به گزارش خبرگزاری حوزه، یکی از شئونات مهم ائمه اطهار(ع) ادای حق جهاد است، لذا در زیارت جامعه کبیره آمده است: «جاهدتم فی الله حق جهاده». اما این حقیقت درباره سید و سالار شهیدان عالم، جلوه و تجلی دیگری دارد و به همین جهت در فرازی از زیارت امام حسین علیه السلام آمده است: «أشهد انک جاهدت فی الله حق جهاده». این فراز گویای این حقیقت است که امام حسین علیه السلام، مُؤدّی اتم و اکمل حق جهاد فی الله است.
جهاد؛ تلاش دشمن‌ستیزانه
در فرهنگ اسلامی، جهاد یکی از مقدس‌ترین واژگان است. هرچند به‌لحاظ معنایی «جهاد یعنی خسته نشدن، یعنی با فکر درست و منطقِ درست راهی را انتخاب کردن و ایمان به آن‌راه پیدا کردن و آن‌را با همه‌ی سختی‌هایش، با همه‌ی موانعش دنبال کردن و پیش رفتن» (۱۳/۱۰/۱۳۹۵) اما در اصطلاح قرآنی «جهاد عبارت است از تلاشی که در مقابل یک دشمنی‌ای انجام می‌گیرد؛ هر جور تلاشی جهاد نیست. (۱۱/۰۴/۱۳۹۳) یعنی «در جهاد، حضور و رویاروئی با دشمن، مفروض است.» (۰۸/۰۱/۱۳۹۰) بنابراین «هر تلاشی که در مقابله با دشمنان باشد، مجاهدت است و در عرف اسلامی اسمش جهاد است.» (۳۰/۱۱/۱۳۸۵) و «اگر بخواهیم در ادبیاتِ امروز ما برای «جهاد» معادلی پیدا کنیم، می‌شود «مبارزه»» (۰۸/۰۱/۱۳۹۰).
نکته جالب توجه این‌که «خدای متعال می‌فرماید: «یا اَیهَا النَّبِی جاهِدِ الکُفّارَ وَ المُنافِقینَ وَ اغلُظ عَلَیهِم» (توبه: ۷۳/تحریم: ۹)؛ با کفّار و با منافقین مبارزه کن! می‌فرماید «جاهِد»؛ نمی‌فرماید «قاتِل»؛ «قاتِلِ الکُفّارَ وَ المُنافِقین» قتال همیشه لازم نیست، امّا جهاد همیشه لازم است. (۲۷/۰۹/۱۳۹۵) ایمان کامل و ایمان حقیقی آن ایمانی است که با جهاد در میدان عمل همراه باشد.» (۰۲/۰۸/۱۳۸۹)
عواقب ترک جهاد و نداشتن روحیه مبارزه
شاید در بین سخنانی که درباره اهمیت داشتن روحیه مقاومت و مبارزه بیان شده، هیچ کلامی به پایه خطبه ۲۷ نهج البلاغه نرسد. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در بیان آثار مثبت روحیه انقلابی و جهادی می‌فرماید: «إنّ الجَهَاد... هُوَ لِباسُ التَّقْوی.» - جهاد جامه‌ی تقواست. لباس هم کار محافظت از سرما و گرما را انجام می‌دهد و هم به انسان زیبایی و وقار و متانت می‌دهد، روحیه جهاد و مبارزه و مقاومت هم محافظ و هم زیبایی تقوای انسان است.
«وَ دِرْعُ اللّهِ الْحَصینَةُ وَ جُنَّتُهُ الْوَثیقَةُ.» -زره نفوذناپذیر خدا و سپر مطمئن خداست-. به تعبیر شهید مطهری، یعنی اگر ملتی روحیه جهاد و مقاومت داشته باشد، هم زره الهی دارد و هم سپر الهی و دیگر ضربتی بر آن‌ها کارگر نخواهد افتاد. این‌که امیرالمؤمنین علیه السلام جهاد را، هم به زره تشبیه کرده و هم به سپر، به این معناست روحیه مقاومت، هم جنبه پیشگیری و ممانعت از ضربت دارد و هم جنبه بی‌اثر کردن حملات را دارد.
حضرت بعد از بیان آثار مثبت جهاد، به شش اثر منفی ترک جهاد و نداشتن روحیه جهاد و مبارزه نیز اشاره می‌کند و تصریح می‌فرماید: «مَنْ تَرَکَهُ رَغْبَةً عَنْهُ» - کسی‌که جهاد را ترک نماید این شش عقوبت در انتظار اوست:
(۱) ذلت و خواری. (اَلْبَسَهُ اللّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ) ملتی که روحیه جهاد و مبارزه با دشمنان خود را از دست بدهد قطعاً خوار و زبون می‌گردد.
