به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی نژاد در جلسه نقد و بررسی جریان های فمینیستی در ایران پس از انقلاب که امروز در پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد، در رابطه با اینکه فمینیسم اسلامی کیست و به چه کسانی اطلاق می‌شود اظهار داشت: کارهای متنوعی اغلب از سوی فمینیست های خارج کشور انجام شده است و ادبیات فمینیسم اسلامی را تقریر کرده اند. زیبا میرحسینی، نیره توحیدی و حامد شهیدیان از جمله کسانی است که در سال های گذشته روی فمینیسم اسلامی تمرکز داشته اند.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده با اشاره به اینکه در تفسیر فمینیست اسلامی گاهی اضطرابی در گفته ها دیده می‌شود،‌افزود: بعضی ها به فمینیست های مسلمان می گویند فمینیست اسلامی که درست نیست، فمینیست های مسلمان ممکن است سکولار باشد، مسلمان است، اما دیدگاه لیبرالی دارد. اگر بخواهیم درست در این رابطه صحبت کنیم فمینیست اسلامی تلفیقی بین ادبیات دینی و فمینیست است یعنی هدفش هدف فمینیستی است اما روشش روش دینی است و از ادبیات دینی برای اثبات آموزه های فمینیستی بهره می‌گیرد.

وی افزود: این گروه طرفدار برابری حقوق زن و مرد و خانواده مدنی است نه خانواده مردسالار. قائل به الگوهای دموکراتیک در خانواده است اما برای اثبات مدعای خودش از ادبیات دینی بهره‌مند می‌شود، نمی‌گوید« الرجال قوامون علی النساء » را قبول نداریم و در این زمینه هم سکوت نمی‌کند بلکه می‌گوید حکم تاریخی و موقت است و در شرایط خودش حاکم بوده است. در شرایط فعلی این حکم استمرار ندارد و حکم دیگری بر آن جایگزین می‌شود، حکم را نفی نمی‌کند بلکه برای اثبات مدعای برابری طلبانه خودش بازتفسیر می‌کند.

هر فمینیست مسلمان فمینیست اسلامی نیست

زیبایی نژاد افزود: بین فمینیسم مسلمان و فمینیسم اسلامی رابطه عموم و خصوص مطلق است یعنی هر فمینیسم مسلمانی فمینیسم اسلامی نیست اما در مورد اینکه آیا همه فمینیست های اسلامی فمینیست مسلمانی بحث وجود دارد، فمینیست های اسلامی برآیند دوجریان هستند، یک جریان برآمده از مذهب که واقعاً متدین و مذهبی هستند ولی در جهان جدید با همان پرسشی مواجه شده‌اند که روشنفکران مسلمان ما صد سال پیش مواجه بودند که دین ثابت چگونه با تحولات کنار می آید بعضی ها این دعوا را که دیدند قید دین را زدند، بعضی ها گفتند ما تحولات را قبول نداریم و سنت گرا شدند و بخشی از گروهی هم که آمدند تحولات را قبول کنند تفکر مدرن را برای دستیابی به هدف برابری مبنای بازاندیشی متن دینی قرار دادند که همین ها فمینیست های اسلامی هستند.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده  افزود: جریان فمینیست اسلامی جریانی است که بدنه مهمی با عنوان نیروی مذهبی دارند که روشنفکران مذهبی هستند و تلقی مثبتی نسبت به جریان تجدد دارند و بر اساس پیش فرض های جریان مدرن متن دین اسلامی را بازاندیشی می‌کنند اما جریان دیگری هم در فمینیسم اسلامی هست که کسانی هستند که تعلق خاطری به دین ندارند اما جرات نمی‌کنند که در کشورهای اسلامی با ادبیات فمینیست های رادیکال و لیبرال حرف بزنند و می‌دانند در کشورهای اسلامی آنقدر فضا مهیا نیست و کشورهای کمونیستی و لیبرال نیست که حرف های عریان رادیکال و لیبرال زده باشد و لذا باید حرف ها در لفاف ادبیات دینی باشد.

