوعه امسال به اتمام برسد ولی به دلیل مشکلات و کمبود فرصت این امر محقق نشد اما در سال آینده گام نخست این پروژه بسته خواهد شد.

راه اندازی یک مدرسه مجازی

این محقق در ادامه از راه اندازی یک مدرسه مجازی در آینده نزدیک خبر داد و افزود: با وجود اینکه حجم کمی پژوهشکده محدود است اما افرادی توانمند، متخصص و صاحب فکر و نظر هستند که با این تعداد می توان در آینده پیشرفت های قابل توجهی داشت.

مدیر گروه رجال موسسه مجمع الفکر اسلامی استفاده از ویکی را یکی دیگر از فعالیت های این مجمع عنوان کرد و گفت: استفاده از ویکی باعث شده تا کار با سرعتو نظم و ترتیب پیش رود و خروجی  اطلاعات را به راحتی در اختیار داشته باشیم.

حجت الاسلام و المسلمین ملکی تراکمه ای یادآور شد: در حال حاضر این امکان دسترسی داخلی دارد چرا که کار هنوز در دست خودمان است و ممکن است در برخی از نمودار ناقص باشد و اکنون درصدد تکمیل آن هستیم.

وی در پایان اطلاع رسانی و تبلیغ را اصلی مهم در کار برشمرد و تصریح کرد: اطلاع رسانی و فعالیت های رسانه ای کاری سخت ظریف است به ویژه اگر نقد باشد ممکن است قدر آن دانسته نشود.

گفت وگو: اکبرپوست چیان