(۲) ابتلا به انواع مشکلات و گرفتاری‌ها. ([اَلْبَسَهُ اللّهُ] شَمْلَةَ الْبَلاءِ) نداشتن روحیه جهاد و مقاومت، یک ملت را زبون و توسری خور می‌کند و برخلاف تصور آنان که می‌پندارند ترک جهاد و مبارزه و تسلیم شدن، پناهگاه آسایش است، صدها گرفتاری در پی خود می‌آورد.
(۳) حقارت روحی. (دُیثَ بِالصَّغارِ وَ الْقَماءَةِ)، لگدکوب حقارت‌ها و پستی‌ها می‌گردند.
(۴) از دست دادن بصیرت و بینش. (وَ ضُرِبَ عَلی قَلْبِهِ بِالْاِسْهابِ) این نکته عجیب است که حضرت بصیرت را موقوف به عملی اجتماعی مانند جهاد می‌شمارد. نداشتن روحیه جهاد و مبارزه، حقیقت‌بینی و واقع‌بینی را از انسان می‌گیرد و انسان نمی‌تواند رخدادها و پدیده‌های عالم را به درستی بشناسد و تحلیل نماید.
(۵) دولت حقی که به آن‌ها سپرده شده گرفته می‌شود. (وَ اُدیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْییعِ الْجِهادِ) دیگر آن‌ها لیاقت پرچمداری اسلام نخواهند داشت.
(۶) محرومیت از انصاف دیگران. (وَ سیمَ الْخَسْفُ وَ مُنِعَ النِّصْفُ) یعنی تا ملتی مجاهدت و مقاومت دارد، دیگران هم آن‌ها را به‌حساب می‌آورند و اجباراً رعایت انصاف را درباره‌اش می‌نمایند، اما ملتی که این خصیصه را از دست داد، دیگران برای او شخصیتی قائل نمی‌شوند و از هرگونه انصافی درباره‌اش مضایقه می‌کنند.
این همه نکبت‌ها و بدبختی‌ها پیامد و نتیجه از دست دادن روحیه‌ی مقاومت و جهاد و مبارزه است. حدیث پرمعنی دیگری از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که: «مَنْ لَمْ یغْزُ وَ لَمْ یحَدِّثْ نَفْسَهُ بِغَزْوٍ ماتَ عَلی شُعْبَةٍ مِنَ النِّفاقِ» (کنزالعمال، ج۴، ص۲۹۳)، آن‌که جهاد نکرده و لااقل اندیشه جهاد را در دل خود نپرورده باشد، با نوعی از نفاق خواهد مُرد. یعنی اسلام، از جهاد و لااقل آرزوی جهاد جداشدنی نیست؛ صداقت اسلامِ انسان با این معیار شناخته می‌شود. (نک: مجموعه آثار شهید مطهری/ج۲۴/ص۴۵۵-۴۵۳)
انواع جهاد
بعد از فهم این نکته مهم که «موضوعی که متعلق جهاد قرار می‌گیرد، حتما دشمن دارد و باید از آن حراست کرد.» این نکته هم در شناخت فریضه متعالی جهاد، مهم است که «هر میدانی، جهاد متناسب خودش را دارد.» (۱۵/۰۹/۱۳۸۸) و به همین جهت، جهاد دارای انواع و اقسام متعددی است که برخی از آن‌ها عبارت است از:
(۱) جهاد اکبر
«مَرْحَبا بقَومٍ قَضَوُا الجِهادَ الأصْغَرَ و بَقِی علَیهِمُ الجِهادُ الأکْبَرُ. قیلَ: یا رسولَ اللّهِ، و ما الجِهادُ الأکْبَرُ؟ قالَ: جِهادُ النَّفْس.» (الکافی، ج۵، ص۱۲) سرّ این‌که مبارزه با هوای نفس، جهاد اکبر است چون به فرمایش پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، دشمنی که در این مبارزه، در مقابل ماست، اعدَی عدوّ (دشمن‌ترین دشمن) و عدوّ اکبر ماست: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَینَ جَنْبَیک» (مجموعه ورام، ج۱، ص۵۹).
(۲) جهاد اصغر
که مبارزه و جنگ مسلحانه با کفار، مشرکین و منافقین است.
(۳) جهاد کبیر
«فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَ جَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا.» (فرقان:۵۲)؛ «جهاد کبیر یعنی... جهاد برای عدم تبعیت، برای عدم دنباله‌روی از دشمن.» (۰۶/۰۳/۱۳۹۵)
(۴) جهاد صغیر
(۱ -۴) خدمت به خلق
امام صادق علیه السلام: «اِنَّ الْمُسْلِمَ اِذا جآءَ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَقامَ مَعَهُ فِی حاجَةٍ کانَ کَالْمُجاهِدِ فِی سَبیلِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ.» (المؤمن، ج۱، ص۵۶) - مسلمانی که به دیدار برادر مسلمانش رود و برای برآوردن حاجتش برخیزد و در پی برآوردن حاجت وی تلاش کند، همچون مجاهد در راه خداوند است-.