وی با بیان اینکه در بخشی از فمینیسم اسلامی بازاندیشی مطرح است و بخشی که تعلقات دینی ندارند تاکتیک است، خاطرنشان کرد: بخشی از این فمینیسم ها از ادبیات مصلحت که جز کلید واژه های امام و انقلاب است استفاده می‌کنند که حرفشان پیش برود در صورتی که کسانی مانند شادی صدر اصلاً امر مقدس را نفی می‌کنند اما از این ادبیات برای پیش برد اهداف خود استفاده می‌کنند.

زیبایی نژاد با تأکید بر اینکه خیلی از کسانی که ما برچسب فمینیست اسلامی به آنها می زنیم خودشان را فمینیست نمی‌دانند و از این برچسب بدشان می آید، افزود: معصومه ابتکار از جمله کسانی است که از این برچسب ناراحت هم می‌شود اما ما میگوییم ضابطه ای که بر اساس آن فمینیست ها را دسته بندی می‌کنیم شامل حال آنها می‌شود گرچه خودشان به آن اعتقادی نداشته باشند. به این خاطر هم هست که این مضمون ایجاد شده است که هرکسی که برچسب فمینیست بخورد یعنی با دین زاویه دارد خودشان را مدافع حقوق زنان می‌دانند اما در مقابل برچسب فمینیست مقاومت دارند.

فمینیسم، طیفی از جریان های غیر قابل جمع

رئیس پژوهشکده زن و خانواده با تأکید بر اینکه نااهلان علمی که سواد کافی ندارند به جریان فمینیستی ظلم می‌کنند، افزود: جریان فمینیسم یک طیفی از دیدگاه های متنوع است فمینیست های خانواده گرا و ضد خانواده داریم که خیلی باهم متفاوت هستند نقاط اشتراکی دارند اما خیلی هم با هم متفاوت هستند آنقدر طیف فمینیست ها متنوع است که قابل جمع نیستند اما فلش همه آنها به سمت برابری حقوق است اما در خیلی از چیزها باهم توافق ندارند.

وی ادامه داد: بین دوچیز باید تمایز قائل شد، اینکه برچسب فمینیسم اسلامی از کی رایج شد و اینکه واقعیت فمینیسم اسلامی از کی به وجود آمده است. واقعیت فمینیسم اسلامی در کشور ما از حدود زمان مشروطه و در کشورهایی مثل مصر چند دهه قبل از ما شکل گرفته است و تفسیر جدیدی از آموزه های دینی ارائه دادند مثلاً در مورد تعدد زوجات در آموزه های دینی آمده است که جایز است اما باید عدالت حقوقی را رعایت کنند اما این ها آمدند و گفتند منظور از عدالت عدالت عاطفی است که در اغلب افراد ممکن نیست و مختص معصومین است.

زیبایی نژاد با تأکید بر اینکه تردید در آموزه های حجاب از مشروطه بوده است، خاطرنشان کرد: جریان فمینیستی از سال ۱۹۰۰ به این طرف مطرح بوده است چون غربی ترین کشورهای جهان اسلام مانند مراکش و مصر رابطه شان بیشتر از ما با اروپا بوده است و به عنوان اولین کشورها به این رویکرد نزدیک شدند.

وی با بیان اینکه برچسب فمینیست اسلامی بعد از انقلاب از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ رایج شده است، گفت: اینکه چه کسی برای اولین بار از این برچسب استفاده کرده است رانمیدانیم اما بعد از انقلاب تک تک افرادی بوده اند که اندیشه هایی را ابراز می‌کردند اما نقطه آغاز جریان فمینیست اسلامی به سال ۶۴ برمی‌گردد.

زیبایی نژاد با اشاره به اینکه دردهه ۱۹۶۰ کنفرانس های زنانه داشتیم، خاطرنشان کرد: کنفرانسی در نایروبی در سال ۱۹۶۴ برگزار شد و از کشور ایران هم تعدادی به سرپرستی منیره گرجی شرکت کردند، منیره گرجی بسیار با قرآن مانوس  و انقلابی بود در مجلس خبرگان قانون اساسی در وجه نمادین می‌خواستند زنی هم شرکت داشته باشد که منیره گرجی به عنوان نماینده خبرگان از تهران رأی می آورد در همان مجلس خبرگان برخی از نمایندگان با حضور یک زن مخالف بودند اما ایشان محکم می ایستد و می‌گوید من خارج نمی‌شوم اما در کنفرانس نایروبی با سوال های بسیاری در مورد آزادی زنان مواجه می‌شوند که برای آن پاسخی ندارند.

مسائل زنان و نشریات

به گفته وی زمانی که به ایران برمی‌گردند تصمیم می‌گیرند گروه بررسی مسائل زنان راه بیندازند. تفسیر برابری طلبانه از آیات قرآن توسط خانم منیره گرجی با مشارکت تیمشان انجام می‌شود و شخص دیگری به نام شهلا شرکت بعد از انقلاب سردبیر نشریه زن روز می‌شود که زیرمجموعه کیهان بود و بعد از آن با انتشار کیهان فرهنگی آهسته آهسته دیدگاه های مجتهد شبستری و سروش را منتقل می‌کنند و ادبیات روشنفکری به مرور شکل می‌گیرد. این ادبیات روشنفکری یک مقداری شهلا شرکت را متاثر کرده است و گاهی مطالبی را در ضرورت اصلاح نگاه به زنان منتشر می‌کند.

زیبایی نژاد خاطرنشان کرد: همین نشریه سال ۶۶ مصاحبه ای با مقام معظم رهبری دارند و نشان می‌دهد اولین شخصیت ایرانی در جریان انقلابی که دغدغه اصلاحات قوانین زنان را دارد و سفت پای آن ایستاده است خود آیت الله خامنه ای در زمان ریاست جمهوری است و به پیشنهاد آیت الله خامنه ای جامعه زینب در سال ۶۵ تاسیس شد و از آن زمان به بعد دغدغه اصلاح زنان در ذهن رهبری بوده است و پای آن ایستاده است.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده خاطرنشان کرد: بعد از اینکه رهبری مقام معظم رهبری مسئول موسسه کیهان عوض می‌شود و مسئول جدید فکر می‌کند که رویکرد گروه قبلی اسلامی نبوده است و گروه قبلی را اخراج می‌کند، گروهی که اخراج می‌شوند نشریه کیان را راه می اندازند که حول آن حلقه کیان شکل می‌گیرد که در دهه هفتاد این حلقه کیان در خط جریان اصلاحات می آیند و شهلا شرکت در سال ۷۰ اتاقی در موسسه کیان می‌گیرد و نشریه زنان کیان را راه می اندازد که نشریه زنان در کشور ما در بخش نخبگانی بسیار موثر بوده است که یکی از علت های تعطیلی نشریه نیمه دیگر بود که در خارج کشور فعالیت می‌کرد.

نشریه زنان نقطه عطف فمینیسم مطبوعاتی

وی افزود: نشریه زنان نقطه عطف فمینیسم مطبوعاتی در ایران است بعد از جریان دوم خرداد روزنامه زن آمد و گرد و خاک زیادی هم به راه انداخت اما یک مقداری با بی احتیاطی فائزه هاشمی و انتشار مصاحبه فرح روزنامه زنان توقیف شد.

به گفته زیبایی نژاد جریان فمینیسم اسلامی با دغدغه های اسلامی در سال ۶۴ منجر به شکل گیری حلقه مطالعاتی شد که در سال ۷۲ مجوز گرفتند و موسسه مطالعه و تحقیقات زنان شد،در دهه هفتاد در دولت سازندگی برای اولین بار دفتر امور زنان در نهاد ریاست جمهوری راه میفتد و مرحوم شهلا حبیبی مسئول این نهاد می‌شود اما برای فعالیت در عرصه زنان دستش خالی است که فصلنامه فرزانه در همین زمان بیرون می آید که نشریه موسسه مطالعات و تحقیقات زنان است که سردبیر آن محبوبه عباس قلی زاده است.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: در سال ۱۳۷۴ کنفرانس جهانی زنان در پکن قرار بود برگزار شود و این نهاد هم تصمیم می‌گیرد که دراین کنفرانس شرکت کند،‌در سال ۷۰ توسعه نهادهای مردمی از دنیا به ایران می‌رسد که بیان می‌کردند اگر می‌خواهید حرفی در دنیا انتشار پیدا کند از ان جی او ها بهره بگیرید افغانستان زمانی که از یوق آمریکا بیرون می آید اولین کاری که می‌کند توسعه سازمان های غیردولتی است و هدفشان این است که به کشور تونس، سکولارترین کشور اسلامی برسد در ایران هم در  نتیجه شکل گیری این جریان ان جی او های زنان شکل می‌گیرد.