«الْمَاشِی فِی حَاجَةِ أَخِیهِ کَالسَّاعِی بَینَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ قَاضِی حَاجَتِهِ کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یوْمَ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ.» (تحف العقول، ص۵۴۰) -...برآورنده حاجت برادر دینی همچون کسی است که در جنگ بدر و اُحد در راه خدا، به خون خویش آغشته است-.
(۲ -۴) جهاد علمی
امیرالمؤمنین علیه السلام: «اَلشَّاخِصُ فِی طَلَبِ اَلْعِلْمِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ.» (روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰) - کسی‌که در طلب علم می‌رود، همچون کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند-.
(۵) جهاد افضل
(۱ -۵) حق‌گویی و عدالت‌خواهی
النبی صلی الله علیه و آله: «أَفْضَلُ اَلْجِهَادِ کَلِمَةُ حَقٍّ [عَدْلٍ] عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ.» (إرشاد القلوب، ج۱، ص۹۸) - که امروزه رویکرد استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی انقلاب و نظام اسلامی ایران، از مصادیق این نوع جهاد شمرده می‌شود. هم‌چنین در فضای امپریالیسم خبری و رسانه‌ای، جهاد رسانه‌ای نیز از مصادیق افضل الجهاد است.
(۲ -۵) رعایت حقوق عمومی
هم‌چنین از مصادیق جهاد افضل، این فرمایش نبوی صلی الله علیه و آله است: «أَفْضَلُ اَلْجِهَادِ مَنْ أَصْبَحَ لاَ یهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ.» (بحارالانوار، ج۷۴، ص۴۶) این‌که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «برترین جهاد، جهاد کسی است که صبح خود را با این نیت آغاز کند که به احدی ستم روا ندارد»، به این معنا است که یکی از مقدس‌ترین مبارزه‌ها، تلاش در جهت امنیت‌بخشی اجتماعی است.
(۳ -۵) جهاد خانواده‌داری
با توجه به این‌که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، نهاد خانواده را محبوب‌ترین نهاد نزد خدا معرفی می‌فرمایند (ما بُنَی بِنَاءً فِی الإِسْلَامِ أحَبَّ اِلَی اللهِ عَزّوَجَلَّ مِنَ اَلتَّزْوِیجِ (وسایل الشیعه، ج۱۴، ص۳)) و تمرکز شیطان و جنود او بر فروپاشی این نهاد الهی است (یفَرِّقُونَ بِهِ بَینَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ (بقره: ۱۰۲))، بنابراین یکی از اساسی‌ترین مبارزه‌های فرهنگی، تشکیل و حفظ نهاد خانواده است و چون محوریت نهاد خانواده با زن است، ازاین‌رو جهاد خانواده‌بانی و به تعبیری خانواده‌داری، بزرگ‌ترین کارویژه بانوان از سوی خداوند متعال است و به همین جهت به فرمایش أمیرالمؤمنین علیه السلام: «جِهادُ المَرأةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ.» (وسایل الشیعه، ج۱۱، ص۱۵). همچنانکه همین دغدغه برای مردان نیز، جهاد نامیده شده است: النبی صلی الله علیه و آله: «اَلْکَادُّ عَلَی عِیالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ.» (بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص۱۳) - کسی‌که خود را برای (تحصیل روزی) خانواده‌اش به رنج بیفکند، همانند جهادگر در راه خداست.-
(۶) جهاد اعظم: انتظار فرج
با توجه به این‌که انتظار فرج، در روایات «أفضلُ الأعمال» معرفی شده است و با فرج حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف، تمام مشکلات و گرفتاری‌های جامعه بشری برطرف می‌شود، می‌توان انتظار فرج را «جهاد اعظم» نامید، جهادی که تمام اهداف انواع جهادها را دربر می‌گیرد. همچنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ لاَ بَلْ کَانَ بِمَنْزِلَةِ اَلضَّارِبِ بَینَ یدَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بِالسَّیفِ.» (اثبات الهداة، ج۵، ص۸۶) و امام سجاد علیه السلام می‌فرمایند: «مَنْ مَاتَ [ثَبَتَ ]عَلَی مُوَالاَتِنَا فِی غَیبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اَللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلَ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ.» (بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۷۳)
به بیان امام خامنه‌ای «هر میدانی، جهاد متناسب خودش را دارد.» (۱۵/۰۹/۱۳۸۸) ازاین‌رو موارد فوق، تنها مصادیق بارزی از حقیقت جهاد و حق جهاد است که در سیره ائمه اطهار (ع) و به‌ویژه در حیات طیبه حضرت سیدالشهدا(ع) متبلور است.
انتهای پیام/
هادی رحیمی