به گفته وی زمانی که اعلام می‌شود کنفرانس پکن قرار است برگزار شود معصومه ابتکار مسئول ان جی او ها می‌شود که هم ان جی او های موجود شناسایی شود و هم ان جی او های فعال شکل بگیرد. در کنفرانس پکن بیش از ۱۰۰ نفر از ایران شرکت کردند بزرگترین کنفرانس جهانی زنان با حضور ۴۰ هزار نفر بودند که نکته اش برای زنان ایرانی این بود که با پدیده «فمینیست ها» آشنا شدند که تنوع بسیار زیادی داشتند اما همه باهم دست ائتلاف دادند و این فمینیسم عمل گرایانه مشاهده شد که تجربه اش برای زنان ایرانی بسیار جالب بود و نکته دیگرش این بود که می‌توانستند برچسب فمینیسم را استفاده کنند چون گرایش‌های مختلفی از آن وجود دارد.

زیبایی نژاد با بیان اینکه با پیروزی اصلاح طلبان در دوم خرداد این گروه منصب دولتی کسب می‌کنند،‌تصریح کرد:  از پیامدهای کنفرانس پکن این بود که مشی عمل گرایانه اولین بار بین فمینیسم های اسلامی و غیر اسلامی در نشریه زنان شکل گرفت.

قرآنیون گرایشی از فمینیسم اسلامی

رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه در بین فمینیست های اسلامی گرایش مهمی با عنوان قرآن محوری وجود دارد که از آنها به عنوان قرآنیون یاد می‌شود، افزود: اصل این نهضت از تسنن در مصر شروع شده است که حرفشان این است که چرا مسلمانان از اروپا عقب افتاده اند و به این تفکر رسیده اند که مشکل ما قرآن نیست و مشکل ما سنت است و باید محور بحث ما بشود قرآن، محمد عبده از دل این قرآنیون برآمده است، تفسیر قرآن به قرآن. علامه طباطبایی هم در حوزه تفسیر متاثر از قرآنیون است نه درفقه،‌ در تفسیر قرآن معتقد است قرآن به غیر قرآن نیاز ندارد و در تفسیر قرآن هیچ وقت از روایت استفاده نمی‌کند.

وی با اشاره به اینکه این نهضت قرآنیون در جریان نواندیشی اسلامی در کشورهای سنی و شیعه این است که قرآن محور شدند، بیان کرد: وقتی احادیث از دور خارج شود راحت تر می‌شود با آیات قرآن بازی علمی کرد معمولا فمینیست های اسلامی تأکید می‌کنند که مثلا فلان موضوع در قرآن نیامده است مثلا در مورد دیه این موضوع را میگویند.

زیبایی نژاد با تأکید بر اینکه نقطه اوج فعالیت فمینیسم اسلامی ائتلاف فمینیست های اسلامی و فمینیست های سکولار بود، افزود: در سال ۸۲ وقتی که شیرین عبادی جایزه صلح نوبل را گرفت  که به دنبال مطرح کردن او بودند که حول آن جریانی را آغاز کنند که در نتیجه آن در سال ۸۳ جمع هم اندیشی زنان شکل گرفت که مطالبه شان اصلاح قانون اساسی می‌شود و کسانی که خودشان در بدنه حاکمیت هستند هم این بحث را مطرح می‌کنند.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه کنشگری فمینیسم اسلامی در بدنه حاکمیتی بوده است، افزود: رشته مطالعات زنان در سال ۷۸ تصویب می‌شود و سال ۸۰ این رشته در سه دانشگاه راه می افتد و بعد از آن دانشگاه های دیگری اضافه می‌شوند و اوایل دهه ۹۰ ده دانشگاه کشور در این رشته دانشجو داشتند و این از مهم ترین اقدامات آنها بوده است.

وی افزود: زمان اوج فمینیسم های اسلامی زمانی است که این ها در بدنه حاکمیت قرار دارند و زمانی که در حاکمیت نیستند به مثابه تشکل های فمینیستی خیلی موثر نبوده اند.

۳۱۳/۶۱